Temat: Platon i Sofiści
1.Platon (ur.427 r.p.n.e. w Atenach) właściwie nazywał się Aristokles, imię Platon nadano mu w gimnazjonie ze względu na silne plecy (platon znaczy szerokoplecy).
W roku 387 p.n.e. założył w Atenach szkołę- Akademię (w ogrodzie poświeconym bogu Akademusowi.)
Genialny uczeń Sokratesa, nie tylko pogłębiał wątki antropologiczne (podejmuje określenie tego, co ogólnoludzkie (natury człowieka) i wyjaśnienia miejsca człowieka w przyrodzie i społeczeństwie) swego mistrza, ale poruszał w swych dziełach również inne istotne problemy.
Olbrzymia część pism Platona ma formę dialogów, które mogłyby posłużyć jako teksty teatralne- za względu na bogactwo myśli i refleksji oraz wprowadzenie elementów dramatycznych uwypuklających określone momenty i koncepcje, stosowane już w pełni ukształtowane słownictwo filozoficzne.
Jego najsłynniejsze dzieła to: „Obrona Sokratesa”, „Menon” i „Protagoras”, krytyki sofistyki- „Państwo”, „Timaios” i ” Krytiasz”.
Idealistyczna Teoria Platona- platonizm- idealizm obiektywny
W „Państwie” filozof przedstawia w sposób alegoryczny życie i poznanie człowieka . Mówi on o tym jak ludzie są zniewoleni przez łańcuchy- zdolności poznawcze, ułudę, jak zamknięci w jaskini w której rozpalono ognisko widzą swe roztańczone cienie na ścianie oraz to co jest za jaskinią, czyli świat realny/prawdziwy (słońce etc.). To co odbieramy przez zmysły- uznajemy za swoje- np. ludzie w jaskini po pewnym czasie wierzą w to, że świat cieni który dostrzegają jest realny- lecz ten Świat ulega zniszczeniu, zaś Świat idei jest tym prawdziwym. Dowodzi to dwoistości natury Świata.
Człowiek żyje w świecie pozorów i złudy-jego wiedza jest urojeniem- jedyną ucieczka od łańcuchów jest filozofia, która pozwala ujrzeć prawdziwy Świat i poznać najważniejsze pojęcie- dobro.
Świat cieni chce nam przesłonić to co prawdziwe- dobro, idee - idealny, prawdziwy, będący właściwym przedmiotem wiedzy i poznania, godnym zapamiętania. Świat materialny przemija i jest zmienny.
Koncepcja preegzystencji duszy ludzkiej. (podstawa dla twierdzeń chrześcijańskich dotyczących pojecia grzechu pierworodnego)
Nie uważał Platon, żeby to człowiek był miarą wszechrzeczy. Dla niego ważne jest samo pojęcie idei, które jego zdaniem są boskie, niewidzialne i niezmienne, ale najważniejsze jest wspomniane powyżej dobro, pół-boski cel filozoficznej ziemskiej pielgrzymki człowieka.
Istota ludzka według Platona posiadała duszę, która bytowała przed połączeniem z ciałem dysponując pełnią wiedzy, którą człowiek (mający już i ciało i duszę) powinien sobie tylko przypomnieć. Zatem- poznanie idei stanowi wiedzę, podczas gdy przekonania dotyczące świata materialnego są wyłącznie domniemaniami.
Uznawał on, że doznania zmysłowe nie mogę dać wiedzy prawdziwej, gdyż zmysły są źródłem wielu błędnych poglądów i namiętności .Jedynie dzięki refleksji umysłowej możemy przekroczyć ograniczenia zmysłowe i dojść do poznania bytu.
Człowiek to zatem przede wszystkim dusza- a jego ciało- to więzienie dla ducha Dusza jest niezmienna, wieczna, zaś ciało podlega transformacjom i zniszczeniu. Ciało to źródło zła- zniewala poprzez pragnienia i namiętności.
Dusza ludzka jest trojaka, ale człowiek staje się wolny gdy paradoksalnie staje się niewolnikiem doskonalszej części siebie. W zależności od tego jaka część duszy ludzkiej przeważa, pojawiają się trzy typy ludzi:
Filozofowie- tam gdzie przeważa rozum (najlepsi)
Wojownicy- tam gdzie przeważa ambicja
Ci którzy folgują swym namiętnościom etc., np. rzemieślnicy.
