Socjologia polityki (wykł.)

dr M. Ślufińska

Literatura:

Jerzy Wiatr „Socjologia stosunków politycznych” 1992 i 1998 r. Warszawa

Chmaj, Żmigrodzki „Teoria polityki” Lublin

Barbara Kraus Mose „Wstęp do teorii polityki”

władza polityczna

władza to zjawisko niejednolite. Występuje kilka sposobów definiowania władzy:

def. behawioralna: władza to szczególny typ zachowania polegający na możliwości modyfikowania zachowania innych ludzi (Max Weber). Podobną jest definicja, która mówi: władza to jako możliwość narzucania czyjejś woli na zachowania innych ludzi.

def. teleologiczna: władza to spełnianie pewnych celów i osiąganie określonych skutków (Bernard Russel)

def. instrumentalna: władza to możliwość stosowania szczególnych środków a zwłaszcza przemocy

def. strukturalna: władza to pewien stosunek, który funkcjonuje pomiędzy tymi, którzy sprawują władzę i między tymi, którzy są tej władzy poddani

def. zinstytucjonalizowanego wpływu: władza jest powiązana z możliwością zinstytucjonalizowanego wpływania

def. konfliktowa: władza ma możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych.

Kategorie władzy politycznej:

1. władza polityczna należąca do partii, a przede wszystkim rządzącej

2. władza państwowa, która przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi - władza ustanowiona normami prawnymi

3. władza publiczna — kategoria prawno-socjologiczna — relacja pomiędzy władzą państwową a władzą partyjną

władza polityczna to system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami polegający na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu doprowadzenia drugiej strony do określonego zachowania.

Funkcje władzy politycznej:

1. integracyjna

2. dystrybucyjna

3. ochronna

4. strukturotwórcza

Ww. funkcje to funkcje sensu largo (ogólne) i określają całe płaszczyzny działania władzy politycznej

Funkcja integracyjna: władza integruje, tworzy centralny ośrodek, nie doprowadza do decentralistycznych tendencji, staje się tym najważniejszym centrum, które kieruje krajem.

Funkcja dystrybucyjna: „dziel i rządź”, najczęściej ma to związek z jakimś konfliktem, który dotyczy jakichś społeczne pożądanych dóbr a ta władza jest ich dysponentem (idealnym przykładem tej funkcji jest budżet państwa).

Funkcja ochronna występuje w dwóch aspektach: od władzy oczekujemy bezpieczeństwa wewnętrznego, ale także ta władza ma za zadanie dbać o nasze bezpieczeństwo na arenie międzynarodowej.

Funkcja strukturotwórcza tworzy pewne mechanizmy, które umożliwiają nam obywatelom, uczestniczenie w tej władzy.

Funkcje sensu stricto(szczegółowe)władzy politycznej:

• władza stanowi i interpretuje prawo

• uruchamia środki umożliwiające poszanowanie tego prawa

• tworzy organy państwowe

• powołuje instytucje użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, muzea, szpitale itd. - określa kompetencje, modele funkcjonowania

• mianuje personel w aparacie państwowym i instytucjach użyteczności publicznej

• podejmuje decyzje w zakresie finansów państwa (podatki itd.)

• podejmuje decyzje w imieniu państwa na forum międzynarodowym

• wpływa na działalność naukową, kulturalną, oświatową, propagandową.

Efektywna władza polityczna to taka, która spełnia wszystkie funkcje sensu largo i sensu stricto.

srawowanie władzy politycznej (rządzenie). Rządzenie to podejmowanie 4-ch typów decyzji:

1. decydowanie o tym co jest treścią interesów grup społecznych - konkretyzacja interesów

2. decydowanie o kompetencji różnych podmiotów w zakresie realizacji tych interesów

3. decydowanie o tym w jakich okolicznościach możliwe jest użycie środków przymusu

4. decydowanie o składzie grup personalnych które podejmują decyzje ww. zakresie

Rządzenie to wykonywanie władzy państwowej, czyli proces podejmowania decyzji i ich realizacja za pomocą aparatu państwowego. Rządzi ten, komu prawo zostało przekazane na mocy ustawy zasadniczej aczkolwiek w systemach demokratycznych mamy do czynienia z pewnym zbiorowym podmiotem społecznym, bo nie jest to jeden suweren, jeden monarcha.

Środki sprawowania władzy politycznej są to dostępne formy oddziaływania, dzięki którym rządzący wpływają na określone zachowanie się rządzonych.

