Marek Kondras

[e-mail]

tel. [phone]

CHARAKTERYSTYKA SKAŁ

Systematyka skał w zależności od warunków powstawania:

• skały magmowe

• skały osadowe

• skały metamorficzne

SKAŁY MAGMOWE

- powstają w wyniku krystalizacji magmy

- charakteryzują się dużym zróżnicowaniem składu chemicznego

- występują w Tatrach i Sudetach

Na podstawie warunków geologicznych i powstawania i występowania skał magmowych wyróżniamy 2 typy:

• skały głębinowe powstają w głębi litosfery w wyniku powolnego krzepnięcia magmy, są grubokrystaliczne (klasa: gabra, diorytu, granitu, sjenitu)

• skały wylewne (wulkaniczne) powstają w wyniku gwałtownego wydobywania się lawy na powierzchnie i jej zastygania (klasa: bazaltu, andezytu, ryolitu, trachitu)

Struktura i tekstura skał magmowych

Struktura cechy budowy wewnętrznej skał uwarunkowane: (a) stopniem, krystalizacji, (b) kształtem minerałów, (c) ich wielkością

• Ze względu na podział stopnia wykrystalizowania wyróżniamy struktury:

1. pełnokrystaliczne (holokrystaiczną)

2. półkrystaliczne (hipokrystaliczną)

3. szkliste (niekrystaliczną)

• Ze względu na wielkość ziaren mineralnych wyróżniamy struktury:

• jawnokrystaliczne ziarniste: (gruboziarniste, średnioziarniste, drobnoziarniste) skały głebinowe

• skrytokrystalicznne (afanitowe) skały wylewne

• Ze względu na wzajemny stosunek wielkości ziaren mineralnych wyróżniamy struktury:

1. równoziarniste (gruboziarnista, średnioziarnista, drobnoziarnista, bardzo drobnoziarnista)

2. różnoziarniste (porfirowa i porfirowata)

Tekstura (a) sposób przestrzennego rozmieszczenia minerałów, (b) sposób, stopień wypełnienia przestrzeni skalnych przez poszczególne minerały

Wyróżniamy tekstury:

• bezładną (bezkierunkową)

• kierunkową

W zależności od stopnia wypełnienia przestrzeni wyróżniamy teksturę:

• porowatą

• zbitą

PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ MAGMOWYCH WYLEWNYCH I GŁĘBINOWYCH

I KLASA:

Gabra (skała głębinowa)

Bazaltu (skała wylewna)

Cechy charakterystyczne tej klasy:

• skały zasadowe

• zawartość krzemionki 40-52%

• główne składniki: plagioklazy (glinokrzemiany), pirokseny, hornblenda, oliwiny

• tekstura: zbita , bezładna

• struktura: gabra jawno- , pełnokrystaliczna,

bazalt skrytokrystaliczna

II KLASA:

Diorytu (skała głębinowa)

Andezytu (skała wylewna)

Cechy charakterystyczne tej klasy:

• skały obojętne

• zawartość krzemionki 52-65%

• główne składniki: plagioklazy, minerały ciemne tj. hornblenda, pirokseny, biotyt, kwarc, apatyt, magnetyt

• tekstura zbita i bezładna

• struktura: dioryt jawno- , pełnokrystaliczna, gruboziarnista,

andezyt półkrystaliczna, różnoziarnista, porfirowa

III KLASA:

Sjenitu (głębinowa)

Trachitu (wylewna)

Cechy charakterystyczne tej klasy:

• skały obojętne

• zawartość krzemionki 52-65%

• składniki: ortoklaz, plagioklazy, pirokseny, amfibole

• tekstura zbita i bezładana

• struktura: sjenit jawno- , pełnokrystaliczna, równoziarnista;

trachit różnoziarnista, porfirowa

IV KLASA:

Granitu (głębinowa)

Ryolitu (wylewna)

Cechy charakterystyczne tej klasy:

• skały kwaśne

• zawartość krzemionki duża niekiedy ponad 60%

• główne składniki: ortoklaz, plagioklazy

• tekstura: bezładna

• struktura: granit jawno- , pełnokrystaliczna, grubokrystaliczna, równoziarnista; ryolit półkrystaliczna, różnoziarnista porfirowa

