WYBÓR KIERUNKU REKULTYWACJI

Czynniki decydujące o wyborze kierunku rekultywacji

Czynniki decydujące o wyborze kierunku rekultywacji można podzielić na cztery grupy:

1. Czynniki charakteryzujące dotychczasowy sposób wykorzysta­nia terenu i funkcję jaką on spełniał.

2. Czynniki przyrodnicze obszaru zdewastowanego oraz terenów przyległych, a głównie:

• położenie geograficzne i fizjografia /np. położenie w dolinie rzecznej/,

• warunki klimatyczne, a w zasadzie mikroklimatyczne / mrozowiska, silne wiatry itp./,

• charakter f jakość użytków występujących w otoczeniu, - warunki hydrologiczne,

• warunki glebowe.

3. Czynniki społeczno-gospodarcze, które najczęściej są ok­reślone w planach zagospodarowania przestrzennego. Odnoszą się one do:

• przyszłego sposobu wykorzystania terenu, - struktury agrarnej,

• stopnia uzbrojenia terenu

• ludności i zatrudnienia.

4. Czynniki techniczno-ekonomiczne, określające ewentualne koszty i korzyści oraz techniczne możliwości realizacji wybranego kierunku.

Ranga wymienionych czynników jest zmienna i zależy od kon­kretnego przypadku, co należy wziąć pod uwagę przy wyborze kie­runku rekultywacji. Ustalenia zawarte w planach zagospodarowa­nia przestrzennego mogą niekiedy z góry przesądzić o losie da­nego terenu, nawet bez względu na warunki techniczne-ekonomicz­ne. Jednak najczęściej ustalenie kierunku uproduktywnienia dyk­towane jest ekonomicznymi i technicznymi możliwościami wykona­nia zabiegu, a te z kolei zależą od indywidualnych cech obszaru zdewastowanego, czyli od parametrów charakteryzujących taki ob­szar.

Głównymi elementami, od których zależy wybór kierunku re­kultywacji obszarów zdewastowanych są:

1. Ukształtowanie pionowe. Jest to jedna z cech najsilniej wpływających na wybór kierunku rekultywacji. Wielkość odchyle­nia od poziomu wpływa na techniczne i ekonomiczne aspekty wyko­nania prac związanych z ukształtowaniem rzeźby. Dlatego też ze wzrostem deniwelacji wzrastają szanse realizacji tych kierunków rekultywacji, przy których rzeźba terenu ma mniejsze znaczenie, lub przy których utrzymanie pewnego odchylenia jest konieczne.

2. Pokrycie roślinnością drzewiastą i zielenią nie determi­nuje jakiegoś konkretnego kierunku tylko informuje o stanie po­krycia roślinnością drzewiastą lub zielną. Ta informacja wska­zuje, w jakim stopniu istniejąca roślinność może być wkompono­wana przy dartym kierunku rekultywacji. Roślinność zwłaszcza zie­lna wpływa na tworzenie warstwy gleby biologicznie czynnej, co może być wykorzystane jako element wzbogacający teren w składni­ki pokarmowe. Ma to szczególne znaczenie przy kierunkach, które wymagają, wykształconych gleb.

3. Rodzaj gruntów otaczających i powierzchnia obszaru zde­wastowanego. Z rolniczego i leśnego punktu widzenia najlepiej jest, gdy kierunek rekultywacji jest zgodny z rodzajem gruntów Otaczających, bowiem to wpływa na poprawę przestrzennej struktury użytkowania. Jednakże przy innych kierunkach sytuacja przedstawia się nieco inaczej: kierunek infrastrukturowy może być stosowany w zasadzie na wszystkich rodzajach użytków, kie­runek rekreacyjny najłatwiej jest wprowadzić na terenach budowlanych lub w ich pobliżu. Rozpatrując wpływ wielkości powierzchni obszaru zdewastowanego wybór kierunku rekultywacji należy mieć na uwadze, że im mniejsza jest powierzchnia, tym bardziej kierunek rekultywacji winien być zgodny z rodzajem gruntów ota­czających.

4. Stosunki wodne. Warunki wodne dość silnie wpływają na wy­bór kierunku rekultywacji, co wiąże się z różnym zapotrzebowa­niem na wodę przy poszczególnych sposobach użytkowania terenu. Ze względów ekonomicznych zakłada się, że wybrany kierunek re­kultywacji powinien być dostosowany do istniejących warunków wodnych.