• przymus fizyczny

• bodźce materialne i moralne

• zabiegi perswazyjno-ideologiczne

• regulacja dopływu i kontrola treści informacji

Legitymizacja władzy politycznej

legitymacja ≠ legitymizacja

stan ↓ ↓ proces

prawomocność ≠ uprawomocnienie

Teoria legitymizmu (wiek XIX) jedna z doktryn politycznych, będąca odpowiedzią na wydarzenia rewolucyjne, wystąpienia, które mówiły o przywróceniu dawnego porządku (feudalnego) porządku świata, który zniosła rewolucja francuska.

Delegitymizacja to erozja prawomocności.

Legitymizacja władzy może być dwojaka:

• legitymizacji podmiotu władzy - rządząca grupa osiągnęła swe stanowisko zgodnie z obowiązującymi normami i regułami prawnymi

• legitymizacji sposobu sprawowania władzy - wszystkie isnstytucje systemu władzy zostały powołane zgodnie z normami i funkcjonują zgodnie z określonymi przez te normy kompetencjami.

Legitymacja (prawomocność) władzy politycznej to wytwarzanie u poddanych przekonania, że ci, którzy rządzą są do tego uprawnieni a sposoby sprawowania władzy są również prawowite.

Koncepcje prawomocności (legitymacji)

Koncepcja tradycyjna - władza jest prawomocna, bo np. pochodzi od Boga, bo np. jest dana przez prawo naturalne,

Koncepcja teorii zgody - my obywatele akceptujemy tą władzę, świadomie uznajemy ją za prawomocną

Amerykańska koncepcja praworządności - rodzaj przekonania społecznego o tym, że określony obiekt jest słuszny i władczy

Koncepcja praworządności Maxa Webera - M. Weber zadał dwa pytania: 1. jakie są wewnętrzne podstawy praworządności; 2. co poczynają władze polityczne aby utrzymać swoje panowanie. Na pierwsze pytania odpowiada tak: władza ma dostęp do przemocy i to wystarcza, że jest prawomocna. Natomiast, aby utrzymać władzę, władza ta: 1. oddziałuje na czynniki uczuciowe, 2. wykorzystuje czynniki racjonalno-aksjologiczne, tłumaczy nam, że to co ona realizuje to są właśnie te wartości etyczne, których oczekujemy, 3. wie, w którym momencie zaspokajać nasze potrzeby społeczne.

Panowanie. Wyróżniamy 3 rodzaje:

1. tradycyjne - systemy monarchiczne, władza patriarchalna itp.

2. charyzmatyczne - wynika z rzadkiego daru, talentu (L. Wałęsa, J. Piłsudski)

3. legalne - jako rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa.

determinanty polityki

ideologia ekonomika prawo moralność kultura

polityka a ideologia. Usystematyzowany zespół poglądów, idei, na podstawie, których można dokonywać oceny stosunków społecznych.

Są trzy płaszczyzny, na których polityka z ideologią się spotyka, są to:

1. Płaszczyzna metodologiczna

2. Płaszczyzna relacji pomiędzy ideologią a programem politycznym

3. Płaszczyzna relacji pomiędzy ideologia a celami, wartościami politycznymi.

Ideologia niesie ze sobą ogólne przekonania wartościujące. W ideologii pojawiają się pojęcia podstawowe, np. w liberalizmie jest to, że wszyscy ludzie są wolni, w socjalizmie to, że wszyscy są równi. W ideologii znajdziemy również ogólne wyobrażenie o świecie, prawie, zasadach. Po trzecie: w ideologii pojawiają się twierdzenia, z których wynika, co trzeba zrobić, aby realizować te wartości podstawowe. Kolejnym elementem ideologii są szczegółowe i kompletne programy działania.

Dokonując krytyki, czy klasyfikacji ideologii należy zwracać uwagę na trzy podstawowe zagadnienia:

• społeczna baza ideologiczna (kto popiera)

• wewnętrzna struktura ideologii (jak jest zbudowany cały system)

• siła i zasięg ideologii

Związki ideologii z polityką są następujące:

• ideologia określa ogólne dyrektywy działania - jest intelektualną podbudową działań („dorabiać sobie do czegoś ideologię”)

• ideologia oddziałuje na politykę poprzez stosunki społeczno ekonomiczne - pojawia się ideologiczne uzasadnienie, że pewne grupy interesu czego potrzebują, w ogóle tworzą się takie grupy interesu

• ideologia jest czynnikiem, który zespala ruchy polityczne

• 
  ideologia nie oddziałuje bezpośrednio na praktykę społeczną dlatego, że ma ona dwa poziomy konkretyzacji.