Państwo Filozofów
Państwem powinni rządzić filozofowie, miłośnicy prawdziwej mądrości, gdyż celem państwa nie są wartości materialne, lecz idea dobra- realizacja tej idei jest głównym powołaniem państwa.
Uznawał on rządy arystokracji intelektualnej, gdyż był nastawiony antydemokratycznie, uważał bowiem, opierając się na własnych obserwacjach, że demokracja musi prowadzić do społecznej anarchii i rozkładu. Jako konserwatysta, życzliwy był rządom silnym przestrodze społecznościom ekskluzywnym. U Platona państwo jest strukturą nadrzędną, niezależna od indywiduów, najważniejsze są więc interesy ogółu. Celem wysiłków polityków nie powinno być szczęście jednostki, lecz całego społeczeństwa. W takim państwie całe życie społeczne, rodzinne przestrodze jednostkowe jest uporządkowane przestrodze ściśle kontrolowane.
Platon zwrócił uwagę na konieczność działania cenzury prewencyjnej.
Ku przestrodze dla tych, którzy nie uznawali jego poglądów dotyczących polityki i by przybliżyć innym wizję nowego silnego państwa (p. filozofów), opowiadał on mit o Atlantydzie:
Atlantyda było to królestwo położone na wyspie większej od Libii (Afryki) i Azji razem wziętych, która znajdowała się za Słupami Heraklesa (Gibraltarem). Podczas podziału świata między bogów Atlantyda przypadła Posejdonowi. Pragnąc uczynić Atlantydę bezpieczną, otoczył ją koncentrycznymi wałami obronnymi i fosami. Atlantydzi (potomkowie Posejdona i kobiety o imieniu Cleito) w oparciu o te fortyfikacje zbudowali wspaniałe miasto. Królestwo to władało również, jak pisał Platon, okolicznymi krainami i dążyło do dalszych podbojów, ale zostało powstrzymane przez walecznych przodków Ateńczyków. Nadszedł jednak jego niespodziewany kres: przyszły straszne trzęsienia ziemi i potopy, a wyspa Atlantyda zanurzyła się pod powierzchnię morza i zniknęła. Miało się to zdarzyć w IX tysiącleciu p.n.e.
Z „Timaios” i ” Krytiasz”
2.Sofiści to wędrujący filozofowie ateńscy, nauczający retoryki, filozofii, polityki i etyki, filozofowie o orientacji humanistycznej i relatywistycznej. W relatywizmie- prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych. Relatywizm etyczny głosi, że wartości i związane z nimi normy i oceny mają charakter względny, zmieniają się w czasie, są zależne od miejsca, i od oceniającego. Szczególną odmianą relatywizmu jest indywidualizm gdzie przywiązuję się dużą wagę do cech jednostkowych.
Filozofia niegdyś badała przede wszystkim przyrodę, sofiści zaś położyli w swych badaniach nacisk na człowieka (antropocentryzm filozoficzny) i społeczeństwo. Metody badań oparli na empiryzmie, a nie jak poprzednio na dedukcji. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć absolutu. Sprzeciwiali się oni religii i oligarchii, tradycyjnemu systemowi wartości, głosząc wolność ducha. Twierdzili np., że wartość człowieka opiera się na wiedzy a nie na szlachectwie krwi.
Główne poglądy filozoficzne sofistów to:
sensualizm- (empiryzm)- gdzie podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie, a wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych
relatywizm poznawczy, subiektywizm - prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywną)
pragmatyzm (praktycyzm) - ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się być absurdem. Praktyka jest kryterium prawdziwości twierdzeń
konwencjonalizm - nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.
Sofiści podzieli prawa na: prawa naturalne (physei) i prawa stanowione (nomoi). Pochodzenie prawa stanowionego sofiści różnie tłumaczyli:
Trazymach uważał, że prawo stanowione jest narzędziem silnych i rządzących do uciskania słabych;
Kallikles sądził, że prawo pozytywne ustanowili słabi, aby bronić się przed silnymi.
