UDAR MÓZGU
Według definicji WHO (1976) udarem mózgu nazywamy zespół kliniczny charakteryzujący się nagłym wystąpieniem ogniskowego, a czasem również uogólnionego, zaburzenia czynności mózgu, którego objawy utrzymują się - jeśli nie spowodują wcześniej zgonu - dłużej niż 24 godziny i nie mają innej przyczyny niż naczyniowa. Wielki Słownik Medycyny PAN określa udar jako
„... nagłe wystąpienie mniej lub bardziej rozległych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, z utratą lub bez utraty przytomności, spowodowane krwotokiem mózgowym, zakrzepem lub zatorem tętnic mózgowych. Zespół kliniczny zależy od umiejscowienia i rozmiarów uszkodzonej tkanki mózgowej...”. Skracając te określenia można powiedzieć, że udar mózgu to nagłe ogniskowe uszkodzenie mózgu naczyniowego pochodzenia, trwające co najmniej dobę. Jeżeli natomiast taki ogniskowy deficyt neurologiczny trwa krócej niż 24 godziny, jest zdefiniowany jako przejściowy atak niedokrwienny (TIA). Nowszy termin zastępujący „udar mózgu” to „mózgowy incydent naczyniowy”.
Podziału udarów, 80% wszystkich przypadków to udary niedokrwienne, 15% krwotoki podpajęczynówkowe a pozostałe 5% to krwotoki wewnątrzmózgowe.
Epidemiologia
Udar bądź mózgowy incydent naczyniowy, spowodowane są zakłóceniem dopływu krwi do mózgu w wyniku zablokowania lub pęknięcia tętnicy zaopatrującej mózg w krew.
Komórki mózgowe pozbawione tlenu i składników odżywczych przestają tymczasowo funkcjonować, albo obumierają. Efektem śmierci komórki jest zlokalizowana w danym obszarze martwica, zwana zawałem mózgu. Wśród najczęstszych przyczyn udaru wymienić należy więc:
- zawał mózgu,
- zmiany miażdżycowe naczyń krwionośnych,
- wysokie ciśnienie krwi,
- krwotok mózgowy,
- wadę rozwojową naczyń krwionośnych mózgu,
- guzy mózgu,
- urazy oraz inne różnorodne stany.
Wszystkie zawały mózgu wynikają właściwie z dwóch procesów patologicznych: zakrzepicy i zatoru. Zakrzepica jest blokadą tętnicy mózgowej, wywołaną stałym skrzepem krwi bądź skrzepliną tworzącą się w układzie naczyń krwionośnych. Zator z kolei jest blokadą wywołaną oderwanym fragmentem skrzepliny (bądź innej substancji), powstałym gdzie indziej i transportowanym przez krwiobieg do mózgu. Dla prawidłowej funkcji mózgu istotna jest wielkość przepływu krwi przez tętnice mózgowe, gdyż zużycie tlenu przez mózg jest znaczne. Zużywa on 20% tlenu dostarczanego ustrojowi. Mózg składa się z 15 miliardów komórek nerwowych (neuronów), które pozostają w stałym kontakcie.
Do pewnych czynników ryzyka udaru mózgu należą:
Styl życia i środowisko:
przewlekły nikotynizm,
przewlekły alkoholizm,
uzależnienie lekowe,
wiek (ryzyko udaru zwiększa się dwukrotnie co 20 lat),
płeć męska,
czynniki rodzinne i genetyczne.
Chorobowe:
nadciśnienie tętnicze,
choroby serca,
przebyty incydent TIA lub udar,
podwyższony hematokryt,
cukrzyca,
podwyższone stężenie fibrynogenu.
Do prawdopodobnych czynników ryzyka udaru mózgu należą:
Styl życia i środowisko:
doustne środki antykoncepcyjne,
dieta bogata w tłuszcze zwierzęce,
otyłość,
zaburzenia w gospodarce lipidowej, hipercholesterolemia,
mała aktywność fizyczna,
wczesny zgon matki z powodu chorób naczyniowych,
zmiany pory roku,
warunki socjoekonomiczne.