I-szym poziomem konkretyzacji ideologii jest doktryna polityczna - zbiór poglądów określających przebieg i cel działań wyraźnie odznaczonych w czasie i przestrzeni. Doktryna jako konkretyzacja systemu ideologicznego konkretyzuje właśnie czas i przestrzeń. W stosunku do ideologii dodaje się tu konkretny kontekst historyczny - ma się odwoływać do konkretnych wydarzeń i warunków w czasie i przestrzeni, czyli przenosi ideologię do konkretnej działalności ludzkiej

II-gim, bardziej skonkretyzowanym poziomem ideologii jest program polityczny - stanowi formalny wyraz uświadomienia sobie przez grupę jej obiektywnej sytuacji oraz kierunków i możliwości działania w zakresie przekształcania struktury społeczno-ekonomiczno-politycznej.

Adekwacja polityczna. Żeby o adekwacji politycznej mówić należy tu zauważyć, że bardzo często ma miejsce taka sytuacja, że istnieje sprzeczność między wartościami, które zakładane są w programie politycznym a wartościami, które realizowane jest w rzeczywistości. Do tego stopnia jest to rzadkie zjawisko, że raczej nie mówi się o adekwacji ale o braku adekwacji politycznej.

Polityka a ekonomika. Ekonomika to całokształt stosunków produkcji w danym państwie. Są 3 relacje pomiędzy ekonomiką a polityką:

1. prymat ekonomi nad polityką - liberalizm

2. prymat polityki nad ekonomiką - gospodarka centralnie sterowana

3. względna niezależność polityki od ekonomiki i na odwrót

polityka a prawo. Prawo to ogół ustanowionych lub usankcjonowanych przez państwo reguł i norm postępowania, których stosowanie zagwarantowane jest przymusem państwowym.

Relacje zachodzące pomiędzy prawem a polityką:

1. prymat prawa nad polityką

2. prymat polityki nad prawem - prawo staje się instrumentem realizacji interesów politycznych , „naginanie prawa”

3. absolutna władza polityczna - władza posiada nieograniczone uprawnienia, dochodzi do uprzedmiotowienia społeczeństwa, obywatel przestaje być podmiotem, staje się przedmiotem

poliityka a moralność pojmowana jako pewna forma walki dobra ze złem. Od dawna stawiane jest pytanie: czy polityka winna być w zgodzie z moralnością? Na przestrzeni wieków pojawiły się dwie tezy odpowiadające na ten problem:

1. cele działalności politycznej a cele moralności są zupełnie różne - „w polityce liczy się ten kto silniejszy”

2. możliwe jest wykonywanie polityki zgodnie z zasadami moralności, naruszanie moralności pociąga za sobą skutki dla polityka.

Obydwie te sprzeczne tezy nie są jednak najlepszym rozwiązaniem tego zagadnienia, współcześnie politolodzy pomiędzy polityką a moralnością dostrzegają 4 relacje:

1. amoralistyczna - zakłada jakościową odmienność moralności od polityki; przedmiotem moralności są stosunki międzyludzkie a przedmiotem polityki stosunki między państwami i narodami. Przykładem w naszej historii jest Konstytucja Kwietniowa - Prezydent odpowiedzialny jest przed Bogiem i historią

2. moralistyczna - zakłada jedność polityki i moralności, jako motto tej relacji istnieje stwierdzenie Gandhiego: „niech się stanie zadość sprawiedliwości choćby zginąć miał świat!”

3. machiawellistyczna - jeśli możemy w zgodzie z moralnością uprawiać politykę to wspaniale ale jeśli chcemy osiągnąć jakiś cel polityczny to ten cel uświęca wszystkie, choćby najbardziej niezgodne z moralnością środki

4. realizm polityczny - w sytuacjach konfliktowych należy się kierować zasadą mniejszego zła.

kultura polityczna termin ten pojawił się dopiero w wieku XX-tym, w Polsce po rewolucji w 1905 r., rozumiano ją wtedy jako powstrzymywanie się od czynów ekstremalnych. Pojęcie to obecnie posiada wiele definicji, podzielonych w grupy; są to:

1. definicje psychologiczne - kultura polityczna jako całokształt indywidualnych postaw, orientacji uczestników danego systemu politycznego

2. definicje socjologiczne - poglądy, idee, teorie, normy i działania jednostek w ramach współżycia państwowego

3. definicje systemowe - utożsamianie zjawisk kultury politycznej z całością zjawisk politycznych

Wspólnym dla ww. definicji jest rozumienie kultury politycznej jako całokształt wartości, norm i reguł zachowania utrwalonych w świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych

Trzy funkcje kultury politycznej:

1. f. regulacyjna - porządkuje, ujednolica działania polityczne poprzez narzucanie swych norm. Bez pewnych norm, pewnej unifikacji trudno sobie wyobrazić system polityczny

2. f. socjalizacji politycznej - odzwierciedla proces wchodzenia członków wybranej społeczności w strukturę polityczną. Chodzi tu o nabywanie wiedzy o systemie politycznym, o funkcjonowaniu państwa itp. To zdobywanie wiedzy o systemie politycznym

3. f. integracyjna - integruje, motywuje, uzasadnia słuszność

Cztery elementy składowe kultury politycznej:

1. intelektualny - wiedza.

2. normatywny - wartości

3. emocjonalny - nasz stosunek do polityki, do tego co się dzieje na scenie politycznej

4. czynnościowy - zachowanie

Czynniki, które wpływają na kulturę polityczną:

1. tradycja historyczna - mity, stereotypy

2. system polityczny i ekonomiczny - pewne wzorce, np. teraz możemy powiedzieć, że w obecnej III Rzeczpospolitej widoczne są pewne wzorce zachowań z PRL-u - np. homosowietikus. Są obecnie systemy polityczne, gdzie wyrobiony jest nawyk uczestnictwa w wyborach, traktowany jest on niemal jak obowiązek

3. otoczenie socjologiczne - środowisko, środowisko zawodowe, etniczne, wyznanie.

Typy kultury politycznej:

1. parafialny - absolutnie nie ma zainteresowania systemem politycznym

2. poddańczy - całkowite podporządkowanie się decyzjom politycznym, przykład systemów autokratycznych

3. uczestniczący - sami interesujemy się systemem społecznym politycznym, rozwinięta postawa obywatelska

Realnie nigdy nie jest, że w danym społeczeństwie funkcjonują tylko takie czyste typy, typy te mieszają się.

państwo w systemie politycznym

Państwo traktujemy jako pewien obszar wyznaczony granicami, w obrębie którego ludzie poddani są jednej władzy politycznej. Tutaj rozumiemy „państwo” jako „kraj”. Inna definicja mówi, że państwo to ogół ludzi żyjących w granicach danego kraju (społeczeństwo). Państwo to organizacja ludzi rozpatrywana ze względu na łączące ich więzi zależności politycznej (instytucja). Państwo to część organizacji państwowej, która sprawuje władzę nad innymi lub realizuje wszelkie związane z tą władzą czynności (aparat państwowy, władza państwowa). Państwo to też pewne podmioty władzy państwowej takie jak skarb państwa, urzędy administracji państwowej itp. Żadna z ww. definicji nie jest wyczerpująca, dlatego mówimy o pięciu typach definiowania państwa:

1. definicja funkcjonalna - opisuje państwo poprzez funkcje jakie to państwo pełni

2. definicja elementarna - kojarzy się tu tzw. teoria trzech elementów: ludność, terytorium i władza. Współcześnie dodaje się tu jeszcze czwarty element a mianowicie suwerenność.

3. definicja psychologiczna (behawioralna) - Leon Paterżycki: „państwo to zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich”

4. definicja socjologiczna - państwo to zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji

5. definicja klasowa - państwo to instrument klasowego panowania.

geneza państwa. Mamy tu do czynienia z kilkoma pomysłami dotyczącymi powstania państwa:

1. doktryna teologiczna (teistyczna) - państwo pochodzi od Boga (św. Tomasz, św. Augustyn)

2. doktryna patriarchalna - państwo pochodzi w wyniku naturalnego procesu, ewolucji władzy rodowej (patriarchy), na czele rodu staje patriarcha, następnie rody łączą się w większą całość tak do państwa

3. geneza państwa w umowie społecznej - państwo jako wynik umowy pomiędzy suwerennym władcą a poddanymi

4. doktryny podboju (XIX w.) - państwo powstaje w wyniku podboju wewnętrznego lub zewnętrznego

5. doktryna, która mówi, że państwo powstaje na drodze procesu rozwarstwienia klasowego (F. Engels). Na początku była mała, nie skomplikowana społeczność i w momencie kiedy ona się rozpadła na antagonistyczne klasy pojawiło się państwo

6. doktryna psychologiczna - państwo powstało dzięki przeżyciom prawnym, w momencie gdy pojawiło się prawo.

