VI. TERYTORIUM

1. Pojęcie i rodzaje terytorium w prawie międzynarodowym.

pojęcie terytorium: ogólnie jest to określony obszar geograficzny lub przestrzenna strefa ludzkiej działalności; jednak najczęściej traktowane jest jako synonim terytorium państwowego. Z dodatkowymi określeniami służy do wskazania, opisania określonego obszaru np. terytorium powiernicze; terytorium zdemilitaryzowane

rodzaje terytoriów:

1. podlegające suwerenności państwowej;

2. nie podlegające suwerenności państwowej:

1. res communis - wspólne dziedzictwo ludzkości (morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów);

2. res nullius - obszary niczyje, podlegające zawłaszczeniu (współcześnie już nie występują)

jest ono niezbędne do istnienia państwowości, odgrywa ogromną rolę w stosunkach międzynarodowych

żadna z norm prawa międzynarodowego nie jest wyraźniejsza niż ta, która zakazuje państwom wykonywania suwerenności na terytorium innego podmiotu

2. Wspólne dziedzictwo ludzkości.

Wspólne dziedzictwo ludzkości, res communis, nowa forma własności, termin prawa międzynarodowego odnoszący się do tej części dorobku ludzkości, która nie podlega własności suwerennych państw. Kryteria wyróżnienia: wspólne dziedzictwo ludzkości nie może zostać zawłaszczone, wymaga systemu kierowania, gwarantuje udział w korzyściach wszystkim państwom świata, można go używać tylko do celów pokojowych, należy je zachować dla przyszłych pokoleń.

Należy do niego np. morze otwarte, dno mórz i oceanów poza terenem przynależnym konkretnemu krajowi, przestrzeń kosmiczna.

Za wspólne dziedzictwo ludzkości uznaje się też Antarktydę (choć wyraźne są tendencje do przejęcia jej przez sąsiadujące z nią kraje - Australię, Nową Zelandię, Chile, Argentynę, a także kraje niegdyś jako pierwsze organizujące wyprawy w tym kierunku). Również morze otwarte zaczyna być zmniejszane przez coraz większe strefy ekonomiczne. (do 200 tys. mil).

3. Istota prawna terytorium państwowego.

wypowiadane w doktrynie poglądy, co do istoty prawnej terytorium państwowego można sprowadzić do czterech zasadniczych teorii:

• teoria przedmiotowa - klasyczna i mająca szeroką rzeszę zwolenników w prawie międzynarodowym, teoria uznająca terytorium za przedmiot władzy państwowej. Władza ta jest przedstawiona w dwojaki sposób, albo jako własność oparta na zasadach prawa publicznego (jest ona przedmiotem poważnej krytyki), lub jako suwerenność (znacznie bardziej przekonywująca)

• teoria podmiotowa - występuje w dwóch postaciach: jako część szerszej teorii przestrzennej lub jako koncepcja samodzielna (prawo do terytorium może być porównane tylko z prawem jakie przysługuje jednostce ludzkiej w stosunku do samej siebie, a więc z prawem osobistym ze skutkami erga omnes). Teoria ta jest słusznie krytykowana, gdyż wprawdzie terytorium jest warunkiem istnienia państwa, ale nie jest częścią jego osobowości w znaczeniu dosłownym

• teoria przestrzenna - pojawiała się w drugiej połowie XIX w. jako reakcja na teorię terytorium jako przedmiotu własności. Wg tej teorii terytorium nie jest rzeczą, którą włada państwo, lecz przestrzenią w obrębie, której władza państwowa istnieje i działa. Jest granicą władzy państwowej. Teoria ta prowadzi do twierdzenia, że obszary niezamieszkane nie mogą być uznane za terytorium państwowe, jest to błąd gdyż w prawie międzynarodowym istnieje pojęcie suwerenności w oderwaniu od ludności, w stosunku do terytorium materialnego

• teoria kompetencji - wywodzi się z przesłanki, że państwo jest porządkiem normatywnym. Terytorium przedstawione jest jako sfera kompetencji przestrzennej państwa, jako zakres obowiązywania jego porządku prawnego. Kompetencja państwa może podlegać trojakim ograniczeniom: ratione loci; ratione personae i ratione materiae. W obrębie własnego terytorium państwo wykonuje kompetencje dyskrecjonalną bez żadnych ograniczeń. Wbrew tej teorii, obok kompetencji ważna jest także możliwość dysponowania terytorium

definicja: Terytorium państwowe stanowi tak przedmiot władzy państwowej, jak przestrzeń, w granicach, której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. Terytorium jest także podstawą wykonywania kompetencji państwowych (personalnych) poza jego granicami

rodzaje terytorium terytorium państwa składa się z przestrzeni lądowej, morskiej i powietrznej. Może być jednolite lub obejmować wiele fragmentów (enklawy, półenklawy). Ląd stanowi trzon każdego terytorium państwowego, a powierzchnia lądowa utożsamiana jest z terytorium państwa. W skład terytorium państwowego wchodzi też przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim

granice terytorium jest trójwymiarowe. Bezsporna jest teza, że władza państwa rozciąga się również na jego obszar podziemny, a zasięg zwierzchnictwa państwowego determinowany jest możliwością eksploatacji

teoria przylegania i ciągłości - powoływana przy rozważaniu praw państwa do wnętrza ziemi - może być odniesiona także do terytorium morskiego i powietrznego, które podobnie jak wnętrze ziemi nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od terytorium lądowego (w przypadku granicy morskiej może ona sięgać max 12 mil od linii podstawowej; w przypadku przestrzeni powietrznej zasięg zwierzchnictwa terytorialnego nie jest wyraźnie uregulowany)

4. Integralność terytorialna państwa w Karcie NZ i innych dokumentach międzynarodowych.

brak definicji w dokumentach i umowach - za doktryną - nienaruszalność terytorium danego państwa. Pojmowana w sensie fizycznym, narodowościowym i państwowym stanowi korelat bezpieczeństwa państwowego. Termin pojawił się na kongresie wiedeńskim (1815) w związku z przyznaniem gwarancji integralności terytorialnej Szwajcarii i części Sabaudii. W XX wieku integralność terytorialną gwarantowały zapisy zawarte w Pakcie Ligi Narodów, Karcie ONZ, umowach międzynarodowych, także Akcie Końcowym KBWE. Wprowadzały one zakaz użycia siły lub zastosowania jej groźby przeciwko niepodległości państwa i całości jego terytorium.

Art. 10 Paktu Ligi Narodów również zawierał sformułowania dotyczące integralności - „Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymywać przeciwko wszelkiej napaści zewnętrznej integralność terytorialną i obecną niezależność polityczną wszystkich członków […]”

Karta Narodów Zjednoczonych po drugiej wojnie światowej sprawa poszanowania integralności terytorialnej zajęła centralne miejsce w stosunkach międzynarodowych. Zasada ta obecna jest w wielu umowach i deklaracjach międzynarodowych, które nawiązują do zasady Karty Narodów Zjednoczonych - w szczególności art. 2 ust. 4 zawiera zakaz groźby i użycia siły „przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości jakiegokolwiek państwa”. Porównując art. 10 Paktu z art. 2 ust. 4 KNZ widoczna jest ewolucja pojęcia integralności

Deklaracja KBWE zawiera wszystkie istotne elementy zasady poszanowania integralności. Deklaracja Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie została przyjęta 1 sierpnia 1975 r. Chroni zarówno całość terytorium poprzez zakaz i nielegalność nabywania go siłą, jak i nietykalność poprzez zakaz okupacji wojskowej, a także zakaz podejmowania innych, bezpośrednich lub pośrednich aktów przymusu

5. Pojęcie i istota zwierzchnictwa terytorialnego.

zwierzchnictwo terytorialne jest formą wykonywania przez państwo suwerenności na swoim terytorium. Jest cechą państwa wynikającą z jego suwerenności. Obejmuję władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś - na zapobieganiu wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów

cechy zwierzchnictwa można sprowadzić do dwóch zasadniczych aspektów:

• zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie pozytywnym: podporządkowanie władzy państwowej wszystkiego co się na terytorium danego państwa znajduje i w jego obrębie zachodzi. A więc nie tylko własnych obywateli, jak i cudzoziemców, lecz także bogactwo naturalne kraju (Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 12 grudnia 1962 r.podkreśla niezbywalne prawo wszystkich państw do swobodnego dysponowania zasobami i bogactwami naturalnymi, zgodnie z ich własnymi interesami narodowymi)

• zwierzchnictwo personalne państwo sprawuje również zwierzchnictwo personalne, będące konsekwencją obywatelstwa i przynależności państwowej. Państwo określa w swym ustawodawstwie wewnętrznym sposoby nabycia i utraty obywatelstwa jak również organizuje całą działalność państwa i jego służb

• zwierzchnictwo terytorialne w aspekcie negatywnym państwo może wyłączyć działanie jakiejkolwiek obcej władzy na swym terytorium. Ekskluzywizm ten widoczny jest zwłaszcza w monopolu przymusu i jurysdykcji lub monopolu organizacji służb publicznych. Jego konsekwencją jest to, że na określonym terytorium istnieć może tylko jedno państwo i działać jedna tylko władza najwyższa. Terytorium jest jak to się czasem określa „nieprzenikliwe”