Chorobowe:
zwężenie tętnic, np. szyjnej,
duża różnica ciśnienia na kończynach górnych,
obecność tętniaka lub anomalii tętniczo - żylnej
- i inne.
Za najczęstszy i najważniejszy czynnik ryzyka uważa się jednak nadciśnienie tętnicze. Dotyczy to zarówno ciśnienia skurczowego, jak też rozkurczowego, gdyż są one czynnikami niezależnymi. Ciśnienie tętnicze wyższe niż 160/95 mm Hg zwiększa względne ryzyko udaru zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Ponadto efektywne i długofalowe leczenie nadciśnienia prowadzi do znacznego zmniejszenia częstości udarów. W leczeniu nadciśnienia istotne jest nie tylko samo obniżenie ciśnienia, ale korzystny wpływ leków na stan ściany naczyń.
Objawy choroby.
Kliniczne objawy udaru mózgu, powstają nagle w postaci ogniskowego uszkodzenia mózgu, którym towarzyszą zawsze objawy ogólne wynikające z zaburzeń czynności uszkodzonego mózgu, zaburzeń krążenia mózgowego i obrzęku. Udar mózgu jest poważną jednostką chorobowa zagrażającą życiu, niezależnie od tego jaki jest obraz kliniczny w chwili rozpoczęcia. W pierwszym, ostrym okresie, nie można przewidzieć jaki będzie dalszy rozwój choroby i jej obraz kliniczny. Nie wiadomo, czy udar jest już dokonany i stan chorego nie ulegnie dalszemu pogorszeniu, czy objawy kliniczne będą się dalej nasilać, czy też będą ustępować, a jeśli tak- to w jakim czasie i do jakiego stopnia. Dlatego każdy przypadek udaru mózgu powinien być hospitalizowany, niezależnie od tego w jakim jest stanie.
Objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu są dość rozmaite i zależą od umiejscowienia zawału, jego rozmiarów i dynamiki rozwoju zmian. Objawy ogólne w postaci zaburzeń przytomności i świadomości, zaburzeń psychicznych, oddechowych i wegetatywnych są wyrazem zaburzeń w krążeniu mózgowym, obrzęku mózgu i reakcji ośrodków mózgowych na uszkodzenie.
Miejscem udaru może być:
- jedna z półkul mózgowych,
- móżdżek
- pień mózgu.
Zwykle są to ogniska pojedyncze, dotyczące jednej strony, ale zdarza się że ognisk jest kilka .
Ze względu na fakt, iż każda półkula mózgowa nadzoruje i kontroluje aktywność przeciwległej strony ciała, jakiekolwiek uszkodzenie jednej strony mózgu pociąga za sobą upośledzenie funkcjonalne przeciwległej strony ciała. Dlatego też udar lewej strony mózgu oddziaływuje na prawą stronę ciała i odwrotnie.
Objawy ostrzegawcze:
nagłe połowicze osłabienie kończyn, zaburzenie czucia,
wykrzywienie twarzy,
nagła utrata zdolności mówienia lub trudności w rozumieniu mowy,
nagłe zaburzenie widzenia, zwłaszcza jeśli występuje w jednym oku,
bardzo silne bóle głowy,
niemożność utrzymania równowagi, także w pozycji siedzącej.
Do typowych należą objawy ogniskowe:
niedowłady lub porażenia połowicze,
deficyt połowiczy czucia,
zaburzenia wyższych czynności nerwowych, głównie typu afazji,
zespół zaniedbywania połowiczego, który może wystąpić przy niedowładach, zwłaszcza prawostronnych,
apraksja, mogąca wystąpić przy niedowładach lewostronnych,
trudności w przełykaniu,
nietrzymanie moczu i kału,
- problemy psychologiczne i emocjonalne.