Ww. są to teorie współcześnie nazywane pierwotnymi. Natomiast obecnie jesteśmy w stanie powiedzieć, że państwo może powstać w wyniku rozpadu (państwa byłego ZSRR) połączenia dwóch państw (Czechosłowacja, Jugosławia), państwo może też powstać na mocy aktu prawnego (Izrael)

Typ państwa jest to całokształt cech państwa wyrażający jego klasowy charakter. Wyróżniamy państwa niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne. Założeniem jest tutaj jest, że pochodzenie takiego państwa (wg Engelsa), walka klas powoduje, że państwa się zmieniają. Momentem przejściowym jest rewolucja. Obecnie twierdzi się, że typy państwa to coś złego, dlatego pojawiły się

formy państwa to struktura organizacyjne oraz całokształt sposobów i metod sprawowania władzy państwowej. Pierwszą postacią, która dokonała podziału na formy państwa jest Arystoteles, który wyróżnił formy dobre, które degenerują się następujące formy:

monarchia → tyrania

arystokracja → oligarchia

politea → demokracja

Jednym z kryteriów, jakie pojawi się przy klasyfikacji form państwa będzie kryterium legitymizacji władzy politycznej. Ze względu na to kryterium wyróżnimy formy państwowe demokratyczne i niedemokratyczne. Innym jeszcze kryterium związanym z legitymizacją władzy politycznej, będzie kryterium reprezentanta najwyższej władzy. Jest to kryterium związane ze strukturą terytorialną, mówimy tu o formie unitarnej, czyli o państwie scentralizowanym (Polska) można też mówić o formie federalnej czyli zdecentralizowanej (USA, Niemcy).

Ze względu na to kryterium będziemy mówić o formach państwa takich jak monarcha i republika.

Kolejnym kryterium będzie kryterium reżimu politycznego: forma demokratyczna (jej dwie odmiany: forma liberalna i ludowodemokratyczna) i forma autokratyczna (reżim policyjny, wojskowy).

funkcje państwa są to zasadnicze kierunki działalności państwa, wynikające z celów i zadań jakie winno ono spełniać.

funkcje zewnętrzne	Funkcje wewnętrzne
F. ochronna	f. obrony - defensywna
f. regulacyjna - tworzy cały zestaw nakazów, zakazów, kształtuje procesy społeczne	f. ataku - ofensywna
f. kulturalno-wychowawczo państwa	f. status quo
f. adaptacyjna
f. innowacyjna
f. socjalna
f. ekonomiczna

system polityczny. Mamy w tym zakresie trzy koncepcje definicji systemów politycznych:

1. definicja instytucjonalna (strukturalna) - całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi a także zasad działania i systemów normatywnych na podstawie których one funkcjonują

2. definicja behawioralno-funkcjonalna: jest to zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot (państwo, partie polityczne, związek zawodowy etc.) dynamiczny proces społeczny,, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne.

3. koncepcja systemowa: system polityczny są to relacje pomiędzy systemem (jakimś) a jego otoczeniem.

Te trzy definicje mówią o tym, co się składa na system polityczny; a więc będą to organy państwowe, partie polityczne a także organizacje społeczne, grupy formalne i nieformalne i wszystkie te elementy stanowią system polityczny, tworzą jakąś funkcjonalną całość.

typologia systemów politycznych.

ze względu na reżim wymieniamy państwa:

• demokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego:

• monarchia

• republika

• systemy prezydenckie

• parlamentarne

• systemy mieszane

ze względu na strukturę terytorialno-administracyjną:

• system unitarny (państwo jednolite)

• system federacyjny

• państwo autonomiczne

Mówiąc o systemach politycznych to najbardziej znanym jest system prezydencki (USA - głowa państwa, główna osoba administrująca rządem i zwierzchnik sił zbrojnych). System półprezydencki najbardziej charakterystyczny jest we Francji: silny prezydent w jakiś sposób podporządkowany władzy ustawodawczej, parlamentowi. Kolejny to system gabinetowo-parlamentarny i idealnym tego rozwiązaniem jest Wielka Brytania.

parlament

parlament wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów rywalizacyjnych kolegialna reprezantacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości.

Kwestie strukturalne różniące parlamenty:

• organizacja wewnętrzna: unikameralizm, bikameralizm (jedno-: Grecja, Portugalia, Szwecja, dwuizbowy: Francja, Belgia, Polska). Szczególnym przypadkiem są Niemcy: z jednej strony mamy Bundestag i Bundesrat, ale każda z tych izb reprezentuje co innego: Bundesrat to reprezentacja rządów natomiast Bundestag to reprezentacja ludzi. W różnej literaturze Niemcy są zaliczane do parlamentów dwu lub jednoizbowych. Dlaczego dwuizbowość? Już Monteskiusz mówił, że najlepszym rozwiązaniem jest takie kiedy legislatywa (władza ustawodawcza) składa się z dwóch izb bo to powoduje, że te dwie izby nawzajem się kontrolują.

