NAUKA O POLITYCE 9.11.2009r
Wykład V
PAŃSTWO, A SAMORZĄD TERYTORIALNY
Definicje państwa:
-> powinnościowe - jak państwo powinno wyglądać. Są bardzo różne, są zależne od wielu czynników. Mają najczęściej charakter ideologiczny(ideologia - uporządkowany system wartości, kiedy mamy do czynienia z wartością najważniejszą i kolejno mniej ważnymi).
Podstawowe nurty ideologiczne:
Liberalizm - klasyczny liberalizm to liberalizm ekonomiczny, wolnorynkowy, z niewidzialną ręką rynku(to taka, która sama reguluje funkcjonowanie gospodarki), państwo ma nie przeszkadzać gospodarce, laisse faire - pozwólcie czynić, działać na polu ekonomicznym, tak jak ludzie sami chcą, z tego tytułu powstała koncepcja państwa jako stróża nocnego - lesera. Państwo jako stróż nocny jest państwem minimalnym - ta koncepcja jest typowa dla liberału; np. Adam Smith - klasyczny przedstawiciel liberalizmu ekonomicznego
zbędne koszty - niepotrzebne w procesie produkcji (podatki, łapówki), państwo powinno jak najmniej kosztować, zabierać jak najmniejsze podatki, powinno być jak najbardziej efektywne, jak najmniej efektowne i jednocześnie nie powinno wkraczać do dziedzin, którymi nie powinno się zajmować
a) Neoliberalizm - przedstawiciel to Keynes, Hayek, Friedman. Państwo ma obowiązek zajmowania się gospodarką, ale jest to obowiązek znacznie ograniczony. Możliwa jest interwencja państwa. Państwo ma zajmować się ustalaniem reguł funkcjonowania gospodarki aby były jak najbardziej efektywne, reguł instytucjonalnych. Państwo ma dbać aby nie psuć pieniądza, o zrównoważony budżet, aby przestrzegano prawo w gospodarce żeby nie oszukiwano.
Ninja - nie mają pracy, dochodów, majątku
Socjaldemokracja - wywodzi się z szeroko rozumianego marksizmu, ale jeszcze w większym stopniu wywodzi się z radykalnego momentu rewolucji francuskiej ( trzy podstawowe pojęcia rewolucji: wolność polityczna, równość polityczna i braterstwo rozumiane jako kategorie prawne)
Równość: *egalitaryzm, *braterstwo, *niemożliwość życia kosztem innych
Państwo dobrobytu (welfare state) - takie państwo, które zapewnia każdemu z samego faktu jego urodzenia odpowiedni poziom życia, taki poziom życia, który może mu być zapewniony ze względu na dobrobyt społeczny. Wprowadzone w Niemczech przez Ottona von Bismarcka. Ogromna rozbudowa świadczeń socjalnych w ramach państwa dobrobytu. Państwo dobrobytu to państwo, które rozszerza znaczne funkcje państwa(musi zajmować się opieką, polityką, edukacją, formami przygotowania do zawodu). Wszyscy mają zarabiać w miarę tyle samo.
Podatek progresywny - powoduje, że wszyscy zarabiają realnie mniej więcej tyle samo, chociaż nominalnie wygląda to różnie.
W Szwecji podatek progresywny dochodził do 80% w roku 1970
Demokracja partycypacyjna - uczestnicząca. Rozmaite formy prywatyzacji pracowniczej (np. sprzedaje się zakład pracy pracownikom). Demokracja partycypacyjna to strajk - zatrzymanie produkcji w fabrykach i produkowanie tylko na swoją własną sprzedaż. Państwo staje się regulatorem procesów ekonomicznych, kulturalnych
Myśl Chadecka (chrześcijańsko-demokratyczna) - główne zasady funkcjonowania państwa
a) zasada dobra wspólnego - polityka i państwo powinny służyć realizacji dobra wspólnego. Polityka to rozsądna troska o dobro wspólne - powinna być w odpowiedni regulowana
b) subsydialności (pomocniczości) - polega na tym, że wszystkie sprawy, które należą do kompetencji wspólnoty niższego rzędu powinny być przez nią realizowane, chyba, że nie daje sobie rady to wspólnota wyższa ma jej pomóc, nie zastąpić. Rodzina nie może być zastępowana przez państwo, państwo nie może prowadzić domów dziecka. Kompetencje wspólnot danego typu nie mogą być realizowane w wspólnotach wyższego typu. Główną kategorią jest człowiek. Jego wolność tworzenia nie powinna być ograniczana jego godność i podmiotowość.