W przebiegu udaru mózgu może dojść do powikłań pod postacią :
obrzęku mózgu,
nadciśnienia,
hipertermii,
zaburzeń wodno - elektrolitowych,
niedomykanie powieki, co powoduje wysychanie gałki ocznej,
zmiany dermatologiczne na kończynach porażonych w postaci świądu i wysuszenia skóry, złuszczenia naskórka.
OBRAZ CHOREGO PO DOKONANYM UDARZE.
Obraz pacjenta zależy od umiejscowienia ogniska udaru, jego rozległości oraz ilości dokonanych incydentów. Udar dokonany w prawej półkuli mózgu powoduje niedowład lub porażenie lewej strony ciała. Natomiast ognisko udaru, umiejscowione w lewej półkuli, powoduje niedowład lub porażenie prawostronne. Obraz chorego po udarze charakteryzuje się w sposób następujący:
1. UTRATA PRAWIDŁOWO KONTROLOWANYCH ZDOLNOŚCI RUCHOWYCH
Typowym objawem udaru mózgu jest niedowład lub porażenie połowicze, tj. dotyczące kończyny prawej górnej i dolnej lub lewej kończyny górnej i dolnej. Wówczas jedna z kończyn (np. kończyna górna) jest zazwyczaj bardziej niedowładna lub porażona, niż druga (np. kończyna dolna). Niedowład to osłabienie siły mięśniowej, a porażenie - zniesienie siły mięśniowej. Bywa również tak, że niedowład czy porażenie obejmuje tylko jedną kończynę (monoparesis, monoplegia). W przypadku porażenia połowiczego występuje całkowity brak ruchu w dotkniętych kończynach. Napięcie mięśni w pierwszych dniach jest obniżone lub całkowicie zniesione. Wzrasta ono stopniowo dopiero po kilku lub kilkunastu dniach, bardziej w zginaczach w kończynie górnej i w prostownikach w kończynie dolnej. Z biegiem czasu chory przyjmuje postawę, polegającą na ułożeniu kończyny górnej w sposób następujący: odciągnięcie barku do tyłu i w dół, przywiedzenie w stawie ramiennym, zgięcie
w stawie łokciowym, zaciśnięcie dłoni w pięść i skierowanie jej ku dołowi. Ułożenie kończyny dolnej natomiast polega na odwróceniu jej do wewnątrz, biodro, kolano i staw skokowy wyprostowane, stopa sztywno zgięta ku dołowi i odwrócona do wewnątrz.
Chód chorego określa się jako chód koszący, gdyż pacjent podczas chodzenia zatacza łuk kończyną dolną, która jest wyprostowana i trochę odwiedziona.
Oceny stopnia niepełnosprawności dokonuje się za pomocą różnych skal. Jedną z nich jest skala Barthel.W skali tej pełna sprawność oceniana jest na 20 punktów, a 0 oznacza całkowitą niesprawność. Dotyczy to podstawowych czynności codziennych.
2. NIEDOWŁAD TWARZOWO-JĘZYKOWY
Niedowład dotyczy dolnej części twarzy i języka. Cechami charakterystycznymi są tutaj: obniżenie kącika ust po stronie niedowładu, wygładzenie fałdu nosowo - wargowego i zbaczanie wyciągniętego języka w stronę niedowładu twarzy. W rzadkich przypadkach niedowład mięśni mimicznych twarzy jest większy. Pojawia się poszerzenie szpary powiekowej ze słabszym zaciskaniem powieki, a nawet niewielkie wygładzenie na czole. Niedowład twarzowo- językowy może być czasem jedynym objawem udaru mózgu. Nie zawsze niedowład twarzowo - językowy występuje w parze z niedowładem czy porażeniem połowiczym.