• wielkość - jaka liczba mandatów. Ogólnie zasada jest taka, że izba wyższa jest mniej liczna, jednak wyjątkiem jest tutaj np. Wielka Brytania ponieważ Izba Lordów jest izbą dziedziczną i do końca trudno oszacować ilu tych lordów jest i komu przysługuje zasiadanie w tej izbie wyższej.

• sposób kreacji liczby wyższej. W naszym systemie jest tak, że wybieramy zarówno posłów i senatorów, ale w niektórych krajach europejskich (skandynawskich) jest taka sytuacja, że społeczeństwo ogólnie wybiera parlamentarzystów, z których później już poza udziałem społeczeństwa odbywa się wybór członków poszczególnych izb (wybierają się nawzajem).

• długość kadencji. Np. w USA, Francji kadencja składy obu izb wymieniane są rotacyjnie, nie jest tak jak np. w Polsce, gdzie wybory odbywają się jednocześnie do sejmu i senatu.

Z doświadczenia wynika, że parlamenty dwuizbowe są stosunkowo silne.

Funkcje parlamentu:

• funkcja ustawodawcza - uchwala ustawy

• funkcja kontrolna - wszelkiego rodzaje Komisje parlamentarne, odpowiedzialność Rządu przed parlamentem

• funkcja kreacyjna - powołuje np. NIK, kreacja w sensie tworzenia nowych instytucji w państwie

Mówi się, że siłę parlamentu kształtują trzy rodzaje zmiennych:

• zmienne konstytucyjne - jaki jest zakres władzy parlamentu zapisany w Konstytucji, jak ta władza jest rozdzielona pomiędzy prezydenta i rząd oraz ograniczenie tej władzy poprzez referenda

• zmienne polityczne - liczba partii w parlamencie, im większe rozdrobnienie partyjne tym siła parlamentu jest mniejsza

• zmienne proceduralne - struktura, uprawnienia i aktywność komisji parlamentarnych. Mówi się, że jeżeli liczba komisji parlamentarnych pokrywa się z ze strukturą rządu, komisje odpowiadają ministerstwom (Komisja spraw zagranicznych - Ministerstwo spraw zagranicznych itd.) to wtedy dodrze się współpracuje pomiędzy parlamentem a rządem - jest dobry przepływ informacji; kompetencje nie dzielą się na inne Komisje i Ministerstwa.

O sile parlamentu decydują również jego uprawnienia w szczególnych dla państwa okresach: np. wypowiadania wojny czy pokoju, ale to są już bardzo skrajne przypadki.

władza wykonawcza

rząd - kolegialne centrum decyzyjne. Terminologia bywa tu różna, mówimy: rząd, premier, ministrowie, gabinet, czasami sekretarz stanu.

Mówimy również o trzech poziomach struktury rządu:

1. polityczny - ministrowie, ich sekretarze, podsekretarze stanu

2. pośredni - dyrektorzy generalni, szefowie departamentów

3. administracyjno-techniczny

ideałem jest gdy podczas kolejnych wyborów parlamentarnych , zmianie rządu i parlamentu wymieniany był jedynie ten pierwszy, polityczny poziom administracji państwowej.

Na czele rządu najczęściej staje premier, ale niekoniecznie: w Niemczech i Austrii jest to Kanclerz. Regułą niemal jest, że najczęściej stanowisko premiera obejmuje przedstawiciel, lider partii dominującej. Rząd odpowiada przed parlamentem aczkolwiek ten fakt ogranicza władzę premiera, bo błąd jednego z jego ministrów może skutkować upadkiem całego gabinetu. Od tej reguły są odstępstwa: np. konstytucja niemiecka stanowi, że to kanclerz osobiście odpowiedzialny jest przed parlamentem, nie cały rząd, dlatego odpowiedzialność całego gabinetu jest wtórna. Stąd też różna jest pozycja premiera; od bardzo silnej (np. Anglia) do bardzo słabej (np. Holandia, gdzie premier jest jak gdyby tylko jednym z ministrów). Stąd też mówimy i kilku możliwościach: premier jest liderem w gabinecie (model Angielski), premier to „uczestnik przetargu”, mówi się też o premierze, który pełni funkcję żonglera - działający pod presją uczestników koalicji, jest również „premier symbol” - wzór wymyślony dla potrzeb Szwajcarii.

systemy wyborcze

4 funkcje wyborów:

1. funkcja kreacyjna - w trakcie wyborów wybieramy parlament, prezydenta itd.