Apostazja - odstępstwo od kościoła
Chadecja jest nurtem wyraźnie demokratycznym, jest bliżej koncepcji opiekuńczej państwa. Jest mniej statokratyczna(mniej uwagi zwraca na państwo, a więcej na wspólnoty niższego rzędu)
Myśl statokratyczna - uwielbienie dla państwa, przekonanie o tym, że państwo jest wartością najważniejszą, wiara w to, że dzięki państwu można zrealizować całą resztę (np. systemy autorytarne). Sanacja w okresie międzywojennym była statokratyczna. Statokratyczna jest dzisiaj Argentyna, Wenezuela, Białoruś. Statokratyzm łączy się często z uwielbieniem dla władcy - przydaje mu się o wiele większą wartość niż jego funkcje, on personifikuje istniejące państwo. Państwo o charakterze monistycznym (jednolitym) - jednym państwem może rządzić jedna, silna zdecydowana wola państwowa. Nie ma zbyt dużo wartości niższego rzędu. Do obozu statokratycznego wszyscy Ci o wyraźnych poglądach. Są tu ludzie spod różnych standardów ideowych. Waldemar Paluch napisał myśl ideową Sanacji. Obóz statokratyczny nie ma klasycznej struktury hierarchicznej jak typowa ideologia, zawsze dla niego najważniejszą wartością jest państwo. Obóz statokratyczny jest stały jeśli chodzi o państwo, a jako reszta jest zmienny. Przeciwieństwem statokratyzmu jest anarchizm.
5. Anarchizm - dąży do unieważnienia państwa, do tego żeby państwo nie istniało, bo państwo jest złe, demoralizuje ludzi, doprowadza do moralnego upadku, ludzie z natury są dobrzy to państwo wyzwala w nich najgorsze instynkty, to państwo stworzyło przestępstwa. Ta niechęć do państwa ma różne wymiary i w rozmaity sposób jest ona formułowana.
Max Stirner - mówił, że człowiek powinien być samotnikiem.
Michaił Bakunin - uważał, że państwo powinno zostać zniszczone, radość niszczenia jest warunkiem tworzenia nowego, całkowite zniszczenie państwa jest podstawowym sposobem nowego funkcjonowania ludzi nowych i wolnych
Michaił Kropotkin - myślenie wspólnotowe
Anarchizm ma wiele rozmaitych odcieni, państwo jest złe, państwo należy zastąpić czymś innym
Syndykaliści wywodzący się od Sorela uważali, że trzeba zlikwidować państwo i zastąpić je związkami zawodowymi. Państwo należy do związków zawodowych i trzeba je nimi zastąpić.
Te wymieniony nurty zaczynają zanikać powoli. Partie, które kiedyś były ideologicznymi już nimi nie są. Współcześnie mamy do czynienia z rozmaitymi nurtami ideowymi, które już nie są ideowe.
W tej chwili do głównych nurtów myślenia ideologicznego w USA należą :
*komunitaryści - Ci którzy kładą nacisk na funkcjonowanie we wspólnotach, powołują się na badania lekarskie; wspólnoty są najlepszym rozwiązaniem, np. społeczność lokalna
*libertarianie - wolność jest wartością najważniejszą, to jednostka powinna decydować o swoim losie, my sami powinniśmy decydować a nie wspólnoty, państwo nie powinno być stróżem nocnym, państwo powinno być zastępowane przez rozmaite porozumienia obywateli samodzielnych jednostek, państwo powinno być redukowane tak mocno jak jest to możliwe. Państwo przestanie być potrzebne, bo my sami będziemy decydować o naszym losie. Mają rozmaite sposoby rozwiązywania problemów
Działania polityków trzeba interpretować poprzez te dwa sposoby myślenia. Państwo nie jest czymś nadzwyczaj ważnym. (przy zanikającej roli terytorium ; globalizacja)
Transformacja myśli powinnościowej państwa - państwo jest tylko jednym z aktorów na tej scenie (zmienia się rola suwerennego państwa i myślenie ideologiczne o państwie)
Redefinicja państwa
-> istotnościowe - dotyczące najistotniejszych cech państwa, np. definicja sformuowana przez Georga Jellinka - związek ludzi zamieszkujących dane terytorium podlegających władzy zwierzchniej. Trzy konstytutywne elementy tej definicji:
*ludzie, którzy tworzą razem pewien związek o charakterze przymusowym (apatrydzi - bezpaństwowcy, ludzie którzy wypisali się z państwa)