Pacjenci z niedowładem twarzowo - językowym mogą mieć trudności w przełykaniu, czy jedzeniu, co stanowi poważny problem dla pacjenta. Mogą być one przyczyną uczucia głodu, a tym samym wywołać u pacjenta dyskomfort.Niedowład twarzowy jest przyczyną trudności w mówieniu. Mowa staje się bełkotliwa, niewyraźna.
3. ZABURZENIA CZUCIA
Uszkodzenie mózgu może spowodować nie tylko niepełnosprawność fizyczną, ale również wywołać utratę zdolności rozróżniania czuciowego. Chory dotknięty udarem może mieć zaburzenia czucia głębokiego, tzn. czucia proprioreceptywnego, ułożenia kończyn w przestrzeni oraz rozpoznawania kształtu, umiejscowienia siebie, zaburzenia wagi, wielkości przedmiotu, a nawet poczucia porażenia kończyny lub strony ciała. Są to zaburzenia poznawcze. Upośledzenie czucia może dotyczyć całej połowy ciała, może być w zakresie czucia głębokiego z podwyższonym progiem bólu i napadami bólu wywołanymi nieraz niewielkim bodźcem, obejmującymi porażoną połowę ciała. Jest to tzw. hiperpatia wzgórzowa. Pniowe zaburzenia czucia mają zwykle lokalizację naprzemienną, tzn. występują na twarzy po stronie ogniska pniowego i na kończynach oraz tułowiu po stronie przeciwnej. Upośledzenie dotyczy przede wszystkim czucia bólu i temperatury z zachowaniem czucia dotyku i ułożenia.
4. NIETRZYMANIE MOCZU I KAŁU
U większości chorych dotkniętych udarem występuje nietrzymanie moczu i kału. Kontrolę pęcherza i jelita grubego pacjenci stopniowo odzyskują. Prawidłowe ich funkcjonowanie zostaje wówczas przywrócone.
5. NIEDOWIDZENIE POŁOWICZE
Niedowidzenie połowicze jest dość częstym objawem udaru obejmującego płat ciemieniowy, skroniowy lub potyliczny i zawsze występuje po stronie niedowładu. Chory taki w pierwszym okresie choroby kieruje oczy i głowę w stronę „zdrową”, nie zdając sobie sprawy z tego upośledzenia. Nie zauważa także osób stojących po stronie niedowładu. Jednooczna ślepota wynika z uszkodzenia nerwu wzrokowego lub siatkówki.
6. ZABURZENIA MOWY
Częstym objawem pojawiającym się przy uszkodzeniu lewej lub prawej półkuli mózgu, zależnie od tego, która jest dominująca, jest afazja. Dużo częściej jest to lewa półkula, niż prawa. Afazja jest to zaburzenie mowy. W afazji głos nie jest zmieniony, natomiast zaburzone jest tworzenie, rozumienie i wypowiadanie słów, zdań i myśli.
Występują dwa rodzaje afazji:
Afazja ruchowa pojawia się niemożność mówienia przy zachowanej zdolności rozumienia mowy. Pacjent taki może mówić, ale bardzo lakonicznie. Mowa jest zniekształcona, utrudniona, a słowa są wypowiadane monosylabami. Afazja ruchowa jest świadectwem uszkodzenia płata czołowego.
Afazja czuciowa - pacjent może mówić. Słowa są wypowiadane bez sensu lub zniekształcane. Chory nie rozumie znaczenia tych słów, nie potrafi wyrazić swoich myśli. Pacjent odpowiada nie adekwatnie do zadanego pytania czy sytuacji. Zdania budowane są niegramatycznie i często powtarzane bez potrzeby. Bywa często, że zaburzenia mowy mają zarówno cechy afazji ruchowej jak i czuciowej. Jest to afazja mieszana.
Afazji zazwyczaj towarzyszy: niemożność czytania (aleksja), niemożność liczenia (akalkulia) i utrata zdolności pisania (agrafia).