2. funkcja legitymizacyjna - wybór legitymizuje władzę wybranych

3. funkcja artykulacyjno-mobilizacyjna - wybory zmuszają partie polityczne do wyartykułowania szeregu postulatów

4. funkcja egzekwowania politycznej odpowiedzialności - jest to najistotniejsza funkcja, wybory są momentem, który pokazuje czy udzielono poparcia poprzedniej ekipie rządzącej poprzez ponowny wybór tych samych parlamentarzystów czy partii politycznych czy też nie udzielimy takiego poparcia wybierając zupełnie nowych

system wyborczy to zespół reguł rządzących procesem artykulacji preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów oraz transformację proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w liczbę uzyskanych przez partię mandatów.

Celem systemów wyborczych jest:

• wyłonienie organów władzy ustawodawczej z założeniem, że skład jej będzie odzwierciedlał podziały polityczne

• stworzenie rządu, który odpowiada życzeniom wyborców odczytanych na podstawie rozkładu głosów

• zapewnienie trwałości i stabilności rządów

• wyselekcjonowanie ludzi, których osobiste możliwości i zdolności kwalifikują do realizacji zadań stawianych przed legislatywą w nowym składzie wyborczym(wykreowanie ludzi, którzy się znajdą w parlamencie , rządzie itd.)

Zasady prawa wyborczego:

1. zasada powszechności - zasada ta realizuje się dopiero w wieku XX (wcześniej wybory nie były powszechne bo np. nie uczestniczyły kobiety, kwestie czynnego i biernego wieku wyborczego itd.)

2. zasada równości - każdy wyborca ma 1 głos

3. zasada bezpośredniości - każdy osobiści oddaje głos

4. zasada tajności

Elementy systemu wyborczego:

1. kształt okręgu wyborczego - struktura socjoekonomiczna i demograficzna. Okręg miejski, wiejski, zamieszkiwany przez ludzi młodych, starych, „geografia wyborcza”. Mówi się tutaj o tzw. manipulowaniu granicami okręgu - nad lub podreprezentacja określonej kategorii elektoratu.

2. rozmiar okręgu wyborczego - ilość mandatów, którą rozdziela ta sama grupa wyborców, najczęściej okręgi najmniejsze to takie w których wybiera się 1-go kandydata, najmniejszy okręg to 1 mandat, im więcej mandatów tym większy okręg wyborczy.

3. przeciętny koszt uzyskania 1-go miejsca w parlamencie

L = (V-1) / (M+P+1)

L — liczba głosów potrzebnych do zdobycia mandatu

V — liczba głosów oddanych w danym okręgu

M — liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu

P — liczba partii ubiegających się o mandat w danym okręgu

Przeciętny koszt zdobycia miejsca w parlamencie wzrasta wraz z liczbą oddanych głosów - im większa frekwencja tym jest on większy natomiast ten koszt maleje, gdy zwiększa się rozmiar okręgu wyborczego o liczbę rywalizujących partii. Niski koszt to są duże okręgi, dużą ilość zgłoszonych partii i niska frekwencja.

4. uprawnienia wyborcy w akcie głosowania - są dwa typy głosowania:

• głosowanie kategoryczne - wyborcy, którzy posiadają 1 głos mogą go oddać tylko na 1-go kandydata lub 1 listę

• głosowanie porządkujące - wybieramy kilku kandydatów, z kilku list

5. formuła wyborcza - to co zostało zapisane w ordynacji wyborczej

Rodzaje systemów wyborczych:

1. pluralistyczne

2. systemy większości absolutnej

3. systemy semiproporcjonalne

4. systemy proporcjonalne

formy partycypacji obywateli w procesie politycznym

referendum jest to rodzaj formy ustrojowej zapewniającej bezpośrednie decydowanie wyborców w drodze głosowania o różnych sprawach życia państwowego. Wyróżniamy referendum:

• obligatoryjne (obowiązkowe) w określonej sytuacji uprawniony organ państwa musi ogłosić referendum

• fakultatywne (nieobowiązkowe) decyzja do swp0bodnego uznania inicjatora referendum

• ratyfikacyjne - parlament podjął jakąś decyzję, którą w formie referendum ratyfikuje społeczeństwo