6. Obowiązki wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego

zakaz wyrządzania szkód innym państwom państwo wykonuje swe kompetencje nie tylko w interesie własnym, lecz także w interesie społeczności międzynarodowej, musi więc brać pod uwagę i chronić prawa tej społeczności i jej członków. We współczesnym prawie międzynarodowym w związku z zakazem stosowania siły, ale i jej groźby, konsekwencją zwierzchnictwa jest obowiązek państwa zapobiegania w obrębie swego terytorium przestępstwom przeciwko pokojowi i propagandzie wojennej

zasada dobrosąsiedztwa konsekwencją sprawowania zwierzchnictwa jest zobowiązanie państwa do niedopuszczenia do prowadzenia na swym terytorium działalności zabronionej przez prawo międzynarodowe, takiej, która mogłaby zaszkodzić państwom sąsiadującym. Z tej zasady wynika również wiele innych zakazów: zakaz zmiany spływu jakiejś rzeki, jeśli płynie ona w innych państwach; zakaz budowania zapór bez zgody sąsiada; zakaz zanieczyszczania środowiska, jeśli ma to skutki w państwie sąsiednim

kompetencje państw wynikające ze zwierzchnictwa terytorialnego teoretycznie są całkowite i dyskrecjonalne, w praktyce jednak zmuszone są one często ograniczyć wykonywanie swoich praw zwierzchnich z uwagi na wymogi stosunków międzynarodowych. Ograniczenia te mogą być nie tylko ratione personae, lecz także ratione materiae - w obu przypadkach jest ograniczone z uwagi na konieczność współpracy i obrotu międzynarodowego oraz względy bezpieczeństwa zbiorowego

7. Zasada dobrosąsiedztwa jako ogólne ograniczenie zwierzchnictwa międzynarodowego.

8. Demilitaryzacja i neutralizacja jako ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego.

demilitaryzacja wśród ograniczeń zwierzchnictwa terytorialnego ratione materiae wymienia się przede wszystkim demilitaryzację i neutralizację (występują one oddzielnie albo łącznie).

Demilitaryzacja zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych (może być częściowa lub całkowita). Np. umowa poczdamska przewidywała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec, 1974r cypryjska strefa zdemilitaryzowana dzieląca Cypr Północny od Południowego)

neutralizacja umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań. Stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych np. w 1881 r. taki status uzyskała Cieśnina Magellana, obszar Kanału Panamskiego i Kanału Sueskiego

często naturalizacja występuje łącznie z demilitaryzacją np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

9. Bazy wojskowe a zwierzchnictwo terytorialne.

są one daleko idącym ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, rozpowszechnione po II wojnie światowej

wg Berezowskiego są 3 cechy charakterystyczne dla bazy terytorialnej: władza terytorialna na terenie bazy, prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające oraz pobyt na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych

na podstawie analizy dwustronnych porozumień o bazach, można stwierdzić, że ustanawiające je państwa, w zamian za określone korzyści, uzyskują na pewien okres czasu prawo do pewnych obszarów, na których wykonują szerokie prawa i władzę w celach wojskowych

na pozytywną ocenę zasługują takie ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego jak: demilitaryzacja, neutralizacja, strefy bezatomowe, limitowanie zbrojeń, wyeliminowanie pewnych rodzajów broni i zakaz doświadczeń z nimi (bazy wojskowe nie)

10. Dzierżawa a zwierzchnictwo terytorialne.

Dzierżawa polega na czasowym, odpłatnym użytkowaniu terytorium innego państwa na podstawie umowy międzynarodowej.

11. Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa międzynarodowego.

12. Nabycie terytorium państwowego: cesja.

Nabycie terytorium. Jest to dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie zwierzchnictwa terytorialnego, dającym nie tylko prawo wykonywania kompetencji państwowych, ale również dysponowania nabytym obszarem ze skutkami erga omnes. Prawo międzynarodowe mówi nam, w jaki sposób między państwami dochodzi do nabycia terytorium, natomiast prawo wewnętrzne wyjaśnia, jakie organy i poprzez jakie działania mogą dokonać zmian terytorialnych.

Sposoby nabycia terytorium. Najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuły pierwotne i pochodne. Acquisitio originaria oznacza rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium nie będące dotąd częścią innego podmiotu, natomiast acquisitio derivativa to nabyć terytorium innego państwa.

Trzeba się zgodzić z uwagą L. Ehrlicha, że państwo będące podmiotem prawa międzynarodowego ma nad terytorium podlegającym jego suwerenności władzę własną, pierwotną i suwerenności nad tym terytorium nie może być nigdy przeniesiona z innego podmiotu prawa międzynarodowego na drugi.

Cesja.

Pojęcie. Najczęściej w stosunkach międzynarodowych zmiany terytorialne następują w wyniku cesji. Na mocy umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, kiedy jedno państwo przestaje a drugie rozpoczyna wykonywań zwierzchnictwo nad przekazanym obszarem. Postanowienia o cesji znajdują się najczęściej w traktatach pokoju, choć praktyka międzynarodowa zna wiele przykładów, gdy następowała ona odpłatnie, w formie kupna i sprzedaży, a czasem nawet przybierała formę wymiany terytorium.

Podmiotem cesji mogą być tylko państwa. Niezależnie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny. Na cesję składa się wiele aktów: wyrzeczenie się praw do cedowanego terytorium przez poprzedniego suwerena i zobowiązanie się do nie przeszkadzania działaniu nowego, który następnie zajmuje ten obszar i rozciąga nad nim swą władzę.

Elementy cesji. Do przeprowadzenia cesji niezbędne są dwa elementy:

- prawny - zawarcie umowy zobowiązującej cedenta do opuszczenia terytorium;

- faktyczny - realizacja tego zobowiązania i objęcie terytorium przez drugie państwo;

Umowa o cesji legalizuje objęcie terytorium w posiadanie, stanowi legitymację cesjonariusza.

Legalność cesji. Nie jest ona uwarunkowana ani koniecznością przeprowadzenia plebiscytu, ani uznaniem cesji przez państwo trzecie. Nabyte prawa terytorialne są prawomocne w stosunku do wszystkich podmiotów. Uzasadniona jest interwencja państw trzecich tylko, gdy cedowane terytorium ma określony status prawny, zachowaniu, którego są zainteresowane inne podmioty.

Cesja odpłatna- polega na przeniesieniu, w drodze umowy międzynarodowej, zwierzchnictwa nad danym terytorium z jednego państwa (cedenta) na drugie (cesjonariusza) w zamian za określoną kwotę pieniężną np. Alaska.

Cesja wzajemna- polega na zamianie, w drodze umowy międzynarodowej, części terytoriów dwóch państw.

Cesja plebiscytarna- polega na przeniesieniu, w drodze umowy międzynarodowej, zwierzchnictwa nad danym terytorium z jednego państwa (cedenta) na drugie cesjonariusza, pod warunkiem uzyskania zgody ludności zamieszkującej to terytorium.

13. Nabycie terytorium państwowego: efektywna okupacja a zasiedzenie.

Efektywna okupacja

efektywna okupacja uzyskała swe ostateczne znaczenie w XIX w. ekspansja kolonialna w Afryce

„efektywna okupacja” obejmuje dwa zakresy pojęciowe: po pierwsze wskazuje, że jest rzeczywista i faktyczna, a po drugie, że okupacja ta daje tytuł suwerenny i wywołuje określone skutki w prawie międzynarodowym

warunek efektywności okupacja daje tytuł tylko wtedy, gdy terytorium podlega wyłącznej, efektywnej władzy państwa rządzącego. Efektywność zależy od dwóch czynników: charakteru okupowanego terytorium oraz stopnia, w jakim społeczność międzynarodowa jest nim zainteresowana

efektywna okupacja straciła na znaczeniu współcześnie, w związku z zakazem i potępieniem kolonializmu

Zasiedzenie

Polega na nabyciu tytułu prawnego do terytorium podlegającego zwierzchnictwu terytorialnemu innego państwa na skutek efektywnego, pokojowego i długotrwałego sprawowania kontroli na tym terytorium. Warunkiem jest brak sprzeciwu ze strony poprzedniego suwerena.

Jednak działanie zasiedzenia jest ograniczone przez prawo międzynarodowe w wielu przypadkach np. okupacji wojskowej lub rezultatów wojny. Np. Las Palmas.

14. Sposoby utraty terytorium państwowego.

sposoby utraty terytorium. Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszenia itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp.

derelikcja jest przykładem utraty terytorium nie na rzecz innego podmiotu państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją.

Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości

15. Pojęcie i rodzaje granic państwowych.

Granica państwowa to płaszczyzna pionowa, prostopadła do powierzchni ziemi, oddziela terytorium państwowe od innych terytoriów.

granicę linearną zawdzięczamy rewolucji francuskiej, gdyż tak rozumiana była w traktatach zwieranych przez Francję w latach 1797 i 1801. Granica jest to linia, a ściślej płaszczyzna, w obrębie, której zawiera się terytorium państwowe; oddziela ona je od terytorium innego państwa

rodzaje granic naturalne (morza, góry, stepy, pustynie) lub sztuczne. Natomiast ze względu na sposób ich ustalania dzielą się na orograficzne (uwzględniające ukształtowanie powierzchni) i geometryczne (przebiegające niezależnie od rzeźby terenu). Szczególnym rodzajem granic są granice astronomiczne biegnące wzdłuż południków i równoleżników (np. między USA a Kanadą lub między Egiptem a Libią i Sudanem)

16. Etapy ustalania granicy państwowej.

granicę ustala się zwykle za pomocą odpowiednich umów międzynarodowych, rzadziej w wyniku decyzji arbitrażowej lub sądowej.

• 3 etapy ustalania granicy: decyzja polityczna przyznająca terytorium; delimitacja granicy w umowie międzynarodowej i demarkacja granicy

1. Decyzja polityczna określająca ogólnie przebieg granicy- np. w traktacie

2. Delimitacja granicy państwowej

ustalenie przebiegu granicy państwowej; obejmuje sporządzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunkowo małej skali np. 1:1000 000 - dokumenty te stanowią podstawę do przeprowadzenia demarkacji. Delimitacja powinna być kompletna, precyzyjna i dokładna.

