Przedsiębiorca
Wszystkie aspekty prawa gospodarczego wiążą się z prowadzeniem działalności gospodarczej i instytucją przedsiębiorcy. Zgodnie z artykułem 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorcą jest:
a) osoba fizyczna,
b) osoba prawna,
c) jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną,
wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Ponadto, za przedsiębiorców uznaje się również wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Co ważne, należy pamiętać, że mianem przedsiębiorcy określa się podmioty mogące brać udział w obrocie prawnym.
Pod pojęciem osoby fizycznej rozumie się każdą osobę od chwili jej narodzin do chwili śmierci. Osobie fizycznej przysługuje tzw. zdolność prawna, co oznacza, że może mieć ona prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się natomiast jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez przepisy prawa cywilnego w osobowość prawną. Różnica między osobą fizyczną, a osobą prawną polega na tym, że osoba prawna, oprócz zdolności prawnej, od początku swojego istnienia posiada również zdolność do czynności prawnych, określaną jako zdolność do działania we własnym imieniu. Osoba fizyczna taką zdolność uzyskuje dopiero w chwili osiągnięcia pełnoletniości.
Trzecią grupę podmiotów występujących w obrocie prawnym stanowią jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, a którym odrębna ustawa nadaje zdolność prawną (ułomne osoby prawne). Jako przykład takich jednostek należy wyróżnić spółki osobowe -spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną, spółki kapitałowe w organizacji oraz wspólnoty mieszkaniowe. Ułomną osobą prawną nie jest spółka cywilna.
W strukturze wewnętrznej przedsiębiorców, występuje podział ze względu na rozmiar działalności gospodarczej, zgodnie z którym przedsiębiorcy dzielą się na mikroprzedsiębiorców, małych przedsiębiorców i średnich przedsiębiorców. Analogicznie, firmy którymi zarządzają to mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa.
Mikroprzedsiębiorcą jest przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników, a także
- jego roczny obrót netto nie przekroczył 2 milionów euro.
Pod pojęciem małego przedsiębiorcy rozumie się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników, oraz
- jego roczny obrót netto nie przekroczył 10 milionów euro.
Przedsiębiorcą średnim jest przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
- zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników, a także
- jego roczny obrót netto nie przekroczył 50 milionów euro.
Wśród przedsiębiorców oddzielną grupę stanowią przedsiębiorcy zagraniczni, do których zaliczają się osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania poza granicami Polski i nieposiadające obywatelstwa polskiego, osoby prawne z siedzibą za granicą oraz jednostki organizacyjne, które nie są osobą prawną posiadającą zdolność prawną, a ich siedziby znajdują się za granicą.
Prawo spółek
Pod pojęciem spółki należy rozumieć rodzaj działalności osób fizycznych lub osób prawnych oparty na umowie lub statucie, którego celem jest zazwyczaj prowadzenie działalności gospodarczej. Jak można się domyślić, spółki można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Ze względu na źródło regulacji spółki dzielimy na spółki cywilne unormowane w Kodeksie Cywilnym oraz spółki handlowe ze źródłem w kodeksie spółek handlowych. Ze względu na rodzaj substratu, na którym się opierają, spółki mogą być osobowe lub kapitałowe. Do spółek osobowych zalicza się:
1) spółkę jawną
2) spółkę partnerską
3) spółkę komandytową
4) spółkę komandytowo - akcyjną
Spółkami kapitałowymi są: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (Sp. z o.o.) i spółka akcyjna (S.A.)
