Oxford English Dictionary

• Dział nauk medycznych zajmujących się epidemiamii

Am. J. Epid 1991, 134, 1051 Kuller LH

• Epidemiologia jest badaniem „epidemii” i sposobom ich zapobiegania

Modern Epidemiology, Anderson G

• Badaniem pojawiania się chorób

• dział medycyny, nauka zajmująca się badaniem przyczyn, rozwoju i szerzenia się procesów zakaźnych - a także innych chorób niezakaźnych i stanów patologicznych, występujących masowo w zbiorowiskach ludzi - spowodowanych czynnikami fizycznymi, chemicznymi, warunkami socjalnymi lub brakiem czy też niedoborem koniecznych dla ustroju czynników. Epidemiologia obejmuje tez zapobieganie czy zwalczanie tych chorób.

• jest nauką o występowaniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych, w tym chorób, w określonych populacjach ludzkich; system działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych w populacji (definicja zmodyfikowana, wg Dictionary of Epidemiology,

• jest przede wszystkim nauką opisową i zajmuje się badaniem poszczególnych chorób pod względem częstości zachorowań, zależnie od czasu, miejsca, wieku, zajęcia, warunków środowiskowych itp. W epidemiologii doświadczalnej metodą nowoczesną są zakrojone na szeroka skale badania eksperymentalne w środowiskach ludzkich, mające na celu uzyskanie obiektywnej oceny skuteczności środków i metod zapobiegawczych i leczniczych

Epidemiologia jako nauka zajmuje się

• oceną występowania zjawisk zdrowotnych ( np. urodzenia, zgony, choroby, zaburzenia zdrowotne, cechy biologiczne) - jest to domena epidemiologii opisowej, posługującej się takimi pojęciami jak m.in. zapadalność, częstość, dystrybucja w czasie i w przestrzeni, wielkość mierzalnej cechy.

• oceną uwarunkowań zjawisk zdrowotnych - jest to domena tzw. epidemiologii analitycznej ukierunkowanej np. na porównania częstości lub wielkości badanych atrybutów zdrowia, szacowanie, ryzyka zdrowotnego , modelowanie związków przyczynowo - skutkowych

• ocena skuteczności interwencji (ocena wyników terapii w przypadku choroby oraz ocena wyników promocji zdrowia i działalności profilaktycznej, a także decyzji organizacyjnych w odniesieniu do potencjału zdrowotnego populacji)

KORZENIE WSPÓŁCZESNEJ EPIDEMIOLOGII

• Medycyna (zdrowie publiczne, medycyna kliniczna, patofizjologia, mikrobiologia)

• Statystyka

• Nauki społeczne

• Nauki informatyczne

• Zarządzanie

• Genomika

• Nauki o środowisku

Cele epidemiologii

• Identyfikacja przyczyn i czynników ryzyka występowania chorób

• Określenia rozprzestrzeniania się choroby w społeczeństwie

• Badanie naturalnej historii choroby i prognozy jej skutów

• Opracowywanie programów zapobiegawczych i naprawczych

• Edukacja społeczeństwa

Sukcesy epidemiologii

• John Snow (1849-1856) identyfikacja wody jako rezerwuary i środka rozprzestrzeniania się chorób takich jak cholera i tyfus

• (1895-1909) identyfikacja owadów roznoszących takie choroby jak malaria, zółta febra, śpiączka afrykańska, tyfus

• Eliminacja ospy prawdziwej

• Identyfikacja przyczyn choroby Minamata

• Identyfikacja dymu tytoniowego jako przyczyny raka płuc, chorób układu krążenia

• Odkrycie nosicielstwa beobjawowego

Co epidemiologia
wnosi do
zdrowia publicznego?

• Określa, które problemy zdrowotne są istotne pod względem zachorowalności, chorobowości, śmiertelności?

• Określa, jakie czynniki i w jakim stopniu przyczyniają się do tych problemów

• Proponuje sposoby rozwiązania problemów?