SKAŁY OSADOWE

• powstają w wyniku osadzania się i cementowania produktów wietrzenia innych skał występujących na ziemi oraz gromadzenia się resztek roślinnych i zwierzęcych o różnym stopniu rozkładu

Etapy powstawania:

1. wietrzenie skał starszych (fizyczne i chemiczne)

2. transport - przenoszenie produktów wietrzenia transport: wodny i eoliczny (wiatr);

3. sedymentacja - osadzanie

• na powierzchni lądu

• w zbiornikach wodnych

4. diageneza - zagęszczanie (zwiększenie twardości, cementowanie, wtórna krystalizacja)

PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ OSADOWYCH

(OKRUCHOWE, ILASTE, POCHODZENIA ORGANICZNEGO I CHEMICZNEGO)

I SKAŁY OKRUCHOWE zbudowane z produktów wietrzenia fizycznego (występują w Tatrach, Karpatach, Sudetach, Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Lubelskiej)

Ze względu na wielkość ziarna wyróżniamy następujące rodzaje:

1. struktury grubookruchowe (gruboziarniste) średnica ziarna > 2 mm

• utwory luźne tj.

- gruz (okruchy o ostrej krawędzi, różny skład w zależności, z jakich powstaje okruchów)

- żwir (osady lodowcowe, osady rzeczne)

• utwory scementowane - powstają w wyniku diagenezy, zlepione w masywną skałę za pomocą spoiwa-lepiszcza (spoiwo np. żelaziste, ilaste, fosforanowe)

- z gruzu powstają brekcje

- ze żwiru zlepieniec

2. struktury średniookruchowe średnica ziarna 0,1 - 2 mm

Są to: paski, piaskowce, arkozy, szarogłazy

W piaskach dominuje kwarc, jego zawartość może dochodzić do ok. 100% (np. piaski kwarcowe)

Gleby są ubogie, słabo zatrzymują wodę, charakteryzują się niską żyznością

Ze względu na pochodzenie - różne środowisko sedymentacji wyróżniamy następujące piaski:

• rzeczne

• wydmowe

• zwałowe

• wodno-lodowcowe

• wietrzeniowe

Ze względu na pochodzenie utwory te charakteryzują się różna zawartością składu mineralnego:

• piaski wydmowe najuboższe

• piaski wodno-lodowcowe średnio ubogie

• piaski zwałowe najlepsze jakościowo, bogaty skład mineralny

W wyniku procesu diagenezy następuje scementowanie utworów:

Piaski luźne arkozowe arkozy

Piaski szarogłazowe szarogłazy

3. struktury drobnookruchowe średnica ziarna 0,1 - 0,02 mm

Są to lessy, mułki i mułowce

Składnikiem przeważającym jest kwarc

• Less - utwór eoliczny powstały w wyniku transportu prze wiatr

Składnikiem jest kwarc 60-70%, węglany, tlenki Al, Fe (nie mają odpowiednika scementowanego)

• Muł - utwór pochodzenia wodnego, występuje w dolinach rzecznych, zbiornikach wodnych, osadzając się przy określonej prędkości przepływu wody)

W wyniku procesu diagenezy mułki przekształcają się w mułowce

II. SKAŁY ILASTE pochodzenia lodowcowego;

średnica ziaren < 0,02 mm

GLINY:

• gliny zwałowe budująca moreny denne, skała różnoziarnista, jej skład stanowi: kwarc, skalenie, minerały ilaste, kalcyt

Gleby bogate, wartościowe - stanowią mieszankę różnych składników, słabo natlenione i nawodnione

IŁY:

• iły warwowe (wstęgowe) powstają w zastoiskach (jeziorach) przed lodowcem. Tworzą charakterystyczne warstwowane skały: warstwa osądzająca się zimą i druga latem

• iły rezydualne (zastoiskowe) pozostają na miejscu i nie przenoszą się (w formie zawiesiny przenoszone są dalej)

• iły rzeczne

---