*terytorium - każde państwo posiada swoje granice - obszar, na który się rozciąga państwo
Granice mogą być nieokreślone - kiedy granice naturalne rozciągają się na szeroki pas ziemi nie do przebycia
*władza zwierzchnia (suwerenna) - taka nad którą nie ma żadnej innej władzy. Władza zwierzchnia w średniowiecznej Europie oznaczała :papież, książę(nie miał pełnej suwerenności), król(suwerenny, ale podlegał władzy papieskiej), cesarz(nie był suwerenem). Nie było pełnej suwerenności w przypadku księstw jaki i państw. Po 1648 roku zaczyna się pojawiać koncepcja suwerenności absolutnej, państwowej. Suwerenność państwowa w rozumowaniu władzy zwierzchniej ma dwa aspekty:
1. Nie wolno wtrącać się do innego państwa - zewnętrzna - polega na akceptowaniu innych podmiotów politycznych
2. Wewnętrzna - wolność do ustanawiana prawa, które będzie powszechnie obowiązywało. Suweren państwowy decyduje o zasadach stanowienia prawa, państwo decyduje o karze głównej
Pojęcie suwerenności państwowej jest czymś innym od suwerenności politycznej
Psychologiczna teoria Leona Petrażyckiego dotycząca państwa: państwo istnieje tak długo jak długo poddani chcą być w tym państwie, jak długo akceptują istnienie państwa. Państwo istnieje do czasu aż powstanie implozja, czyli załamanie się tego państwa. [ nie interesują go struktury! ] Implozja - załamanie się do środka (dopiero kiedy ludzie zaakceptują nową władzę/ rządy -> wtedy dopiero istnieje państwo (niezabójstwo!)
Autorzy istotnościowej definicji państwa o charakterze socjologicznym to Karol Marks i Fryderyk Engels - państwo jej narzędziem klasy panującej ekonomicznie, a więc takie, które nie tylko dba o interesy klasy panującej ekonomicznie. Istniejący porządek jest nieuchronny, bezalternatywny, jest o wiele lepszy od wszystkich innych. Struktury państwowe mają nie dopuszczać do zmiany istniejącego stanu rzeczy, zapewnienia reprodukcję, o to by kolejne pokolenia były wychowywane w przekonaniu, że nie ma innego wyjścia. Państwo ma dbać o ogólnie pojęte interesy klasy ekonomicznej. [państwo ma względną autonomię gdy wywiera wpływ na 2 klasy panujące ekonomicznie]
W Marksizmie szeroko rozumianym takie próby podejmował Leszek Nowak - filozof
Te trzy typy definicji o państwie pozwalają wyjaśniać kwestie związane z funkcjonowaniem państwa.
W dzisiejszym świecie zmienia się rozumowanie suwerenne o państwie. Nie trzeba już utrzymywać, że państwo musi być suwerenne.
Samorząd jest pojęciem, które faktycznie zaistniało w rozumieniu współczesnym na początku XIX wieku głownie we Francji, a później w Niemczech. Władza publiczna składa się z władzy państwowej i samorządowej. A sam samorząd składa się z :
*samorządu terytorialnego - przymusowa korporacja ludzi zamieszkujących dane terytorium. Może być definiowany jako kontr państwowy albo propaństwowy. Powoływany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, jest niezależny od aparatu państwowego pod względem personalnym, instytucjonalnym, posiada odrębność prawną, ale polega nadzorowi państwa(ma charakter prawny) i nadzorowi finansowemu (środki finansowe wykorzystane są zgodnie z prawem) ; Jest częścią władzy publicznej taką samą jak władza państwowa, różnica polega na tym, że władza państwowa wyznacza zasady prawne funkcjonowania tego samorządu terytorialnego
*samorządu zawodowego (adwokacki, radców prawnych, notarialny, komorniczy, lekarzy i stomatologów, aptekarzy, doradców podbankowych, architektów, budowniczych, rolniczy, akademicki) -> osoby wykonujące zawód zaufania publicznego.
*gospodarczego (przymusowość nie jest tak silnie wymagana, np. samorząd akademicki, rolniczy) ??
*ewentualnie specjalnego
Samorząd - przymusowo ustawowo określona korporacja obywateli lub innych podmiotów prawa, do których przynależność jest obowiązkowa. Jest instytucją prawa pozytywnego, czyli takiego, w którym może istnieć tylko dzięki regulacjom prawnym.
1