• Sprawdza skuteczność interwencji

Co jest unikalną umiejętnością epidemiologa?

Pomiar zachorowalności w populacji

Dwa podstawowe typy epidemiologii

EPIDEMIOLOGIA OPISOWA

Bada rozkład chorób w populacji i obserwuje ich podstawowe cechy pod względem czasu, miejsca i osoby

Typowe konstrukcja badań:

badania przekrojowe, badania opisowe

EPIDEMIOLOGIA ANALITYCZNA

Sprawdza specyficzne hipotezy o związkach chorób z przyczynami, poprzez prowadzenie badań zalezności między ekspozycją a chorobą

Typowe konstrukcja badań:

badania kohortowe, case-control

TYTPY BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH

Badania obserwacyjne:

Badania opisowe

Badania analityczne

• Ekologiczne ( korelacyjne)

• Przekrojowe( rozpowszechnienie zjawisk zdrowotnych)

• Kliniczno-kontrolne ( badania porównawcze)

• Badania przypadków ( case-control, case-referent study)

• Kohortowe ( długofalowe)

Badania eksperymentalne ( badania interwencyjne)

Losowe badania kontrolowane (próby kliniczne)

Próby terenowe

Środowiskowe badania interwencyjne ( próba środowiskowa)

Cechy struktury ludności istotne w medycynie

• Liczebność ludności

• Wiek populacji

• Płeć w populacji

• Stan cywilny, migracje, stopień urbanizacji

• Urodzenia ( współczynnik urodzeń, współczynnik rodności, wiekowy współczynnik rodności

• Umieralność w populacji ( współczynnik umieralności,umieralność niemowląt:współczynniki ogólnej umieralności, wczesnej, późnej, współczynnik martwo urodzonych)

• Chorobowość

• Zapadalność

• Hospitalizacja

MIEJSCE

• Ograniczone geograficznie, czy rozprzestrzeniające się, punktowe, dostęp do wody. Zaopatrzenie w żywność

CZAS

• Zmienność/stałość w czasie, zmienność sezonowa,

OSOBA

• Wiek, płeć rasa, styl życia, status ekonomiczno-społeczny

CZŁOWIEK

• Wiek, styl życia, podatność/oporność, genotyp

CZYNNIK

• Żywność, mikroby, alergeny, trucizny, promieniowanie, czynniki fizyczne, czynniki socjalne, czynniki ekonomiczne

ŚRODOWISKO

• Klimat, zaludnienie, sposoby komunikacji

ZMIENNE I ICH RODZAJE:

Typy zmiennych - klasyfikacja I:

• Zmienna ilościowa - np. wzrost

• Zmienna jakościowa - np. płeć

• Zmienna półilościowa - np. kliniczny stopień duszności

 

Typy zmiennych - klasyfikacja II:

• Zmienna zależna - np. masa ciała

• Zmienna niezależna - podaż kalorii

• Grupa eksperymentalna- losowo dobrana część populacji eksperymentalnej narażona na lub poddana działaniu badanego czynnika

• Grupa kontrolna- losowo dobrana część populacji eksperymentalnej nie poddana działaniu badanego czynnika (otrzymująca standardowe leczenie lub placebo). Służy do porównania z grupą eksperymentalną

 

• Randomizacja - czyli losowy dobór badanych z populacji oznacza, że każdy członek danej populacji posiada jednakową szansę dostania się do grupy badanej. W rezultacie skład i istotne cechy grupy badanej odzwierciedlają skład i istotne cechy populacji, z której pochodzi grupa badana ( grupa badana jest grupą reprezentatywną