Różnic między spółkami osobowymi i kapitałowymi jest sporo, jednak jako najważniejsze wymienić można:
1) spółki osobowe muszą być utworzone przez co najmniej dwóch wspólników, przy czym gdy po utworzeniu spółki jeden ze wspólników zrezygnuje - spółka zostaje rozwiązana. W przypadku spółki kapitałowej dopuszcza się, że wspólnik może być tylko jeden;
2) w spółkach osobowych (z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej) skład personalny nie może ulec zmianie. Inaczej dzieje się w przypadku spółek kapitałowych, gdzie skład ten może się zmieniać zasadniczo bez większych przeszkód;
3) wspólnicy spółki osobowej osobiście odpowiadają za jej zobowiązania (także majątkiem osobistym), natomiast w przypadku spółki kapitałowej wspólnicy odpowiadają tylko mieniem zainwestowanym;
4) w spółkach osobowych umowa oparta jest głównie na relacji między wspólnikami, w spółkach kapitałowym najważniejszym elementem zawiązania spółki jest kapitał;
5) wspólnicy w spółkach osobowych osobiście prowadzą sprawy spółki i reprezentują je na zewnątrz. W przypadku spółek kapitałowych w tych celach powołane są specjalne organy jak zarząd, rada nadzorcza itp.
Poniżej przedstawiono skróconą charakterystykę poszczególnych rodzajów spółek osobowych i kapitałowych:
SPÓŁKA JAWNA (sp. j.) - jest to osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i zarazem niebędąca inną spółką handlową. Spółka jawna posiada ułomną osobowość prawną, a w skład jej majątku wchodzą majątek osobisty oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.
SPÓŁKA PARTNERSKA - spółkę tą tworzą wspólnicy w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Niedopuszczalne jest tworzenie spółek partnerskich w innym celu niż wykonywanie wolnego zawodu, oraz w celu wykonywania działalności gospodarczej. Co ważne, wspólnikami w spółce partnerskiej mogą być tylko osoby fizyczne.
SPÓŁKA KOMANDYTOWA - to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada w sposób nieograniczony co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz).
SPÓŁKA KOMANDYTOWO - AKCYJNA (S.K.A.) jest spółką osobową, mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem nie odpowiadającym za zobowiązania spółki.
SPÓŁKĘ Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ (Sp. z o.o.) można utworzyć przez jedną lub więcej osób w każdym celu dopuszczalnym prawnie. Wymaganym kapitałem zakładowym jest 5 tysięcy złotych, a wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 zł. Do powstania tego typu spółki wymagane jest zawarcie umowy spółki w formie aktu notarialnego, powołanie zarządu, ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej oraz wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.
SPÓŁKA AKCYJNA (S.A.) to rodzaj spółki kapitałowej, której forma opiera się na obiegu akcji będących w posiadaniu akcjonariuszy. Kapitał zakładowy składa się z wkładu założycieli, którzy są współwłaścicielami spółki.
Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) pełni dwie funkcje: informacyjną i legalizacyjną. Funkcja informacyjna KRS polega na tym, że jest on urzędowym i jawnym zbiorem danych dotyczących podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. Funkcja legalizacyjna przejawia się w tym, że dopiero wpis do rejestru pozwala na uzyskanie osobowości prawnej i dokonywanie dalszych czynności prawnych. KRS funkcjonuje od 1 stycznia 2001 i zastąpił poprzednio istniejący rejestr handlowy. Główną zaletą KRS jest możliwość uzyskania informacji o każdym przedsiębiorcy podlegającemu obowiązkowi wpisu do rejestru. Każda zainteresowana osoba ma prawo otrzymać odpis, wyciąg lub zaświadczenie dotyczące danych zawartych w rejestrze, a dokument taki można uzyskać w ekspozyturach Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego.
Krajowy Rejestr Sądowy składa się z trzech działów:
1) rejestru przedsiębiorców,
2) rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
3) rejestru dłużników niewypłacalnych.
W rejestrze przedsiębiorców wpisane są w szczególności spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki badawczo-naukowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz inne z mocy prawa. Rejestr przedsiębiorców składa się z 6 działów zawierających odpowiednio sklasyfikowane dane dotyczące zarejestrowanych przedsiębiorców.
W drugim z rejestrów, jak sama nazwa wskazuje, wpisane są stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne i zawodowe oraz samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.
Celem rejestru dłużników niewypłacalnych jest rejestracja a następnie publiczne ujawnienie przypadków niesolidności lub nieudolności w spłacie długów, fakty przymusowego egzekwowania takich długów z wykorzystaniem egzekucji administracyjnej i cywilnej, jak również ogłoszenia upadłości i inne zdarzenia istotne w postępowaniu upadłościowym.
Wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego dokonuje się na wniosek podmiotu uprawnionego, sporządzonego na urzędowym formularzu i dostarczonego w terminie 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu. Za zdarzenie takie rozumie się każde zdarzenie, które powoduje zmianę informacji już zawartych w KRS. Przekroczenie terminu 7 dni wiąże się z nałożeniem grzywny, której wysokość nie może być wyższa niż 1000 zł. Grzywna może być ponawiana i jeżeli pomimo trzykrotnego nałożenia okazałaby się nieskuteczna to jednorazowa grzywna może być wyższa niż 1.000 zł. Łączna kwota grzywien nie może jednak przekroczyć 100 000 zł.
Koncesje i zezwolenia
KONCESJA
Koncesja jest aktem administracyjnym wydawanym przez organ koncesyjny, który upoważnia koncesjonariusza do prowadzenia ściśle określonej działalności gospodarczej. Koncesję stosuje się w przypadku działalności, która ma szczególne znaczenie ze względu na ważny interes publiczny lub na bezpieczeństwo państwa i obywateli. Innymi słowy, koncesja jest aktem zgody władz publicznych na podjęcie i prowadzenie działalności przez określonego przedsiębiorcę. Jej forma jest bardzo zbliżona do pozwolenia, z tym że koncesja udzielana jest tylko w pewnym zakresie działalności gospodarczej. Co ważne, udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji następuje w drodze decyzji organu właściwego, czyli ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji. Koncesji udziela się na czas określony, nie krótszy niż 5 lat i nie dłuższy niż 50 lat, chyba, że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy.
Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie:
a) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;
b) wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;
c) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią;
d) ochrony osób i mienia;
e) rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych;
f) przewozów lotniczych.
ZEZWOLENIE
Pod pojęciem zezwolenia należy rozumieć uprawnienie do wykonywania oznaczonej działalności w sposób zgodny z prawem. Organ zezwalający nie może odmówić wydania zezwolenia na podjęcie i wykonywanie określonej działalności gospodarczej, jeśli przedsiębiorca spełnia wymogi określone przepisami prawa. Zezwolenie nie nadaje przedsiębiorcy nowych praw, a jedynie konkretyzuje je pod względem podmiotowym.
KONCESJA A ZEZWOLENIE
Zezwolenie jest aktem różniącym się od koncesji, a do podstawowych różnic między tymi aktami prawnymi należą:
1) zezwolenie nie oznacza rezygnacji państwa z monopolu i najczęściej nie dotyczy działalności objętej monopolem. Odwrotnie jest w przypadku koncesji;
2) zezwolenia nie dotyczą dziedzin działalności gospodarczej objętych koncesjami;
3) zezwolenia są wydawane w wyniku sprawdzenia możliwości wykonywania działalności gospodarczej przez danego przedsiębiorcę, który spełnia określone prawem warunki wykonywania tej działalności. W koncesji występuje dodatkowo element uznaniowości;
4) niezależnie od przyjętej nazwy zezwolenia są decyzjami administracyjnymi i podlegają ochronie oraz wzruszeniu według zasad przyjętych w przepisach kodeksu postępowania administracyjnego;
5) zezwolenia mają charakter decyzji związanej,
6) udzielenie zezwolenia następuje w trybie postępowania administracyjnego bez istotnych modyfikacji;
7) wydanie zezwolenia na wykonywanie niektórych rodzajów działalności gospodarczej wiąże się przede wszystkim z wyrażeniem zgody na utworzenie w sensie prawnym pewnej organizacji, za pomocą której można prowadzić działalność objętą zezwoleniem;
8) o zezwolenie mogą ubiegać się również podmioty państwowe, co nie jest możliwe w przypadku koncesji.
Analizując różnice między koncesją a zezwoleniem należy pamiętać, że najprostszym kryterium odróżniającym zezwolenie od koncesji jest wskazanie katalogu działalności gospodarczych, które wymagają zezwolenia.