• konsultacyjne - przeprowadzane jest przed podjęciem decyzji przez parlament

Ze względu na częstotliwość przeprowadzania referendum mówimy o czterech grupach państw:

1. referenda są stałą praktyką podejmowania decyzji (Szwajcaria - po II-giej wojnie światowej przeprowadzono ich około 200)

2. państwa, gdzie referenda po II-giej wojnie zarządzane były kilka bądź kilkanaście razy (Włochy, Irlandia, Francja)

3. państwa, które okazjonalnie, w wyjątkowych sytuacjach odwołują się do referendum (Anglia, Belgia, Norwegia)

4. państwa gdzie nie są stosowane referenda (USA, Niemcy)

Co powodują referenda? Z jednej strony pozwalają wypowiedzieć się społeczeństwu ale z drugiej strony: I. w jakiś sposób komplikują i przedłużają procedurę legislacyjną, II. osłabiają pozycję parlamentu.

Mówimy o dwóch rodzajach referendów:

• referendach kontrolowanych - inicjowane najczęściej przez siły rządzące, np. przez prezydenta, rząd, parlament, w takich przypadka referendum jest sprawdzianem poparcia dla danej władzy

• referenda niekontrolowane - najczęściej inicjowane przez opozycję, (mniejszość opozycyjną)

Ponadto mówimy o referendach:

• prohegemonicznych - celem ich jest doprowadzenie do wzmocnienia władzy rządzących

• antyhegemoniczne - służą do zablokowania decyzji rządzących

partie i systemy partyjne. Partia dobrowolna organizacja, której celem jest zdobycie i utrzymanie władzy. Pierwsze partie w nowoczesnej obecnej postaci powstały dopiero w wieku XIX.

Typy partii politycznych. Podział oparty na ideologii, doktrynie i programach politycznych będzie następujący:

1. socjalistyczne - współczesna socjaldemokracja uznaje gospodarkę rynkową, pojawiają się tu pojęcia równości, państwo pełni funkcję socjalną

2. liberalne - wolność jednostki, wolność społeczna, polityczna, gospodarcza

3. konserwatywne - wbrew pozorom konserwatyzm to nie zachowawczość. Konserwatyzm dopuszcza zmiany ale nie na drodze rewolucyjnej ale ewolucyjnej; konserwatyzm opiera się na tradycji, wartościach religijnych (w Europie to chrześcijaństwo)

4. nacjonalistyczne - suwerenna, silna władza i gloryfikowanie narodu łącznie nawet z pewnym antagonizmem narodowym

5. chadeckie - mogą być robotnicze, inteligenckie ale głównym wyznacznikiem są wartości, tradycja chrześcijańska, są one bardzo antagonistyczne w stosunku do partii socjalistycznych i liberalnych, które są z gruntu antyklerykalne

6. ekologiczne

7. agrarne - chłopskie, charakterystyczne z uwagi na określony elektorat

8. robotnicze - podobnie jak chłopskie jest ona wyróżniana głównie poprzez określony elektorat

9. komunistyczne - obecnie w Europie w defensywie (np.. polska Konstytucja zabrania tworzenia partii komunistycznych). W sferze ideologicznej oparte są właśnie o całą marksistowsko-leninowską doktrynę, oparte na klasowości. Obecnie występują we Włoszech i Francji.

10. regionalne - związane z wszelkiego rodzaju separatyzmami: Baskowie itd. Regionalizm polega na tym, że walczą o autonomię danego terenu itp.

Partia polityczna spełnia trzy funkcje:

1. kształtowanie opinii

2. funkcja wyborcza

3. rządzenie - partie podejmują się rządzenia

Systemy partyjne:

1. jednopartyjne - jedna partia np. PRL

2. dwupartyjny - USA, Anglia

3. wielopartyjny (minimum trzy partie), system ten może mieć swoje odmiany:

• system wielopartyjny partii dominującej - jest wiele partii ale jedna pozostaje u władzy

• system wielopartyjny kooperacji (współpraca partii) wszystkie liczące się partie pojawiają się u władzy (Szwajcaria)

• system wielopartyjny dwublokowy - partie skupiają się w dwóch blokach (rządzący - opozycyjny)

• system wielopartyjny rozbicia - wśród wielu partii nie ma partii większościowej, która miałaby znaczącą przewagę w parlamencie (np. III Rzeczpospolita po 1989 r.)

4. konkurencyjny - każda partia konkuruje z inną

5. oparty na uzgodnieniach - partie pomiędzy sobą zawierają porozumienia

6. zideologizowany - bardzo znaczące różnice ideologiczne

7. pragmatyczny

1

I

II

---