7. ZABURZENIA INNYCH WYŻSZYCH CZYNNOŚCI NERWOWYCH
Z powodu uszkodzenia ogniskowego półkuli mózgowej w udarze dochodzi do różnych objawów, m. in. do zaburzeń czynności ośrodków mózgowych, które są odpowiedzialne za wyższe czynności nerwowe, zwłaszcza czynności poznawcze. Polegają one na zaburzeniach rozpoznawania różnych bodźców dotykowych, bólowych, przestrzennych, rozpoznawania kształtu i wagi przedmiotu, własnego ciała, strony zdrowej czy porażonej. Są to zaburzenia zwane agnozją. Innym objawem może być apraksja, polegająca na utracie zdolności wykonywania czynności w życiu codziennym, tj. ubieranie, mycie, jedzenie itp.
Pojawiającym się zespołem, który może wystąpić w udarze mózgu jest zespół „połowiczego zaniedbywania”. Taki pacjent nie dostrzega swojej jednej połowy ciała i otoczenia. Nie reaguje on lub reakcja jest słaba na wszystko co się dzieje w polu widzenia po stronie przeciwnej do ogniska mózgowego. Zespół ten ma miejsce częściej w uszkodzeniach prawej niż lewej półkuli mózgu.
8. ZESPÓŁ ODPYCHANIA
U niektórych pacjentów z niedowładem połowiczym występuje niezwykłe zjawisko, polegające na odpychaniu się zdrowymi kończynami w kierunku porażonej strony ciała. W większości przypadków chorzy już po kilku dniach po udarze mózgu, mogą na tyle kontrolować swoja postawę, że potrafią stabilnie siedzieć, mimo trudności z utrzymaniem równowagi. Natomiast pacjenci z zespołem odpychania z całej siły odpychają się zdrowymi kończynami w kierunku strony porażonej. Zjawisko to pojawia się już przy próbie sadzania na brzegu łóżka i wynika ze strachu przed upadkiem na nie porażoną stronę. Pacjenci ci stawiają masywny opór podczas próby biernej korekcji, a nie wykazują lęku przed utratą równowagi, przyjmując pozycję przechyloną w kierunku strony porażonej.
Zespół odpychania cechują następujące objawy:
- przechylona na bok pozycja ciała,
- czynny udział kończyn nie porażonych,
- stawianie oporu przy próbie biernej korekcji pozycji chorego przez terapeutę czy lekarza badającego.
Przyczyną zespołu odpychania jest zaburzone postrzeganie ustawienia własnego ciała w przestrzeni.
W przypadku uszkodzeń prawej półkuli zespół odpychania często występuje z zaniedbywaniem jednostronnym ale nie jest nim spowodowany. Natomiast przy uszkodzeniu lewej półkuli patologiczne odpychanie występuje z afazją.
9. ZABURZENIA PRZYTOMNOŚCI I ŚWIADOMOŚCI
Objawami ogólnymi występującymi na początku choroby u około 25% pacjentów są zaburzenia przytomności i świadomości. Zarówno jedne jak i drugie mogą mieć różny stopień nasilenia, od senności aż do głębokiej śpiączki. Świadomość to zachowany pełny, logiczny kontakt z otoczeniem. Zaburzenia te często pojawiają się w ostrej fazie udaru, a ich stopień zależny jest od miejsca i rozmiaru niedokrwienia.
10. ZABURZENIA PSYCHICZNE
Częstym zjawiskiem w udarach mózgu są zaburzenia psychiczne. Mogą to być omamy, urojenia, stany splątania, majaczenia, czy stany pobudzenia. Zaburzenia psychiczne u osób w podeszłym wieku stanowią osobny problem, ponieważ mogą być uciążliwe i trwać długo. Chorzy tacy z powodu odwróconego rytmu snu, śpią w dzień a w nocy są pobudzeni, krzyczą, zrywają się. Środki uspokajające nie dają efektu, a wręcz pogłębiają zaburzenia rytmu snu, a nasilają senność w ciągu dnia. Częstym objawem jest także grzebanie zdrową ręką w okolicy krocza i odbytu i mazanie siebie i wszystkiego wokół kałem. Zdarza się również, że chorzy po udarach bywają agresywni. Bardzo często obserwuje się agresję pacjenta w stosunku do najbliższej rodziny.