3. Demarkacja granicy państwowej

ma na celu szczegółowe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy państwowej w terenie. Przeprowadzana jest przez komisję mieszaną i opiera się na dokumentach z procesu delimitacji. Uwzględnia się zachowanie niezbędnych warunków dla prowadzenia gospodarki rolnej oraz nie przeprowadzanie granicy przez miasta i wsie. Mapa granicy wykonana jest zwykle w większej skali niż delimitacja np. 1:2500

redemarkacja granicy polega na sprawdzeniu istniejącej i wytyczonej już granicy

Administracja granicy państwowej

przepisy wewnętrzne regulują sprawy ochrony granicy, jej przekraczania czy eksploatacji bogactw naturalnych w jej pobliżu np. ustawa z 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej;

nie wszystkie problemy można rozwiązać jednostronnie, dlatego państwa zawierając ze sobą umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych

17. Traktatowe regulacje granic RP

RP Graniczy obecnie z Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami, Niemcami . Granice wschodnie przebiegają wzdłuz tzw, granicy Curzona(z pewnymi odstępstwami na korzyść Polski). Decyzja o tym zapadła na Konferencji w Teheranie 1943r., a potwierdzona została w Jałcie i Poczdamie. Na postawie tych konferencji Tymczasowy Rzad Jedności Narodowej zawarł Traktat graniczny z ZSRR. W 1951 nastąpiła cesja wzajemna. Odcinek graniczny połozony w byłych Prusach Wschodnich został potwierdzony dwustronną umową z 1957r. Po rozpadzie ZSRR granice wschodnie zostały potwierdzone w traktatach przyjaźni. Granica ze Słowacją i Czechami zostały ostatecznie ustalone na mocy porozumienia w 1958 roku. Granica polsko-niemiecka została ustalona w umowie poczdamskiej.

18. Status rzek międzynarodowych.

rzeki międzynarodowe to w szerokim rozumieniu rzeki przepływające przez terytorium co najmniej dwóch państw ważne, by była to rzeka żeglowna mająca ujście do morza, na której obowiązywałaby swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw (rzeki wielonarodowe płyną przez kilka państw, ale nie nadają się do żeglugi albo nie mają ujścia do morza; rzeki graniczne rozdzielają terytoria dwóch państw)

rzeki graniczne - w zależności od tego, czy rzeka jest żeglowna, czy nie granica może być wytyczona za pomocą zasady thalweg'u (zgodnie z nurtem) - tam gdzie rzeka jest nieżeglowna lub jest wiele nurtów, jak np. Dunajec to stosuje sie regułę mediany (geometryczny środek rzeki)

konwencja barcelońska z 20 kwietnia 1921 r. znacznie rozszerza pojęcie rzeki międzynarodowej, jednak ze względu na niewielką liczbę ratyfikacji konwencja miała ograniczone znaczenie

rzeki poza żegluga są również wykorzystywane do celów przemysłowych, energetycznych itp. dlatego każda rzeka jeśli przecina lub rozgranicza terytoria kilku państw jest przedmiotem stosunków między tymi państwami

• Dunaj:

• płynie przez RFN, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Rumunię, Bułgarię i Mołdawię. Został najpierw on umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856 r. i później jego status był regulowany wieloma innymi traktatami

• konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948 r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości; nadzór na wykonaniem powierzony Komisji Dunaju, która w przeciwieństwie do poprzednich składa się wyłącznie z państw nadbrzeżnych

• Ren:

• szczegółowe przepisy dotyczące Renu zostały ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca 1831 r. Obecny status Renu jest określony przez konwencję mannheimską z 17 października 1868 r., która przewiduje wolność żeglugi statków wszystkich państw. Do obowiązków państw nadbrzeżnych należy utrzymanie żeglowności na ich odcinkach Renu. W 1963 r. w Strasburgu konwencja mannheimska została poddana rewizji

• Niger:

• akt generalny konwencji berlińskiej z 1885 r. podpisany przez państwa kolonialne, proklamował wolność żeglugi na rzece Niger i równe traktowanie wszystkich państw. Po uzyskaniu niepodległości państwa nadbrzeżne przyjęły w 1963 r. nową konwencję, która utrzymała swobodę żeglugi. Państwa nadbrzeżne zarezerwowały sobie prawo podejmowania kroków niezbędnych dla utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego

• Indus:

• traktat regulujący wykorzystanie Indusu został podpisany w 1960 r. i zakończył spory między Indiami i Pakistanem. Został podzielony na dwie części i 3 cieki wschodniej części są dla Indii, a 3 cieki zachodniej dla Pakistanu. Strony zachowują też pewne prawa w części rzeki należącej do drugiej strony

• Amazonka:

• traktat o współpracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978 r. przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę. Całkowita swoboda żeglugi handlowej jest zagwarantowana na zasadach wzajemności. Daje równe prawa wszystkim państwom nadbrzeżnym. Rada Współpracy państw dorzecza Amazonki jest odpowiedzialna za opracowywanie planów rozwoju, które są wykonywane przez stałe komisje narodowe

19. Źródła prawa morza.

pierwsza i druga konferencja prawa morza. Pierwsza konferencja odbyła się w Genewie i trwała od 24 lutego do 27 kwietnia 1958 r. W wyniku jej prac podpisano 4 konwencje: w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej; w sprawie morza otwartego; w sprawie rybołówstwa i konserwacji zasobów żywych morza otwartego oraz w sprawie szelfu kontynentalnego

druga konferencja odbyła się w 1960 r. i miała na celu wyraźnie określić szerokość morza terytorialnego, jednak nie udało się tego zrobić

to niepowodzenie miało brzemienne skutki na przyszłość. W miarę upływu czasu wiele państw w swych roszczeniach do morza terytorialnego i wyłącznej strefy rybołówstwa zaczęło wykraczać poza 12-milową granicę. Rozpoczął się proces obrazowo określany jako „pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym”

trzecia konferencja prawa morza ONZ w istocie miała ona za zadanie rewizję całego istniejącego prawa morskiego. Trwała 10 lat (od 1973 do 1982) i uznawana jest za jedną z największych i najważniejszych konferencji w historii stosunków międzynarodowych. Uczestniczyło w niej 157 państw, a w wyniku jej prac doszło do wypracowania i przyjęcia konwencji o prawie morza, będącej swoistą konstytucją mórz i oceanów. 10 grudnia 1982 w Montego Bay na Jamajce podpisano powyższą

20. Klasyfikacja obszarów morskich.

1. obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego

• morskie wody wewnętrzne:

• są to wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o określonym rozwarciu, zatoki historyczne oraz wody portów

• istota prawna wody wewnętrzne podlegają wyłącznej i całkowitej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. W wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu

• wody archipelagowe ta kategoria wód wewnętrznych pojawiła się w roku 1982 na konwencji o prawie morza. Obowiązuje na nich prawo nieszkodliwego przepływu, a także niepodlegające zawieszeniu prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim (swoboda żeglugi na wodach archipelagowych)

• zatoki są również wodami wewnętrznymi, jeśli brzegi należą do jednego państwa, a odległość między punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil. Również zatoki historyczne, mimo, że szerokość ich rozwarcia jest większa niż 24 mile, a podstawą do tego jest długotrwałe i efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne. Zatoka Gdańska - część wód zatoki zostało uznanych za wody wewnętrzne, jednak Polska nigdy nie wysuwała roszczeń do uznania Zatoki Gdańskiej za zatokę historyczną

• porty morskie wody portów morskich są uznawane za wody wewnętrzne, a więc miejsca gdzie statki zawijają w celu załadowania lub wyładowania pasażerów i towarów. Porty wojskowe, rybackie czy obsługujące wyłącznie żeglugę kabotażową, są portami zamkniętymi. Porty podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego

• redy ą to wejścia do portów, w niektórych państwach traktowane są jako wody wewnętrzne

• morze terytorialne:

• pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej. Państwo nadbrzeżne sprawuje nad nim swą suwerenność

• delimitacja morza terytorialnego w celu przeprowadzenia delimitacji morza terytorialnego państwo nadbrzeżne musi wyznaczyć linię podstawową, czyli wewnętrzną granicę, oraz ustalić jej szerokość

• szerokość morza terytorialnego Konwencja genewska o morzu terytorialnym pośrednio potwierdziła dopuszczalność ustanowienia 12-milowego morza terytorialnego, uznając możliwość ustanawiania pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 12 mil, oraz wody zatoki za wody wewnętrzne, gdy wejście do niej nie przekracza 24 mil

2. obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego

• morski pas przyległy:

• obszar morza o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i ograniczonym zakresie. Konwencja o prawie morza przewiduje możliwość ustanawiania morskiego pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 24 mil

• morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa:

• faktycznymi twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972 r.

• następstwa wprowadzenia stref oznaczało, że poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego, przekreślona została dotychczasowa zasada wolności rybołówstwa. Strefy obejmują także zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie państwa już obecnie mają wyłączne prawa, lecz również leżących poza krawędzią szelfu w obrębie 200 mil

• w wyłączonej strefie ekonomicznej, której szerokość nie morze przekroczyć 200 mil, państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne o badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi. W wyłączonej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów itp.