5. Skład mechaniczny utworów tworzących obszar zdewastowany ma ogromne znaczenie przy tych kierunkach, których powodzenie uwarunkowane jest szybką odbudową środowiska glebowego, bądź wte­dy kiedy spełnianie zakładanej funkcji zależy od jakości podło­ża. Tereny kamieniste bądź żwirowe ze ,swej natury nie nadają się do produkcji rolniczej bez większych nakładów, zaś terem tor­fowe i wysypiska odpadów komunalnych są mało przydatne do celów infrastrukturowych. Utwory piaszczyste, gliniaste, ilaste i pyłowe, sprawiają najmniej kłopotu przy wyborze kierunku rekultywacji, gdyż są one dobrym materiałem macierzystym gwarantującym tworzenie się wła­ściwej gleby. W przypadku, gdy materiałem tworzącym obszar zde­wastowany są odpady działalności gospodarczej człowieka koniecz­ne jest wykonanie określonych prac przygotowawczych dla wszyst­kich kierunków rekultywacji.

Wybór kierunku rekultywacji

Wybór kierunku rekultywacji obszarów zdewastowanych nie jest rzeczą łatwą, ze względu na mnogość czynników stanowiących o wła­ściwościach terenu a tym samym decydujących o wyborze. Jednak jest to zagadnienie bardzo walne i to nie tylko ze względu na wysokie koszty prac rekultywacyjnych, ale również ze względu zapotrzebowanie społeczne i gospodarcze na określony rodzi gruntów

Wybór kierunku rekultywacji można prowadzić według "Tabeli wyboru kierunku ku uproduktywnienia", w której poszczególne wiersze odpowiada; odpowiednim przypadkom /wariantom/ cech, a kolumny odnoszą się do poszczególnych kierunków rekultywacji. Przecięcie wiersz: z kolumną tworzy pole, w którym podano stopień przydatności określonej właściwości /cechy w odniesieniu do danego kierunku rekultywacji/.Stopni tych jest 6, a oparto je na techniczno-ekonomicznych możliwościach wykonania zabiegu uproduktywniającego.

Są to:

a/ cecha sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopni dużym - 3 plusy /+++/,

b/ cecha sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopa średnim - 2 plusy /++/,

c/ cecha sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopni małym - 1 plus /+/,

d/ cecha nie sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopniu małym - 1 minus /-/,

e/ cecha nie sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopniu średnim •- 2 minusy /--/,

f/ cecha nie sprzyja określonemu kierunkowi rekultywacji w stopniu dużym - 3 minusy /---/,

Z ekonomicznego punktu widzenia nie wszystkie kierunki uproduktywnienia dają jednakowe korzyści, a stąd i ich znaczenie jest zróżnicowane. Pod tym względem czołowe miejsce zajmują kierunki rolnicze, a następnie leśne, rybackie, infrastrukturowe, rekreacyjne i melioracyjne. Uwzględnienie tego założenia polega na wprowadzeniu większej liczby dodatkowych "plusów" dla kierunków o większym znaczeniu gospodarczym. Zasadę tę wprowadzi także na podstawie wyników badań ankietowych i przedstawi w tabeli 1.

Tabela 1

Liczba punktów priorytetowych na poszczególne kierunki uproduktywnienia

Kierunki uproduktywnienia		Liczba punktów priorytetowych
Rolniczy	grunty orne	6
		pastwiska	4
		łąki	4
	Leśny	iglasty	3
		liściasty	3
		mieszany	4
Rybacki		2
Infrastrukturowy		1
Rekreacyjny	"wodny"	0
		"spacerowy"	0
	Melioracyjny	hydromelioracyjny	0
		fitomelioracyjny	0

Ustalenie kierunku rekultywacji można prowadzić według wzo­ru podanego w tabeli 2, w którym uwzględniona zarówno punkty wy­nikające z cech charakteryzujących obszar zdewastowany, jak i punkty za priorytet gospodarczy kierunku. Większa łączna suma punktów dodatnich oznacza, że w danych warunkach wybór tego wła­śnie kierunku jest najkorzystniejszy pod względem możliwości techniczno-ekonomicznych. Wystąpienie trzech punktów ujemnych winni dyskwalifikować dany kierunek, a ostatecznego wyboru kie­runku rekultywacji należy dokonać wśród tych, które otrzymały największą liczbę punktów /punkt = 1 plus; przy sumowaniu plusy z minusami się wzajemnie znoszą/.

Tabela 2

Wybór uproduktywniania obszaru zdewastowanego nr…………………………………………………………………………………………

Liczba punktów za:

Kierunki uproduktywnienia

rolnicze

leśny

rybacki

infrastrukturowy

rekreacyjny

melioracyjny

R

P

Ł

iglasty

liściasty

mie-szany

wodny

spacerowy

hydro

fito

Ukształtowanie pionowe

Pokrycie roślinnością drzewiastą

Pokrycie roślinnością zielną

Rodzaj gruntów otaczających

Stosunki wodne

Skład mechaniczny materiału tworzącego

Priorytet gospodarczy

Razem

1

---