Umowy w obrocie gospodarczym
Efektywny i prawidłowy udział w obrocie gospodarczym wiąże się z dopełnianiem licznych formalności, wśród których naczelne miejsce zajmuje sporządzanie i zawieranie umów.
UMOWA jest jedną z podstawowych instytucji prawa i określa się ją jako zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Bardziej szczegółowa definicja precyzuje umowę jako stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch (lub więcej) zgodnych oświadczeń woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli.
Klasyfikacji umów jest kilka, jednak pod kątem prawa gospodarczego dzieli się je na umowy dwustronnie gospodarcze (obrót profesjonalny) i umowy jednostronnie gospodarcze (obrót konsumencki). Pod pojęciem umowy dwustronnie gospodarczej rozumie się umowy, w których po dwóch stronach czynności prawnej występują osoby zajmujące się prowadzeniem działalności gospodarczej. W przypadku umowy jednostronnie gospodarczej tylko jedną stroną czynności jest podmiot gospodarczy, a drugą stanowi osoba, która w zakresie dokonanej czynności nie jest profesjonalistą, zaś co do zasady jedynie konsumentem. Tradycyjnie, umowy gospodarcze często określane są mianem umów handlowych.
Zasadniczy podział umów w obrocie gospodarczym przedstawia się następująco:
a) umowy krótkoterminowe (współdziałanie krótsze niż rok),
b) umowy długoterminowe (kryterium czasu, na jaki zostały zawarte),
c) umowy ramowe i wykonawcze,
d) umowy adhezyjne (przez przystąpienie do treści ustalonej jednostronnie przez stronę umowy),
e) umowy zawarte w trybie oferty, negocjacji, przetargu i aukcji.
Inne klasyfikacje umów w obrocie gospodarczym dzielą je na umowy:
1) konsensualne (dochodzą do skutku przez samo oświadczenie woli stron) i realne (dochodzą do skutku dopiero po wydaniu rzeczy - przedmiotu świadczenia),
2) zobowiązujące, rozporządzające i upoważniające,
3) jednostronnie zobowiązujące (jedna strona jest tylko dłużnikiem, a druga tylko wierzycielem) i dwustronnie zobowiązujące (każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem),
4) odpłatne (gdy obie strony uzyskują korzyść majątkową) i nieodpłatne (gdy tylko jedna ze stron uzyskuje korzyść majątkową) oraz wzajemne (każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia wobec drugiej strony, przy czym świadczenie jednej jest uznawane za odpowiednik świadczenia drugiej strony),
5)kazualne i abstrakcyjne,
6) swobodnie negocjowane oraz adhezyjne.
Jedną z cech charakterystycznych obrotu gospodarczego jest nagminne występowanie oraz istotne znaczenie pewnych grup umów, które są odpowiednio ze sobą powiązane. Co więcej, nie wszystkie umowy gospodarcze można sklasyfikować według ustawowego podziału umów, stąd pod tym względem umowy można podzielić na nazwane oraz nienazwane:
UMOWAMI NAZWANYMI określa się umowy normatywnie określone w Kodeksie cywilnym lub w przepisach szczególnych. Należą do nich: umowa sprzedaży, umowa zamiany, umowa dostawy, umowa kontraktacji, umowa o dzieło, umowa o roboty budowlane, umowa najmu, umowa leasingu, umowa użyczenia, umowa pożyczki, umowa rachunku bankowego, umowa zlecenia, umowa agencyjna, umowa przewozu, umowa komisu, umowa spedycji, umowa ubezpieczenia, umowa składu, umowa spółki, umowa poręczenia, umowa darowizny, umowa renty, umowa o dożywocie oraz umowy w zakresie czynności bankowych.
UMOWAMI NIENAZWANYMI określa się umowy, których nie da się przyporządkować jakiemukolwiek typowi ustawowemu, a ich treść nie jest przewidziana w żadnych przepisach. W ich przypadku o treści zawieranych umów decydują wyłącznie strony umowy. Umowami nienazwanymi są takie umowy jak: factoring, forfaiting, franchising, sponsoring i know-how.
5