• zasady uprawiania rybołówstwa w strefie zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia. Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki

• strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, podczas gdy wyłączną strefę ekonomiczną posiada 81 państw, gdyż daje ona znacznie dalej idące uprawnienia

• szelf kontynentalny:

• do powstania tej instytucji doprowadził rozwój nauki i techniki umożliwiający prowadzenie badań oraz eksploatacji bogactw naturalnych znajdujących się na dnie morskim. Wiele państw wysuwało jednostronne roszczenia do szelfu, trzeba było więc uregulować ten problem, co nastąpiło w IV konwencji genewskiej

• IV konwencja genewska z 1958 r. szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Zewnętrzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie głębokość wody nie przekracza 200 metrów, może ona jednak wykraczać poza nią, jeśli istnie możliwość eksploatacji zasobów naturalnych

3. obszary morskie poza granicami jurysdykcji państwowej

• morze otwarte:

• granica morza otwartego morze otwarte obejmuje wody morskie znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Konwencja z 1982r. wyłącza z pojęcia morza otwartego wyłączną strefę ekonomiczną

• dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej:

• problemy statusu prawnego dna mórz i oceanów ustalono, że postanowienia dotyczące szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do całego dna mórz i oceanów. Na dnie znajdują się nadające się do eksploatacji przemysłowej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierające m.in. nikiel, miedź, kobalt, mangan

• prace ONZ 17 grudnia 1970 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację zasad dotyczących dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

21. Obszary morskie RP na podstawie ustawodawstwa polskiego i konwencji o prawie morza.

Morskie wody wewnętrzne

Zgodnie z ustawą o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej z 21 marca 1991r., morskimi wodami wewnętrznymi są: część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego; część Zatoki Gdańskiej, zamknięta linią podstawową biegnącą od punktu na Mierzei Helskiej do punktu na Mierzei Wiślanej; część Zalewu Wiślanego, znajdująca się na południowy zachód od granicy państwowej między Polską a Rosją; wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego.

Morze terytorialne

Polska z dniem 1 stycznia 1978 r. ustanowiła 12-milowe morze terytorialne.

Morski pas przyległy

Polska, stosownie do rozporządzenia Prezydenta RP z 21 października 1932r. oraz dekretu o ochronie granic państwowych z 1956r., miała 3-milowy pas przyległy poza granicami 3-milowego morza terytorialnego. Z dniem 1 stycznia 1978r.,w związku z wejściem w życie ustawy o morzu terytorialnym z 17 grudnia 1977r., pas przyległy stał się częścią 12-milowego polskiego morza terytorialnego. Ustawa o obszarach morskich z 1991r. nie przewiduje ustanowienia 24-milowego pasa przyległego.

Morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa

Z dniem 1 stycznia 1978r. również Polska ustanowiła strefę rybołówstwa, zgodnie z ustawą o polskiej strefie rybołówstwa morskiego. Wprowadzenie jej zostało podyktowane koniecznością zapewnienia ochrony zasobów żywych części przylegającej do polskiego wybrzeża. Ustawa z roku 1991 słusznie zastąpiła polską strefę rybołówstwa przez wyłączną strefę ekonomiczną.

Szelf kontynentalny

Problemy związane z wykonywaniem praw suwerennych na szelfie przez Polskę zostały uregulowane przez ustawę z 17 grudnia 1977r. Jednak ustawa ta utraciła moc w wyniku wejścia w życie ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej z 21 marca 1991r. Nie przewiduje ona ustanowienia szelfu kontynentalnego , gdyż ustanowienie wyłącznej strefy ekonomicznej czyni to zbędnym.

22. Morskie wody wewnętrzne w Konwencji o prawie morza i w ustawie o obszarach morskich RP z 1991 r.

Morskie wody wewnętrzne.

Definicja. Są to wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego (linią podstawową). Zalicza się do nich zatoki morskie o określonym rozwarciu, zatoki historyczne oraz wody portów.

Istota prawna. Wody wewnętrzne podlegają wyłącznej i całkowitej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. Z pełnego zwierzchnictwa terytorialnego państwa wynika jego prawo do regulowania dostępu obcych statków. W wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu.

Wody archipelagowe. Ta kategoria wód wewnętrznych pojawiła się w roku 1982 na konwencji o prawie morza. Obowiązuje na nich prawo nieszkodliwego przepływu, są to trasy normalnie wykorzystywane dla żeglugi międzynarodowej- nie podlegające zawieszeniu prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim. (Swoboda żeglugi na wodach archipelagowych).

Zatoki. Są również wodami wewnętrznymi, jeśli brzegi należą do jednego państwa, a odległość między punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil. W sytuacji, gdy odległość pomiędzy punktami wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najdalszym odpływie (tzw. szerokość rozwarcia) przekracza 24 mile, to wytycza się przez zatokę linię prostą długości 24 mil tak, aby zamknąć nią jak największy obszar wody, jaki można objąć linią tej długości. W ten sposób jedynie część obszaru zatoki ograniczona linią 24 mil może stać się morskimi wodami wewnętrznymi państwa.Również zatoki historyczne, mimo, że szerokość ich rozwarcia jest większa niż 24 mile, a podstawą do tego jest długotrwałe i efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne, uznawane przez inne podmioty należą do wód wewnętrznych.(Zatoki historyczne-Zatoka Hudsona, Morze Białe i Karskie)

Zatoka Gdańska - cześć wód zatoki zostało uznanych za wody wewnętrzne, jednak Polska nigdy nie wysuwała roszczeń do uznania Zatoki Gdańskiej za zatokę historyczną.

Porty morskie. Wody portów morskich są uznawane za wody wewnętrzne, a więc miejsca gdzie statki zawijają w celu załadowania lub wyładowania pasażerów i towarów. Zgodnie z Konwencją Genewską , najdalej nawet wysunięte w morze, stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego to część wybrzeża, nad którym państwo nadbrzeżne sprawuje zwierzchnictwo terytorialne. Państwo decyduje, które porty są otwarte dla żeglugi międzynarodowej. Porty wojskowe, rybackie czy obsługujące wyłącznie żeglugę kabotażową, są portami zamkniętymi. Porty , do których zwyczajowo zawijają statki handlowe i które służą handlowi międzynarodowemu to porty otwarte. Dominuje zasada swobodnego dostępu do portów, jednak państwa mogą zamknąć porty ze względu na ważne przyczyny, jednak nie można dopuścić do dyskryminacji statków niektórych bander. Porty podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego, co oznacza, że statki obcych bander podlegają jego jurysdykcji, oprócz okrętów wojennych.

Redy. Są to wejścia do portów, w niektórych państwach traktowane są jako wody wewnętrzne. Ustawa z 1991r. uznaje redy za część morza terytorialnego, a nie za część wód wewnętrznych.

23. Zasada nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne a prawa państwa nadbrzeżnego.

Delimitacja morza terytorialnego. W celu przeprowadzenia delimitacji morza terytorialnego państwo nadbrzeżne musi wyznaczyć linię podstawową, czyli wewnętrzną granicę, oraz ustalić jej szerokość. Przy wyznaczaniu linii podstawowej należy wyróżnić dwie sytuacje: Pierwsza dotyczyć będzie wybrzeża nieukształtowanego, takiego jak polski, zaś druga odnosi się do wybrzeża ukształtowanego, na którym występują liczne wyspy, lub wcięcia wybrzeża w postaci np. fiordów. W pierwszym przypadku znajduje zastosowanie zasada wytyczania linii podstawowej czyli tzw. normalna linia podstawowa to linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali, uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne. W drugiej sytuacji, w miejscach w których linia wybrzeża jest głęboko wgięta i wrzyna się w ląd, lub w sąsiedztwie znajduje się szereg wysp, przy wytyczaniu linii podstawowej stosuje się metodę prostych linii podstawowych- polega ona na łączeniu liniami prostymi najdalej wysuniętych w morze wysp i części wybrzeża.

Szerokość morza terytorialnego. Konwencja genewska o morzu terytorialnym pośrednio potwierdziła dopuszczalność ustanowienia 12-milowego morza terytorialnego, uznając możliwość ustanawiania pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 12 mil, oraz wody zatoki za wody wewnętrzne, gdy wejście do niej nie przekracza 24 mil.

Prawo nieszkodliwego przepływu. Prawo nieszkodliwego przepływu oznacza żeglugę przez morze terytorialne w celi przepłynięcia przez to morze bez wchodzenia na wody wewnętrzne lub przybijania do urządzeń redowych lub portowych poza wodami wewnętrznymi lub wpłynięcia na wody wewnętrzne państwa nadbrzeżnego lub wypłynięcia z nich na morze pełne. Konwencja genewska wyjaśnia, że przepływ jest nie szkodliwy, gdy nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego. Prawo nieszkodliwego przepływu statków handlowych nie budzi wątpliwości, jednak okrętom wojennym państwa odmawiają tego prawa uzależniając je od swojej zgody. Państwo może podejmować kroki konieczne do zapobiegania przepływowi szkodliwemu. Konwencja Genewska o morzu terytorialnym nie wymaga zezwolenia ani notyfikacji, żąda tylko, by okręty podwodne płynęły wynurzone. Przepływ powinien być nieprzerwany i szybki. Zasadniczo nie dopuszcza się zatrzymania się i zarzucenia kotwicy, za wyjątkiem sytuacji związanych ze zwyczajną żeglugą albo gdy jest to konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo w celu udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym, znajdującym się w niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu.

prawo nieszkodliwego przepływu konwencja genewska wyjaśnia, że przepływ jest nie szkodliwy, gdy nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego. Prawo nieszkodliwego przepływu statków handlowych nie budzi wątpliwości, jednak okrętom wojennym państwa odmawiają tego prawa uzależniając je od swojej zgody

warunki nieszkodliwego przepływu w konwencji z roku 1982 sprecyzowano warunki nieszkodliwego przepływu i uznano, że przepływ będzie zagrażał pokojowi państwa nadbrzeżnego, gdy statek podejmie działania polegające na:

1. groźbie lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego, lub pogwałceniu w jakiś sposób zasad prawa międzynarodowego wymienionych w Karcie NZ;

2. jakimkolwiek ćwiczeniu lub użyciu wszelkiego rodzaju broni;

3. jakimkolwiek czynie mającym na celu zbieranie informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego;

4. jakiejkolwiek propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego;

5. startowaniu, lądowaniu lub braniu na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego;

6. startowaniu, lądowaniu lub braniu na pokład jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;

7. ładowaniu lub wyładowywaniu jakichkolwiek towarów, walut lub osób z naruszeniem przepisów celnych, skarbowych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego;

8. jakimkolwiek umyślnym i poważnym zanieczyszczeniu wbrew postanowieniom niniejszej konwencji;

9. uprawianiu rybołówstwa;

10. prowadzeniu jakichkolwiek badań lub inspekcji;

11. jakimkolwiek działaniu mającym na celu zakłócenie systemu łączności oraz innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego;

12. wszelkim innym działaniom niezwiązanym bezpośrednio z przepływem;

jurysdykcja państwa nadbrzeżnego statki znajdujące się na morzu terytorialnym podlegają nie tylko jurysdykcji administracyjnej państwa nadbrzeżnego, ale także karnej i cywilnej. Spod jurysdykcji wyłączone są okręty wojenne oraz niehandlowe statki państwowe

Jurysdykcja karna w stosunku do statku przepływającego przez morze terytorialne (np. aresztowanie) może być wykonywana tylko wówczas , gdy:

a) skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego;

b) jeżeli przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu terytorialnym;

c) jeżeli o pomoc zwróci się kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub konsul państwa jego bandery;

d) jeżeli jest to konieczne do zwalczania nielegalnego handlu narkotykami i substancjami psychotropowymi

Jurysdykcja cywilna w stosunku do statku przepływającego przez morze terytorialne może być wykonywana tylko w stosunku do statku ( a nie w stosunku do osób) i to tylko z tytułu zobowiązania lub obciążenia, jakie statek wziął na siebie w związku z danym przepływem.

24. Pojęcie wód archipelagowych.

25. Delimitacja morza terytorialnego.

26. Status prawny zatok

27. Jurysdykcja karna i cywilna państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym.

28. Morska strefa przyległa.

Morski pas przyległy.

Pojęcie. Obszar morza o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i ograniczonym zakresie. Konwencja o prawie morza przewiduje możliwość ustanawiania morskiego pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 24 mil. Państwo z przyczyn funkcjonalnych wykonuje w strefie pewne prawa suwerenne. Jest ono uprawnione do sprawowania kontroli koniecznej dla: a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw lub przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego, b) karania naruszeń powyższych ustaw i przepisów popełnionych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego

29. Status prawny i zasady korzystania z wyłącznej strefy ekonomicznej.

Morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa.

Faktycznymi twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972r.

Następstwa wprowadzenia stref. Ustanowienie 200-milowej strefy oznaczało, że poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego, przekreślona została dotychczasowa zasada wolności rybołówstwa. Strefy obejmują także zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie państwa już obecnie mają wyłączne prawa, lecz również tych części dna mórz i oceanów leżących poza krawędzią szelfu w obrębie 200mil.

Istota prawna. W wyłączonej strefie ekonomicznej, której szerokość nie morze przekroczyć 200 mil, licząc od linii podstawowej morza terytorialnego, państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne do badania, eksploatacji eksploracji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnym, zarówno żywymi jaki i nieożywionymi dna morza i jego podziemia oraz pokrywających je wód jak również odnośnie do innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczej eksploracji i eksploatacji strefy, takich jak wykorzystanie w celach energetycznych wody, prądów i wiatrów oraz jurysdykcję w zakresie ustanawiania i użytkowania sztucznych wysp, instalacji, urządzeń, morskich badań naukowych i ochrony środowiska morskiego. W wyłącznej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów itp. Jeżeli konwencja nie przyznaje praw lub jurysdykcji w wyłącznej strefie ekonomicznej państwu nadbrzeżnemu lub innym państwom i dochodzi do konfliktu interesów państwa nadbrzeżnego z interesami jakiegokolwiek innego państwa lub państw, to konflikt taki powinien być rozstrzygnięty w oparciu o zasadę słuszności i w świetle wszelkich odnośnych okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu znaczenia odnośnych interesów zarówno dla stron, jak i dla społeczności międzynarodowej jako całości.

Zasady uprawiania rybołówstwa w strefie. Zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia. Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki.

Praktyka międzynarodowa. Strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, podczas gdy wyłączną strefę ekonomiczną posiada 81 państw, gdyż daje ona znacznie dalej idące uprawnienia. Niekiedy państwo nie może skorzystać z maksymalnej dopuszczalnej szerokości wyłącznej strefy ekonomicznej, wtedy delimitacja powinna nastąpić w drodze umowy międzynarodowej zawartej między zainteresowanymi państwami.

30. Prawa państwa nadbrzeżnego do szelfu kontynentalnego a status wód pokrywających szelf.

Szelf kontynentalny.

Do jej powstania doprowadził rozwój nauki i techniki umożliwiający prowadzenie badań oraz eksploatacji bogactw naturalnych znajdujących się na dnie morskim. Wiele państw wysuwało jednostronne roszczenia do szelfu, trzeba było, więc uregulować ten problem, co nastąpiło w IV konwencji genewskiej.

IV konwencja genewska z 1958r. Szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Zewnętrzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie głębokość wody nie przekracza 200 metrów, może ona jednak wykraczać poza nią, jeśli istnieje możliwość eksploatacji zasobów naturalnych. Oznacza to, że w praktyce nie ma wyraźnie określonej zewnętrznej granicy szelfu, w miarę rozwoju możliwości technicznych przesuwa się ona coraz dalej w stronę morza otwartego.

Prawo państwa nadbrzeżnego. Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji jego naturalnych zasobów. Są to prawa wyłączne. Prawa mają charakter ekskluzywny tzn., że nawet, jeśli nie prowadzi badań to żadne inne państwo nie może tego robić. Konwencja nie daje państwu suwerenności nad szelfem, tylko przyznaje mu wykonywanie „praw suwerennych dla badania i eksploatacji”. Szelf nie jest więc res nullius i nie może być zawłaszczony przez inne państwa w drodze efektywnej okupacji. Państwo nadbrzeżne ma wyłączne prawo budowania i utrzymywania sztucznych wysp instalacji i konstrukcji na szelfie. Może także ustanawiać strefy bezpieczeństwa o szerokości do 500 m wokół takich obiektów. Państwa mogą chronić instalację i mają prawo wyrażania zgody i regulowania wierceń na szelfie. Prawa państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego nie wpływają na status prawny wód pokrywających szelf ani przestrzeni powietrznej ponad tymi wodami. Wykonywanie przez państwo nadbrzeżne jego praw w odniesieniu do szelfu kontynentalnego nie powinno naruszać ani powodować nieuzasadnionego zakłócenia żeglugi oraz innych praw i wolności innych państw przewidzianych w niniejszej konwencji. Wszystkie państwa mają prawo do układania na szelfie kontynentalnym podmorskich kabli i rurociągów.

Państwo nadbrzeżne nie może utrudniać realizacji tego prawa, z zastrzeżeniem jednak swojego prawa do podejmowania rozsądnych kroków w zakresie eksploatacji szelfu, eksploatacji jego zasobów naturalnych oraz zapobiegania, zmniejszania i kontrolowania zanieczyszczenia powodowanego przez rurociągi, państwo to nie może utrudniać układania lub konserwowania takich kabli lub rurociągów. Wytyczenie trasy dla układania takich rurociągów na szelfie kontynentalnym wymaga zgody państwa nadbrzeżnego.

31. Wolności morza otwartego.

32. Zasada wolności mórz a prawa państw śródlądowych.

Granica morza otwartego. Morze otwarte obejmuje wody morskie znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Konwencja z 1982r. wyłącza z pojęcia morza otwartego wyłączną strefę ekonomiczną.

Zasada wolności morza. Wolność mórz jest istota prawną morza otwartego, oznacza ona, że wszystkim przysługuje prawo rozsądnego czerpania pożytków z morza otwartego, którego obszary nie podlegają i nie mogą być poddane zwierzchnictwu terytorialnemu żadnego z podmiotów. Wolność mórz obejmuje wolność żeglugi, wolność rybołówstwa, wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, wolność przelotu. Z wolności mórz mają prawo korzystać wszystkie państwa , z tym zastrzeżeniem, że każde z nich musi uwzględniać interesy innych i przestrzegać prawa międzynarodowego.

Wolność żeglugi. Oznacza, że każde państwo, niezależnie czy posiada wybrzeże morskie czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla żeglugi swoich statków handlowych oraz okrętów wojennych. Istnienie faktycznego związku miedzy statkiem a państwem jest niezbędne w interesie międzynarodowej żeglugi oraz skutecznego wykonywania przez państwo jurysdykcji i kontroli w zakresie technicznym, administracyjnym i socjalnym nad statkami podnoszącymi jego banderę. Na morzu otwartym statki podlegają prawu i władzy tylko państwa, do którego należą.

Wolność rybołówstwa. Z wolności morza otwartego wynika, prawo wszystkich państw do eksploatacji zasobów żywych (ryby, ssaki, rośliny), może ona podlegać uzgodnionym ograniczeniom.

• Ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniem. Wynika z postępującego zanieczyszczenia, które powoduje niebezpieczeństwo przekroczenia granicy samooczyszczania się mórz i tym samym zniszczenia ich zasób biologicznych. Pierwszym podpisanym porozumieniem w kwestii walki z zanieczyszczeniami mórz olejami była Konwencja londyńska z 1954r. zakazująca usuwania olejów do morza w określonych strefach. Następnie konwencja była zmieniana, ażeby w 1969r. przybrać postać Konwencji podpisanej w Brukseli, która daje prawo państwu nadbrzeżnemu do interwencji na morzu otwartym w razie katastrofy zagrażającej jego wybrzeżu oraz o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem morza olejami. Problem zapobiegania zanieczyszczeniom podejmowany jest także w skali regionalnej.

Wolność zakładania kabli. Wykształciła się w związku z postępem technicznym i objęła także rurociągi. Konwencja paryska z 1884r. potwierdza prawo każdego państwa do układania kabli i rurociągów, przy czym - z zastrzeżeniem praw państwa nadbrzeżnego na szelfie - nie może ono przeszkadzać w ich zakładaniu czy konserwacji. Wszystkie państwa zobowiązane są do wprowadzenia do swego ustawodawstwa przepisów uznających za czyn karalny umyślne lub będące wynikiem karygodnego zaniedbania zerwanie lub uszkodzenie kabli i rurociągów. Przepisu tego nie stosuje się do sytuacji , gdy zerwanie lub uszkodzenie było spowodowane w celu ratowania życia lub zdrowia.

Wolność przelotu. W przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym wszystkie państwa korzystają z wolności przelotu, czyli swobody uprawiania żeglugi statkami powietrznymi posiadającymi ich przynależność i podlegającymi ich władzy. Zagadnieniami bezpieczeństwa żeglugi nad morzem otwartym zajmuje się Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ICAO), która podzieliła tę przestrzeń na specjalne rejony i zajmuje się ogólnie bezpieczeństwem lotów.

Do czterech wolności, wymienionych w konwencji wiedeńskiej o morzu otwartym konwencja o prawie morza z 1982r. dodała jeszcze dwie:

Wolność budowania sztucznych wysp. Uwzględnienie tej wolności wynika z postępu technicznego i nowych możliwości.Konwencja nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do zasad korzystania z tej wolności, lecz jedynie wymaga uwzględnienia postanowień dotyczących szelfu kontynentalnego.

Wolność badań naukowych na morzu otwartym. Konwencja nie precyzuje szczegółowo warunków prowadzenia badań, jednak ogólne zasady przewidują prowadzenie badań w celach pokojowych, przy użyciu środków i metod zgodnych z konwencją, bez naruszania i przy wzięciu pod uwagę innych legalnych sposobów korzystania z morza i w sposób zgodny z przepisami o ochronie i zachowaniu środowiska morskiego.

33. Zasada zwierzchnictwa okrętowego na morzu otwartym.

34. Zjawisko „tanich bander” i próby przeciwdziałania mu w konwencji o prawie morza

35. Prawo wizyty i rewizji.

prawo wizyty i rewizji od zasady niepodlegania statków na morzu otwartym władzy innych państw są trzy wyjątki. Okręt wojenny innego państwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy istnieje podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami, mimo żeglowania pod obcą banderą ma w rzeczywistości tę samą, przynależność, co okręt wojenny

wynika z art. 110 KPM'82 - dotyczy tylko morza otwartego:

1. statek kontrolowany - każdy statek nieposiadający pełnego immunitetu (okręt wojenny, rządowy, statek niehandlowy)

2. można przystąpić do kontroli, jeżeli istnieją rozsądne podstawy do podejrzewania, że statek:

• trudni się piractwem

• trudni się handlem niewolnikami

• nadaje nielegalne audycje RTV

• nie posiada przynależności państwowej

• posiada tą samą przynależność co statek kontrolujący (fałszywa bandera)

• statkiem kontrolującym może być:

• okręt wojenny

• wojskowy statek powietrzny

• inny upoważniony statek morski lub powietrzny, wyraźnie oznakowany i możliwy do zidentyfikowania jako pozostający w służbie rządowej

36. Prawo pościgu.

Prawo pościgu. Na otwartym morzu istnieje prawo pościgu, czyli prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek lub jego załoga dopuścili się naruszenia praw lub przepisów państwa nadbrzeżnego. Pościg może być podjęty tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe lub przez statki i samoloty pozostające w służbie rządowej i mające odpowiednie upoważnienie. Pościg można rozpocząć po daniu optycznego lub dźwiękowego sygnału polecającego zatrzymanie się (sygnał czerwony) i to w odległości umożliwiającej ujrzenie lub usłyszenie go z obcego statku. Pościg musi być rozpoczęty, kiedy obcy statek znajduje się na wodach wewnętrznych, wodach archipelagowych, morzu terytorialnym lub w strefie przyległej państwa ścigającego , a także jeżeli narusza prawa państwa w wyłącznej strefie ekonomicznej lub na szelfie kontynentalnym. Pościg morze być kontynuowany , także przez obszar morza otwartego, aż do momentu gdy ścigany statek wpłynie na morze terytorialne trzeciego państwa lub własnego. Pościg może być podjęty bezpośrednio po stwierdzeniu naruszenia praw państwa i prowadzony nieprzerwanie (zasada hot and continues). Pościg kończy się w momencie zatrzymania ściganego statku lub, gdy wpłynie on na morze terytorialne trzeciego państwa.

37. Zjawisko piractwa i jego zwalczanie w prawie międzynarodowym.

Konwencja genewska stwierdza, iż piractwem jest każdy akt gwałtu, zatrzymanie statku lub jakikolwiek akt grabieży popełniany w celach osobistych przez pasażerów lub załogę prywatnego statku lub samolotu. Akty piractwa mogą być popełniane przeciwko innemu statkowi lub samolotowi oraz przeciwko osobom lub własności znajdującym się na ich pokładzie bądź na morzu otwartym, bądź w miejscu nie podlegającym jurysdykcji żadnego państwa. Konwencja Genewska odnosi pojęcie piractwa tylko do statków prywatnych oraz okrętów wojennych i statków państwach, których załoga po zbuntowaniu się zawładnęła nimi. Prawo wizyty i rewizji jest pozostałością walki z niewolnictwem. Uprawnienia kontrolne okrętów wojennych w stosunku do statków sygnatariuszy mogą wynikać z zawartych umów. Zgodnie z zasadą powszechnej represji piractwa każde państwo może na obszarze morza otwartego lub obszarze nie podlegającym jurysdykcji żadnego państwa zająć piracki statek morski lub powietrzny oraz aresztować osoby i zająć mienie na jego pokładzie. Sądy państwa, które dokonało zajęcia mogą decydować o wymiarze kary dla piratów.

38. Układanie podmorskich kabli i rurociągów

39. Status prawny dna mórz i oceanów.

dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej:

• problemy statusu prawnego dna mórz i oceanów ustalono, że postanowienia dotyczące szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do całego dna mórz i oceanów. Na dnie znajdują się nadające się do eksploatacji przemysłowej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierające m.in. nikiel, miedź, kobalt, mangan

• prace ONZ 17 grudnia 1970 r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację zasad dotyczących dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej

deklaracja zasad dotycząca dna mórz i oceanów. Dno mórz i oceanów oraz jego wnętrze, leżące poza granicami jurysdykcji państwowej zostało uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar jest dostępny do użytkowania wyłącznie celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wyłącznie dla dobra całej ludzkości

konwencja o prawie morza z 16 listopada 1944 r. Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości. Korzyści osiągane z eksploatacji zasobów obszaru będą dzielone przez Zgromadzenie Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji

40. Eksploatacja dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej i rola Organizacji Dna Morskiego.

Dno mórz i oceanów oraz jego wnętrze, leżące poza granicami jurysdykcji państwowej zostało uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar jest dostępny do użytkowania wyłącznie w celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wyłącznie dla dobra całej ludzkości, niezależnie od położenia geograficznego państw- zarówno morskich, jak i nie mających dostępu do morza.

Konwencja o prawie morza z 16 listopada 1994r. Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości. Żadne państwo nie może zgłaszać roszczeń do suwerenności lub praw suwerennych nad jakąkolwiek częścią tego obszaru i jego zasobów ani też zawłaszczyć jakiejkolwiek jego części. Wszystkie prawa do tego obszaru to prawa ludzkości, w imieniu której funkcjonować ma Organizacja Dna Morskiego. Zasoby obszaru są niezbywalne, chyba że na zasadach określonych przez ODM. Status obszaru nie narusza odrębnego statusu wód pokrywających obszar i przestrzeni powietrznej nad tymi wodami . Działalność w obszarze jest prowadzona dla korzyści ludzkości jako całości, niezależnie do geograficznego położenia państw, ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających się i narodów, które nie uzyskały pełnej niepodległości lub innego autonomicznego statusu uznanego przez ONZ. ODM ma zapewnić sprawiedliwy rozdział korzyści z działalności w obszarze. Eksploatacja obszaru ma być prowadzona przez specjalnie powołane Przedsiębiorstwo lub, w porozumieniu z ODM przez państwa-strony KoPM lub przedsiębiorstwo państwowe, a także, jeżeli państwa poręczą za nie, przez osoby fizyczne i prawne. Działalność ma odbywać się stosownie do pisemnego planu pracy zatwierdzonego przez Radę ODM po uprzednim rozpatrzeniu przez Komisję Prawno-Techniczną ODM.

41. Pojęcie i rodzaje cieśnin międzynarodowych.

Status prawny międzynarodowych cieśnin.

Pojęcie cieśniny międzynarodowej. Cieśniny morskie to naturalne drogi wodne łączące morza i oceany. Cieśninami międzynarodowymi nazywane są tylko te łączące morza, nad których brzegami są terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne. Stąd należy wyróżnić cieśniny niezbędne dla żeglugi międzynarodowej i mające znaczenie lokalne.