MIERNIKI WYSTĘPOWANIA CHORÓB

• Zapadalność - jest to częstość z jaką nowe przypadki występują w populacji w określonym czasie

liczba nowych przypadków w populacji w określonym czasie

ogólna liczba osobolat narażenia w tym czasie

• Chorobowość w danej populacji jest to frakcja populacji chorej w pewnym punkcie czasu

liczba przypadków w populacji w określonym czasie

liczba osób w populacji w tym czasie

Zapadalność skumulowana jest miarą występowania nowych przypadków choroby

Liczba osób, u których wystąpiła choroba w badanym okresie

Liczba populacji narażonej(bez choroby) na początku badanego okresu

 

Umieralność - jest to częstość występowania zgonów z powodu choroby

Przykłady źródeł danych na temat ryzyka

• Badanie przekrojowe - określające np. częstość występowania jakiejś choroby - jest wiarygodnym źródłem informacji o wielkości ryzyka

• Badanie kohortowe w jakimś okresie określające np. zapadalność na jakąś chorobę - pozwala zmierzyć bezpośrednio wielkość ryzyka bezwzględnego i względnego pod warunkiem zachowania zasad DPE*

• Badania kliniczno - referencyjne określające np., częstość jakiejś cechy u osób z daną chorobą - pozwala oszacować wielkość tylko ryzyka względnegopo pod warunkiem zachowania zasad DPE*

TYPY EPIDEMIOLOGICZNYCH BADAŃ ANALITYCZNYCH

• Badania przekrojowe

• Badania kohortowe

• Badania prospektywne

• Badania retrospektywne

• Badania ekologiczne

PODSTAWY INTERPRETACJI OBSERWOWANYCH ZALEŻNOŚCI STATYSTYCZNYCH W EPIDEMIOLOGII ANALITYCZNEJ

• Zależność może mieć charakter przypadkowy, wynikający z niereprezentatywnego charakteru badanej próby(taka zależność nie występuje w rzeczywistości w populacji, z której pochodzi próba badana);

• Zależność może mieć charakter przypadkowy, wynikający z nieujawnionego wpływu innego, rzeczywistego czynnika przyczynowego, od którego zależy nie tylko odpowiedź biologiczna, ale także poziom czynnika mylnie przyjętego za czynnik przyczynowy w przeprowadzonym badaniu;

• Zależność opisuje związek pomiędzy odpowiedzią biologiczną, a czynnikiem, który jest czynnikiem pośrednim, podczas gdy poprzedzający go rzeczywisty czynnik przyczynowy pozostaje nieujawniony w przeprowadzonym badaniu epidemiologicznym

• Zależność odzwierciedla wpływ interakcji czynnika przyczynowego z innym czynnikiem, którego obecność i poziom warunkuje wystąpienie odpowiedzi biologicznej, nieobecnej gdy dodatkowy czynnik przyjmuje wartości inne niż występujące w trakcie badania epidemiologicznego

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWO-SKUTKOWY

• jest takie współwystępowanie zdarzeń, w których zmiana ilości lub jakości jednego z nich powoduje odpowiednią zmianę ilościową lub jakościową drugiego zdarzenia, przy czym za przyczynę uważamy to zdarzenie lub takie warunki, które rozpoczynają lub wywołują wystąpienie określonego skutku

Postulaty Hill' a
„jak odróżnić związek przyczynowo-skutkowy od zależności statystycznej”

• Siła związku - jaka jest siła związku między przyczyną a skutkiem?

• Powtarzalność w różnych badaniach - czy podobne wyniki uzyskano w innych badaniach?

• Swoistość związku

• Następstwo czasowe - Czy przyczyna poprzedza skutek?

• Obecność zależności typu „narażenie - odpowiedź biologiczna”

• Biologiczne prawdopodobieństwo związku

• Zgodność z dotychczasowym stanem wiedzy

• Obecność dowodów eksperymentalnych

• Obecność analogii

• Wiarygodność-czy związek jest zgodny z innymi naukowymi dowodami ( mechanizm działania, wyniki badań na zwierzętach)?

• Zależność - czy wzrastający poziom rozpatrywanej ekspozycji dawka - efekt prowadzi do jednoczesnego zwiększenia efektu?