11. ZABURZENIA WEGETATYWNE
W ostrej fazie udaru występują dość często zaburzenia wegetatywne, zwłaszcza w śpiączce. Są to zaburzenia oddechu (oddech szybki i głęboki lub głęboki przerywany), zaburzenia rytmu serca (tachy- lub bradykardia), wahania ciśnienia krwi, gorączka mózgowa.
Po okresie wstrząsu mózgowego nastepuje proces zdrowienia, rozpoczynający się zazwyczaj pomiędzy drugim a szóstym tygodniem od wystąpienia udaru. Na oddział rehabilitacji przyjmowani są pacjenci zazwyczaj w drugim tygodniu po dokonanym udarze. Stan sprawności jest indywidualny dla każdego. Niektórzy z nich są na tyle sprawni, że potrafią radzić sobie doskonale w samoobsłudze, innym trzeba pomóc w mniejszym lub większym stopniu, a jeszcze inni wymagają całkowitej pomocy ze strony osób drugich. W tym okresie prowadzi się usprawnianie ruchowe, polegające na stopniowej pionizacji i nauce chodzenia. Układając program ćwiczeń, należy zapoznać się z przyczyną udaru oraz ze stanem ogólnym chorego. Pacjentów po udarze niedokrwiennym uruchamia się już pod koniec pierwszego tygodnia, zaczynając od sadzania w łóżku. Takich chorych można usprawniać intensywnie. Jeżeli natomiast rozpoznanie jest niepewne, należy postąpić tak, jak w krwotoku mózgowym.
Pacjenci po krwotoku mózgowym muszą pozostać w łóżku przez 4-6 tygodni, a usprawnianie należy prowadzić dość ostrożnie ze względu na współistniejące nadciśnienie tętnicze .
W okresie „wiotkości kończyn” należy zawsze pamiętać o możliwości podwichnięcia w stawie barkowym. Dlatego podczas wykonywania ćwiczeń biernych oraz przy zmianie pozycji, obowiązuje ostrożność. Podwichnięciu można zapobiec, zapewniając stabilizację bierną stawu w jego funkcjonalnym położeniu. W tym celu stosuje się wałki, poduszki, podczas leżenia pacjenta w łóżku. W czasie pionizacji natomiast stosuje się zmodyfikowany temblak. Gdy jednak pojawi się spastyczność w kończynie, temblaka nie należy zakładać, ponieważ przyczynia się to do podtrzymania funkcjonalnie niekorzystnej pozycji barku (przywiedzenie, rotacja wewnętrzna, łokieć w zgięciu, a ręka bez stałego podparcia).
Podczas rehabilitacji chorego przystosowuje się do warunków, w jakich będzie żył i pracował. Ćwiczenia muszą być nadal kontynuowane, nawet gdy pacjent nie odzyska pełnej sprawności ruchowej. Chorzy tacy powinni być pod stałą opieką poradni rehabilitacyjnej, nie przerywając ćwiczeń. Pacjenci z afazją wymagają pomocy logopedy.
Część chorych musi korzystać ze sprzętu ortopedycznego. Rodzaj tego sprzętu zależy od stopnia sprawności danego pacjenta. Mogą to być kule łokciowe, trójnogi, czwórnogi, balkoniki, wózki inwalidzkie. Podczas próby chodu stosuje się podciąg na porażoną stopę, aby zapobiec upadkom. Tego typu sprzęt pomaga choremu funkcjonować.