Lykofron dowodził natomiast, że porządek prawny jest gwarancją ochrony życia i mienia zarówno silnych jak i słabych.
Sofiści uważali także moralność za w dużej części wynik umowy (thesei), która zmienia się z czasem (relatywizm etyczny, pluralizm etyczny).
Według sofistów religia to wymysł człowieka. Jednak filozofowie sofiści byli podzieleni w zdaniach odnośnie jej pochodzenia:
Krycjasz twierdził, że "strach przed bogami" został wymyślony, aby zmusić ludzi do moralnego postępowania także w ukryciu i kiedy ich czyny nie mogłyby być ukarane.
Prodikos uważał bogów za wyraz uczuć, zwłaszcza wdzięczności.
Diagoras uznawał, że przyczyną rozważań o "boskiej sprawiedliwości" jest niesprawiedliwość, jaka panuje w rzeczywistym świecie.
Przedstawiciele sofistyki to:
I. Protagoras z Abdery (ok. 481 - 411 p.n.e.) - jeden z najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy - Człowiek jest miarą wszechrzeczy, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej; nauczał "sztuki przekonywania"; sensualista; Za Protagorasem sofiści przyjmowali następujące poglądy dotyczące wychowania :
nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia;
teoretyczne nauczanie powinno iść w parze z ćwiczeniem i na odwrót;
kształcenie dziecka powinno rozpoczynać się w jak najwcześniejszym wieku;
wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki, później specjalne - muzykę, matematykę, astronomię - a następnie ekonomię i politykę. Celem ma być doskonała indywidualność, której życie będzie zgodne z prawem i moralnością;
tylko charakter moralny jednostek, czyli eubulia - jasność myśli i stałość woli - może zapewnić szczęście zbiorowości i jednostek.
Sofiści za nauczanie pobierali opłaty. Jako pierwsi opracowali metody wychowania polegające na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą. Analizowali czynniki wychowania: zadatki wrodzone, środowisko, ćwiczenie, uczenie się, własna aktywność jednostki. Hasłem przewodnim Protagorasa było uczyń słabszy argument silniejszym. W przeciwieństwie do innych filozofów starożytnych Protagoras, nie popisywał się wiedzą encyklopedyczną. Interesował się sztuką, przemówieniami, aby zyskać sympatię ludu w polityce. Protagoras bardziej niż sprawami kosmosu, interesował się zgłębianiem natury człowieka. Istotną sferę działalności tego filozofa była sztuka poprawnego wysławiania się - orthoepeia. Protagoras, udzielając lekcji młodym Grekom, zwracał ponoć szczególną uwagę na poprawne stosowanie słów i skłaniał ich do bacznego przyglądania się kształtowi wypowiedzi.
Był on agnostykiem (twórcą tego nurtu), uznawał on bowiem, ze przez niemożliwość odczucia odpowiedniego doświadczenia zmysłowego i przez krótkość ludzkiego żywota, nie da się jednoznacznie poznać Boga/bóstw i stwierdzić jednoznacznie czy one w ogóle istnieją, czy też nie.
II. Gorgiasz (ok. 483 - ok. 375 p.n.e.) - teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel.
III. Hippiasz (V-IV w. p.n.e.) - erudyta, poeta, polityk, technik i rzemieślnik, uważany za twórcę idei umowy społecznej, dzięki której powstaje prawo i sprawiedliwość. Głosił tezę, że prawo zmusza ludzi do postępowania wbrew naturze.
IV. Krycjasz wybitny sofista; głosił, że obowiązujące prawo jest wytworem słabych dla samoobrony przed silnymi, religia natomiast jest wytworem silnego władcy dla opanowania tłumu.
V. Trazymach - który twierdził, że egoizm jest prawem. Definiował sprawiedliwość jako "to, co korzystne dla silniejszego". Twierdził, że bogowie nie dbają o sprawy ludzkie. Gdyby było inaczej, nie zapomnieliby o największym z dóbr ludzkich, jakim jest sprawiedliwość, "a wszakże sprawiedliwości nie widzimy u ludzi".
VI. Prodikos z Keos - synonimika (bardzo dokładne poznanie słów, w celu wykazania błędu przeciwnika).
1