Jeżeli oba brzegi cieśniny należą do jednego państwa i łączą morze otwarte z morzem zamkniętym otoczonym terytorium państwa nadbrzeżnego to wody takiej cieśniny są wodami wewnętrznymi, znajdującymi się pod całkowitą suwerennością tego państwa.

Gdy cieśnina łączy dwa obszary morskie otwarte dla żeglugi międzynarodowej, jej ustrój uzależniony jest od jej szerokości. Jeżeli jest ona tak wąska, że przepływ nie może odbywać się inaczej niż poprzez morze terytorialne państwa nadbrzeżnego, to mamy do czynienia z cieśniną terytorialną. Gdy szerokość cieśniny jest większa niż dwukrotność morza terytorialnego, wówczas część wód, nad którymi żadne z państw nadbrzeżnych nie sprawuje suwerenności, stanowi morze otwarte.

Cieśniny terytorialne. Trzeba określić im ustrój prawny, gdyż ich sytuacja nie jest identyczna ze statusem morza terytorialnego. Pierwsza konwencja genewska stwierdza, że nie można zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny, które są używane dla żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza otwartego lub między morzem otwartym a morzem terytorialnym obcego państwa. W konwencji o prawie morza została przyjęta

koncepcja oparcia statusu prawnego międzynarodowych cieśnin na tzw. Prawie przejścia tranzytowego.

Prawo przejścia tranzytowego. Konwencja z 1982r. wyjaśnia, że przejście tranzytowe polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśniny. Przysługuje wszystkim statkom zarówno wojskowym jak i cywilnym. Przechodzące statki nie mogą powodować jakiegokolwiek zagrożenia bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Jednak państwa nadbrzeżne mogą wyznaczać szlaki morskie statkom oraz ustalać system rozgraniczania ruchu przepływu ( rozdzielenie na podstawie rekomendacji IMO). Konwencja ta, utrzymała status prawny cieśnin, który był uregulowany odrębnymi umowami międzynarodowymi.

Cieśniny bałtyckie.

Traktat kopenhaski z 14 marca 1857r. Ustanawia status prawny cieśnin bałtyckich. Dania rezygnuje z pobierania opłat od statków i ładunków i zobowiązuje się do nie zatrzymywania statków pod żadnym pozorem.

Przepływ okrętów wojennych. Traktat kopenhaski nie reguluje zasad przepływu okrętów wojennych. Obecnie obowiązujący dekret z 25 sierpnia 1951r. wprowadził dość daleko idące rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia.

Cieśniny czarnomorskie.

Trzy okresy regulacji statusu cieśnin. Pierwszy charakteryzuje się zamknięciem cieśnin, gdy Morze Czarne było wewnętrznym morzem cesarstwa wschodnio-rzymskiego, a następnie Turcji. Drugi okres rozpoczyna się, gdy Rosja uzyskuje dostęp do Morza Czarnego i podpisuje traktat w 1774r. zapewniający swobodę przepływu jej statkom handlowym. Trzeci okres porozumień wielostronnych otwiera konwencja londyńska z 13 lipca 1841r. Utrzymała swobodę przepływu statkom handlowym, ale zamknęła ja dla okrętów wojennych. Traktat paryski z 1856r. potwierdzał konwencje londyńską, ale dodatkowo zneutralizował Morze Czarne. W 1923r. konwencja w Lozannie, która nałożyła wiele ograniczeń na Turcję, otwarła dla okrętów wojennych wszystkich państw.

Konwencja z Montreux z 20 lipca 1936r. Potwierdziła zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem, że Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejścia Turcji do wojny prawo przepływu tracą statki nieprzyjacielskie. Przepływ okrętów wojennych został poddany specjalnym warunkom.

Cieśnina Magellana.

Łączy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalało po wybudowaniu Kanału Panamskiego.

Umowa z 1881r. Między Argentyną a Chile określa status cieśniny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda żeglugi dla wszystkich państw. Porozumienie z 1941r. zniosło neutralizację cieśniny i zakazano żeglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statków poza sojuszniczymi. Po II wojnie światowej przywrócono status quo ante.

42. Prawo przejścia tranzytowego a prawo nieszkodliwego przepływu.

Konwencja genewska o morzu terytorialnym i strefie przyległej zakazała zawieszania prawa nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny, które są używane do żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza otwartego lub między morzem otwartym a morzem terytorialnym obcego państwa.

Konwencja z 1982r. wyjaśnia, że przejście tranzytowe polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśninę pomiędzy jednym obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej a drugim obszarem morza otwartego lub wyłącznej strefy ekonomicznej . Przysługuje wszystkim statkom zarówno wojskowym jak i cywilnym. Przechodzące statki nie mogą powodować jakiegokolwiek zagrożenia bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Państwo nadbrzeżne nie powinno stawiać przeszkód przejściu tranzytowemu ani zawieszać tego prawa . Jest także zobowiązane do podawania do publicznej informacja wiadomości o każdym niebezpieczeństwie dla żeglugi w cieśninie lub przelotu. Jednak państwa nadbrzeżne mogą wyznaczać szlaki morskie statkom oraz ustalać system rozgraniczania ruchu przepływu ( rozdzielenie na podstawie rekomendacji IMO). Konwencja ta, utrzymała status prawny cieśnin, który był uregulowany odrębnymi umowami międzynarodowymi.

43. Status kanałów morskich w prawie międzynarodowym.

pojęcie międzynarodowego kanału morskiego:

• są to sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie. Umiędzynarodowienie kanału dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa natomiast na położenie prawne tzw. strefy kanału, która stanowi integralną część terytorium państwowego

• Kanał Sueski:

• łączy on M. Śródziemne z O. Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych

• traktat z 1888 r. stwierdza, że Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał

• Kanał Panamski:

• łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym

• traktaty z lat 1901 i 1903. Status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykańska z 1901 r. oraz panamsko-amerykańska z 1903 r. która oddała Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania i ochrony kanału. Stany Zjednoczone zgodziły się, że kanał będzie wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych wszystkich krajów na zasadzie całkowitej równości. Traktat z 1903 r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwołując się do szczegółowych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA użycia siły w celu ochrony kanału, oraz zbudowania fortyfikacji

• w 1999 r. Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego Panamie

• Kanał Kiloński:

• łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym. Początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, gdyż jego status określało prawo wewnętrzne. Traktat wersalski z 1919 r. przekształcił go w kanał międzynarodowy i stwierdzał, że będzie on zawsze wolny i otwarty dla okrętów wojennych i statków handlowych państw będących w pokoju z Niemcami

• Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie światowej przywrócono stan sprzed wojny. Prawno-międzynarodowy status kanału wynika obecnie także z długotrwałej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowej

• Kanał Koryncki:

• łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim. Reżim prawny określa ustawodawstwo wewnętrzne Grecji. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej

44. Status Arktyki w prawie międzynarodowym a współczesne działania państw na obszarze bieguna północnego.

Arktyka - obszar Ziemi otaczający biegun północny. Jej granice określa się w różny sposób.

Status prawny Arktyki nie został jak dotąd uregulowany żadną umową międzynarodową. Istnieją dwie teorie dotyczące statusu prawnego tych terenów:

teoria morza pełnego - na terenie Arktyki panuje wolność żeglugi taka jak na morzu pełnym.

teoria sektorów - państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów, zarówno odkrytych, jak i tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze. Wierzchołkiem sektora jest biegun północny, granicami bocznymi - linie przeprowadzone wzdłuż południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium lądowego danego państwa. Północna linia brzegowa stanowi podstawę tego sektora.

Teorię sektorów wysunęła jako pierwsza Kanada (1925). Zgodnie z nią, obszar Arktyki podzielony być powinien między: Rosję (sukcesor ZSRR, sektor rosyjski nie obejmuje terytoriów, nad którymi suwerenność innych państw ZSRR uznał przed 15 IV 1926 r., tj. Spitsbergen oraz Jan Mayen, obie przynależne Norwegii), USA (Alaska), Kanadę, Danię (Grenlandia) oraz Norwegię; Islandia nie wysunęła roszczeń (w momencie formowania tej teorii Islandia była w unii personalnej z Danią, na mocy której rząd duński m.in. prowadził jej politykę zagraniczną).

Teoria sektorów. Obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką. Jej sytuacja prawna opiera się na teorii sektorów, w myśl, której państwa leżące wokół obszaru arktycznego: Kanada, Rosja, Dania, Norwegia i Stany Zjednoczone wysunęły roszczenia do obszarów lądowych w wyznaczonych przez nie sektorach. Teoria sektorów zakłada, że wszystkie państwa , których terytoria rozciągają się poza arktyczne koło polarne powinny nabyć suwerenność w stosunku do wszystkich regionów polarnych, lądu i mórz położonych w trójkącie, którego podstawę stanowi linia łącząca końce wschodniej i zachodniej granicy lądowej państwa, boki zaś spotykają się na biegunie północnym.

Do Rosji należą wszystkie lądy i wyspy, które zostały odkryte oraz te, które mogą być odkryte w przyszłości będąc położona na Oceanie Lodowatym Północnym między wybrzeżem Rosji i Biegunem Północnym ( w związku z postanowieniami traktatu pokojowego z Finlandią, rosyjski obszar arktyczny został przesunięty na zachód).Kanada zgłasza roszczenia do wysp znajdujących się na północ od jej terytorium lądowego aż do Bieguna Północnego łącznie z zamarzniętymi morzami. Norwegia wysuwa pretensje do Spitzbergenu i wyspy Jan Mayen.