Proces samoobsługi składa się z przygotowania pacjenta do radzenia sobie w zakresie:
przemieszczanie się poza łóżkiem,
zabiegów higienicznych,
zapewnienia zewnętrznych warunków do funkcjonowania krążenia i oddychania,
przyjmowania posiłków,
udziału w eliminowaniu zaburzeń zwieraczy,
profilaktyki powikłań.
Podczas czynności wykonywanych przy pacjencie z niedowładem lub porażeniem należy przestrzegać pewnych zasad:
wszelkie ruchy przy pacjencie powinny być inicjowane od strony porażonej / niedowładnej, tak aby dobiegający do niego głos pobudzał jego słuch i wzrok, co stanowi istotną stymulację czuciową,
łóżko winno być ustawione w taki sposób, aby zapewniało kontakt
z chorym od strony niesprawnej,
stolik powinien stać po stronie porażonej,
chorzy leżący powinni być układani często na boku chorym (w celu stymulacji tej strony),
pacjenta należy zachęcać do aktywności fizycznej z używaniem kończyn niedowładnych,
ważne jest przestrzeganie prawidłowej pozycji chorego podczas leżenia, siedzenia, stania i chodzenia.
Pozycje ułożeniowe pacjenta.
Prawidłowe ułożenie ciała chorego, a zwłaszcza w ostrym stadium udaru jest bardzo istotne. Zapewnienie prawidłowej pozycji pacjenta pomaga:
zapobiegać zniekształceniom mięśniowo - kostnym,
zapobiegać powstawaniu odleżyn,
zapobiegać problemom układu krążenia,
wysyłać prawidłowe sygnały do mózgu, kontrastujące z tymczasowym brakiem bodźców czuciowych, spowodowanym udarem,
rozpoznawać i „odczuwać” stronę ciała dotkniętą porażeniem.
Dla chorego po przebytym udarze bardzo niekorzystne jest kilkugodzinne leżenie w łóżku. Zwyczajna zmiana pozycji ciała dostarcza różnorodnych bodźców, które mogą być pomocne przy odzyskiwaniu funkcji czuciowych
SPOSOBY UKŁADANIA CHOREGO Z NIEDOWŁADEM POŁOWICZYM WEDŁUG STANDARDÓW USPRAWNIANIA WHO.
POZYCJA NA WZNAK
Bark wysunięty w przód, za pomocą umieszczonej pod nim poduszki, zwracając uwagę, aby bark nie skręcał się do wewnątrz.
Łokieć zgięty pod kątem 90 stopni, przedramię ułożone powyżej poziomu barku. Kończyna górna może być również wyprostowana w łokciu i ułożona na poduszce w lekkim odwiedzeniu od tułowia.
Ręka na poduszce, dłoń otwarta.
Biodro i kolano lekko ugięte za pomocą poduszki umiejscowionej pod kolanem, co powoduje uniknięcie rotacji nogi na zewnątrz.
Poduszka ułożona pod stopą, zapobiegająca jej sztywnemu zgięciu w dół.
Lub
Głowa nieznacznie uniesiona za pomocą podtrzymującej poduszki.
Bark podniesiony do przodu, kończyna odwrócona na zewnątrz i szeroko odsunięta, łokieć ugięty, ułożony na poduszce, nadgarstek lekko zgięty w tył (o ile to możliwe, ręka może być również umiejscowiona pod głową chorego).
Biodro i kolano lekko zgięte.
Umieszczona pod stopą poduszka zapobiega jej opadaniu.
POZYCJA NA BOKU ZDROWYM
Ułożone na poduszce ramię odciągnięte w przód.
Łokieć lekko zgięty, nadgarstek wyprostowany, palce ręki rozwarte.
Porażona kończyna dolna ugięta na poduszce w neutralnej pozycji.
Głowa zwrócona w kierunku strony porażonej.
POZYCJA NA BOKU CHORYM
Bark wysunięty w przód przy jednoczesnym odwróceniu ramienia na zewnątrz.