• Odwrotność - czy usunięcie domniemanej przyczyny prowadzi do zmniejszenia efektu?

• Typ badania - czy dowód oparty jest na odpowiednim badaniu?

• Ocena dowodu -jak wiele rodzajów dowodów zostało ocenionych?

Badanie przekrojowe ( jednostką badania jest pojedynczy człowiek- zbierane są dane indywidualne, zestawiane następnie i zwykle interpretowane jako dane grupowe

• Zalety

• Podstawowe narzędzie w epidemiologii opisowej

• Prosta ocena częstości badanych zjawisk zdrowotnych

• Stosunkowo niski koszt

• Możliwość generowania hipotez badawczych

• Wady:

• Trudna ocena narażenia

• Brak czułości wobec sekwencji czasowej wydarzeń ( pomiar zapadalności jest niemozliwy)

• Brak możliwości pomiaru ryzyka względnego

• Przykład:

• Porównanie częstości przewlekłego zapalenia oskrzeli w dwóch grupach pracowników

Badanie kohortowo-retrospektywne ( jednostką badania jest pojedynczy człowiek- zbierane są dane indywidualne, zestawiane następnie i zwykle interpretowane jako dane grupowe

• Zalety

• Ważne narzędzie w epidemiologii analitycznej

• Obserwacja dynamiczna w czasie

• ocena narażenia w okresie poprzedzającym wystąpienie zdarzenia

• Rejestracja wystąpienie zdarzenia

• Pomiar ryzyka względnego

•  

• Wady:

• wysoki koszt badania

• długi czas obserwacji

• możliwość „utraty” badanych z obserwowanych grup

•  

• Przykład:

• Obserwacja mężczyzn rozpoczynających pracę w zawodzie piekarza przez pierwsze 5 lat zatrudnienia, coroczne badania spirometryczne w celu określenia zapadalności na astmę oskrzelową. Analogiczna procedura w grupie kontrolnej

Badanie kliniczno-referencyjne ( jednostką badania jest pojedynczy człowiek- zbierane są dane indywidualne, zestawiane następnie i zwykle interpretowane jako dane grupowe

•  Zalety

• Badanie nad etiologią rzadkich chorób

• Mała liczba badanych

• Dokładna diagnoza choroby

• Mały koszt badania

• Wady:

• Ograniczona informacja o narażeniu

• Ryzyko wystąpienia błędu systematycznego

• Konieczność skrupulatnego doboru grupy referencyjnej

• Przykład:

• Ocena częstości infekcji wirusowej w ciąży (retrospekcja) matek, u których dzieci rozpoznano wadę wrodzoną serca. Analogiczna ocena u dzieci leczonych z powodów urazów komunikacyjnych

• Błąd przypadkowy

• Błąd przypadkowy jest różnokierunkową różnicą pomiędzy wartością rzeczywistą zmiennej a wartością aktualnie mierzoną. Wynika on przede wszystkim z niedoskonałości metod pomiarowych i polega na przybieraniu przez wartości zmierzone poziomów wyższych lub niższych od wartości rzeczywistej

 

• Błąd systematyczny

 

• Błąd systematyczny jest jednokierunkową różnicą pomiędzy wartością rzeczywistą zmiennej a wartością aktualnie mierzoną. Wynika on nie tylko z zastosowania błędnej metody pomiarowej ale również z niewłaściwego protokołu badawczego i polega na przyjmowaniu przez wartości zmierzone poziomów albo stale wyższych albo stale niższych od wartości rzeczywistej

EFEKT ZDROWEGO PRACOWNIKA

REALIZACJA ZADAŃ PROFILAKTYCZNYCH

• ciągła obserwacja dotycząca zdrowia

• analiza dokumentacji dotyczącej zdrowia

• kontrola planowania i wykonywania czynności profilaktycznych

• dbałość o środowisko

• badania przesiewowe ludności

• szkolenia

---