45. Status prawny Antarktyki.

Roszczenia do Antarktyki. Antarktyka obejmuję obszar wokół Bieguna Południowego, obejmujący Antarktydę ( ląd stały), przylegające doń wyspy, a także część oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnośnie Antarktyki rozmaitych państw, żadne z nich nie zostało uznane. Żadne z nich nie było w stanie dokonać efektywnej okupacji, co chciano ominąć poprzez prowadzenie badań naukowych czy symboliczne odkrycia.

Układ w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw). Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych. Sygnatariusze zobowiązali się utrzymywać wolność badań naukowych oraz rozwijać międzynarodową współpracę naukową. Układ nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczególnych państw, wyraźnie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozszerzania istniejących. W celu zapewnienia przestrzegania postanowień układu umawiające się strony uzyskały prawo przeprowadzania inspekcji za pośrednictwem wyznaczonych obserwatorów mających swobodny dostęp w każdym czasie do każdego obszaru. Państwa -strony układu , stanowiące tzw. klub, odbywają okresowe spotkania na których omawiają sprawy związane z badaniami naukowymi oraz ochroną fauny i flory antarktycznej.

46. Status prawny przestrzeni powietrznej.

• zasada całkowitego i wyłącznego zwierzchnictwa państwowego. Po I wojnie światowej zaakceptowano tezę o podleganiu przestrzeni powietrznej suwerenności państwowej. Konwencja z 13 października 1919r. zawierała zasadę całkowitego wyłącznego zwierzchnictwa państwa nad przestrzenią powietrzną ponad swoim państwem, a swym zasięgiem nie ograniczała się jedynie do stron konwencji, lecz również do praktyki innych państw

• konwencja paryska z 1919roku została zastąpiona przez konwencję chicagowską z 7 grudnia 1944r., która powtórzyła zasadę zawarta w konwencji paryskiej

• status prawny przestrzeni powietrznej:

• dwa reżimy prawne przestrzeń powietrzna, zgodnie z zasada przylegania, ma takie samo położenie prawne jak terytorium lądowe czy obszar morski, nad którym się znajduje. Istnieją dwa reżimy prawne. Przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim podlega wyłącznej i pełnej suwerenności, natomiast przestrzeń nad morzem otwartym i terytorium nie podlegającym czyjemukolwiek zwierzchnictwu jest otwarta dla wspólnego użytkowania przez wszystkie państwa. (np. Ustawa polska z 1962 r.)

• regulowanie dostępu do przestrzeni powietrznej nad przestrzenią powietrzną rozciąga się działanie zasady integralności terytorialnej i nienaruszalności granic. Państwo ma prawo regulowania dostępu obcych statków powietrznych do swej przestrzeni powietrznej. Wszystko, co znajdzie się w przestrzeni powietrznej danego państwa podlega jego prawu i władzy zwierzchniej chyba, że korzysta z immunitetu

• przynależność państwowa statków powietrznych każdy statek musi posiadać określoną i to jedną przynależność państwową. Podstawą przynależności jest rejestracja, czyli wpis do rejestru statków powietrznych państwa - decydującym kryterium jest własność. Każdy statek powietrzny posiada swój znak rozpoznawczy, na który składa się znak rejestracji i znak przynależności

47. Prawnomiędzynarodowe uregulowanie działalności państw w przestrzeni powietrznej.

międzynarodowa żegluga powietrzna:

• konwencja paryska z 1919 r. Pierwsza wielostronna konwencja dotycząca żeglugi powietrznej, ratyfikowana przez ponad 30 państw. Przyjmując zasadę suwerenności państwa nad jego przestrzenią powietrzną, ustanawiała ona równocześnie wolność przelotu cywilnych samolotów prywatnych w przestrzeni powietrznej umawiających się państw bez ich uprzedniej zgody

• konwencja chicagowska z 1944 r. Zastąpiła konwencje paryską, potwierdziła zasadę suwerenności państwa w przestrzeni powietrznej oraz przyznała prywatnym samolotom umawiających się stron prawo wykonywania nieregularnych lotów bez ich uprzedniej zgody. Loty regularne mogą być jedynie za zgodą państwa. Zapewnieniu suwerenności służy prawo państwa do ograniczenia lub zakazywania lotów nad swoim terytorium. Pozwala na tworzenie stref, w których loty są ograniczone lub całkowicie zakazane.

• Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO). Druga część konwencji chicagowskiej jest statutem ICAO, której celem jest zapewnienie systematycznego rozwoju międzynarodowego lotnictwa cywilnego, popieranie rozwoju szlaków powietrznych, lotnisk, oraz dbanie o bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi cywilnej. ICAO opracowuje też projekty konwencji lotniczych np. konwencja w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnianych na pokładzie statków powietrznych podpisana w Tokio 14 września 1963 r.

• Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych zwany też układem o tranzycie lub o dwóch wolnościach. Każde z państwa umawiających się przyzna pozostałym stronom: prawo przelotu nad terytorium bez lądowania; prawo lądowania w celach nie handlowych (nie dotyczy lotnisk wojskowych)

• Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym daje obok dwóch wolności technicznych, także trzy wolności handlowe: prawo przywożenia pasażerów i ładunków z kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania i przywożenia pasażerów i ładunku do trzecich i z krajów trzecich (stąd też zwany jest układem o pięciu wolnościach)

• Wolności lotnicze na podstawie układu i międzynar. transporcie lotniczym

49. Źródła prawa kosmicznego

50. Granice i status międzynarodowoprawny przestrzeni kosmicznej.

status prawny przestrzeni kosmicznej:

• zasięg suwerenności państwowej w przestrzeni nadziemskiej w związku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawiła się potrzeba określenia zasięgu suwerenności w przestrzeni kosmicznej, jednak żadna z dotychczasowych konwencji nie miała do niej zastosowania

• niepodleganie przestrzeni kosmicznej suwerenności państwowej decydujące okazało się stanowisko społeczności międzynarodowej - państwa nie miały nic przeciwko, by nad nimi krążyły satelity i statki załogowe

• 13 grudnia 1963 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na XVIII sesji przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej

• 27 stycznia 1968 r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Stwierdza on, że przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności. Zasada wykorzystywania w celach pokojowych oraz działanie dla dobra i w interesie wszystkich państw - całej ludzkości

• zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych układ z 1963 r. zakazywał prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej. Układ z 1967 r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów zawierających broń masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej

• zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich państw państwa muszą się konsultować, informować o swoich zamierzeniach, oraz umożliwiać sobie obserwowanie lotu obiektów kosmicznych. Mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz międzynarodową wspólnotę naukową

granice przestrzeni kosmicznej:

• granica zewnętrzna nie może być ostatecznie ustalona, jeśli przyjmiemy, że Wszechświat jest nieskończony, w praktyce jest ruchoma i wyznaczana aktualnym poziomem naukowych i technicznych możliwości człowieka

• granica wewnętrzna ma istotne znaczenie, gdyż wskazuje równocześnie, dokąd sięga suwerenność państwa. Istniej wiele propozycji, co do wysokości, na której kończy się suwerenność państw, a zaczyna przestrzeń kosmiczna, najczęściej mówi się o 80-100km i obecnie mogłaby być w tym przedziale ustalona (teoria * perigeum (także perygeum) - najniższa orbita, po jakiej zdolny jest lecieć statek kosmiczny. Nie ważna jest wysokość, ważna zasada. (Punkt na orbicie ciała okrążającego Ziemię (satelity), w którym jest ono najbliżej Ziemi.)

ratownictwo kosmiczne:

• umowa o ratowaniu kosmonautów z 22 kwietnia 1968 r. układ z 1967 r. uznaje kosmonautów za wysłanników ludzkości i nakazuje udzielenie im wszelkiej pomocy. Umowa z 1968 r. zgodnie z jej postanowieniami, państwo, które uzyska informacje lub ustali, że załoga statku kosmicznego uległa wypadkowi, znajduje się w niebezpieczeństwie lub dokonała przymusowego lądowania na jego terytorium, zawiadamia o tym niezwłocznie: władzę wypuszczającą statek oraz Sekretarza Generalnego ONZ, który zobowiązany jest do rozpowszechnienia tej informacji

problemy prawne wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi:

• sposoby wykorzystania satelitów mogą być wykorzystywane w telekomunikacji, meteorologii, geodezji i kartografii, dla zdalnego badania z Ziemi. Na podstawie podpisanej 20 sierpnia 1964 r. w Waszyngtonie umowy utworzono Międzynarodową Organizację Łączności Satelitarnej

• zdalne badanie Ziemi (remote sensing) - problemem jest sprawa dopuszczalności tych badań w stosunku to terytoriów innych państw; powinno być prowadzone w interesie wszystkich państw, zgodnie z prawem międzynarodowym, należy tworzyć stacje zbierania i przetwarzania danych, wszelkie uzyskane informacje powinny być przekazane Sekretarzowi Generalnemu ONZ, zainteresowane państwa powinny mieć dostęp - bez dyskryminacji - do uzyskanych informacji

• satelity geostacjonarne - umieszczone nad równikiem, zajmują stałą pozycję względem Ziemi. Ich liczna jest określona (maksimum to 180), więc rodzi się problem monopolizacji kosmosu i równoprawnego dostępu wszystkich państw do wykorzystania orbit geostacjonarnych

• status prawny kosmonauty.

52. odpowiedzialność za szkody kosmiczne:

• Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972 r. zawiera zasadę o odpowiedzialności absolutnej i rozwija ogólne postanowienia o odpowiedzialności znajdujące się w układzie z 1967 r.

• zasada odpowiedzialności absolutnej państwo wysyłające obiekt ponosi absolutną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. (Utratę życia, mienia; uszkodzenie ciała, mienia itp.)

• przedstawienie roszczeń państwo, które poniesie szkodę lub, którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie w ciągu roku od powstania szkody

---