Łokieć wyprostowany (lub zgięty, z ręką ułożoną pod poduszką).
Dłoń skierowana do góry.
Porażona kończyna dolna wyprostowana, z lekko ugiętym kolanem.
Kończyna dolna zdrowa ugięta.
POZYCJA NA BRZUCHU W PRZYPADKU OSOBY ZE SWOBODNYM STAWEM BARKOWYM, BEZ OGRANICZEŃ STAWOWYCH I PRZYKURCZU MIĘŚNI
Głowa odwrócona w kierunku zdrowej strony ciała.
Porażone ramię uniesione w górę, łokieć, nadgarstek oraz palce ręki wyprostowane.
Porażone biodro wyprostowane, przy równoczesnym lekkim ugięciu nogi zdrowej.
Goleń ułożona na poduszce, w celu uniknięcia podeszwowego zgięcia stopy oraz utrzymania lekkiego ugięcia porażonego kolana.
Zapobieganie powikłaniom poudarowym.
Unieruchomienie pacjenta neurologicznego może przyczynić się do różnorodnych powikłań:
depresji i apatii,
zaburzeń komunikowania,
przykurczy, zaników mięśniowych,
odleżyn, odparzeń,
zaparć,
zapalenia płuc,
przewlekłych infekcji dróg moczowych,
podwichnięcia w stawie barkowym,
zakrzepicy.
Jednym z w/w powikłań jest odleżyna, czyli martwica tkanek powstała
z powodu zaburzeń ukrwienia wywołanych uciskiem.
Profilaktyka odleżyn polega na:
odciążeniu miejsc narażonych na ucisk,
zmiana pozycji ułożeniowej co 2-3 godziny
właściwe odżywianie (dieta bogata w białko)
pielęgnacja skóry (nacieranie, oklepywanie, natłuszczanie, masaż miejsc narażonych na ucisk)
dbanie o to, aby chory miał zawsze suchą bieliznę osobistą
i pościelową,
podczas ścielenia łóżka prześcieradło i podkład muszą być wygładzone, a nie sfałdowane,
wskazane, aby chory leżał na materacu przeciwodleżynowym
Odleżyny są bardzo trudne do wyleczenia, powodując ucieczkę białka, poza tym utrudniają wytworzenie automatyzmu pęcherza moczowego i obniżają odporność organizmu. Stosuje się wówczas specjalne opatrunki, zależnie od stopnia odleżyny. Leczenie jest żmudne, trwające miesiącami i wymagające dużej cierpliwości ze strony pacjenta i jego rodziny. Profilaktyka odleżyn jest więc jednym z wiodących zadań pielęgniarki.
Odparzenia z kolei to zmiany zapalne skóry spowodowane ciepłotą
i wilgotnością stykających się ze sobą dwóch fałdów skóry. Zapobieganie polega na przestrzeganiu higieny osobistej, a także izolowaniu za pomocą talku czy gazy warstw skóry przylegających do siebie.
MASAŻ
Zaczynamy od ręki i stopy dołączamy przedramię i podudzie. Po kilku kolejnych zabiegach masażem obejmujemy również ramię i udo. W razie potrzeby dołączamy opracowanie twarzy, klatki piersiowek i grzbietu.
Masaż wykonujemy głęboki, ale lekki i w wolnym tempie. Stosujemy: głaskanie, delikatne rozcieranie, ugniatanie, uciski.
Uwaga!
- nie wykonuje się masażu segmentarnego
- nie wykonuje się glaskań odsercowych (mogą potęgować spastykę)
- nie wykonuje się wibracji(potęguje spastykę)
- kończynę dolną masujemy zawsze o wiele słabiej niż kończynę górną(występuje skłonność do zakrzepowego zapalenia żył)
- mięśnie spastyczne masujemy o wiele słabiej niż ich antagonistów