ANTROPOLOGIA KULTURY (ĆW. 27.01.2005)
Siergiej A. Arutiunow
„Statyka i dynamika powszedniej kultury nieeuropejskiej”
W powszedniej kulturze materialnej rozwijających się krajów Afryki i Azji zachodzą szybkie przemiany:
- współdziałanie i przenikanie miejscowych kultur tradycyjnych z tzw. kulturą europejską bądź zachodnią.
Jednakże mało danych dotyczących struktury tych procesów - przykład Japonii gdzie ten proces trwa od poł. ubiegłego stulecia jest dobra ilustracja problemu.
W Japonii przenikają się dwie sfery kulturowe „ japońska” ( wasiki) i „zachodnia” (joosiki) . Jednak trudno o wyraźny podział- żadna rzecz w 100% nie może być zaliczona do któregoś z tych kręgów kulturowych. Wzajemne przenikanie się wasiki i joosiki.
Trzy rodzaje przenikania się tych dwóch elementów kulturowych:
1. Mechaniczne przenikanie jednej tradycji kulturalnej w inną. Dostrzegalne oba elementy ale oba występują samoistnie i zachowują poprzednie właściwości (np. japońskie kimono uszyte z europejskiej tkaniny).
2. Synteza. Organiczne połączenie w jednym przedmiocie lubi zjawisku cech obu kultur.
3. Spożytkowanie nowego, „obcego” przedmiotu zgodnie z tradycyjnym obyczajem (np.
dza- isu, europejskie krzesło z oparciem i poręczami, ale bez nóg, stawiane na macie; siedzi się z podwiniętymi nogami).
Co decyduje u Japończyków o wyborze zachodniej, tradycyjnej, mieszanej lub syntetycznej formy?
Cztery podstawowe czynniki:
1. Przyzwyczajenie. Nie jest samoistnym elementem lecz składnikiem etnicznego systemu zachowań. Gdy nowy przedmiot przeniknie do sfery nawyków, zostaje zaadoptowany. (np. japoński zwyczaj wycierania rąk w wilgotną serwetkę przed jedzeniem spowodował, że podczas podróży do jedzenia dołączana jest chusteczka odświeżająca w Japonii i na świecie).
2. Stosunek do danego przedmiotu jako do wyznacznika prestiżu społecznego. (np. w latach 50' w Japonii takim przedmiotem był telewizor; dziwi jednak liczba telewizorów w owym czasie (17 milionów) a liczba odbiorników (10 milionów)). Kiedy zapożyczony element traci znaczenie prestiżowe i staje się powszedni następuje odrodzenie popularności odpowiedniego elementu tradycyjnego. (np. dzieje odzieży europejskiej na przestrzeni lat).
3. Kształt danej sfery życia codziennego w tradycyjnym modelu i w trakcie akulturacji.
4. Zgodność/ niezgodność zasad tradycji etnicznych z „zachodnimi” zasadami strukturalnymi.
Dwa elementy tego procesu:
a) Schemat równoległy. Zapożyczenie zostaje rozłożone na składniki mające swój bezpośredni odpowiednik etniczny. (np. chleb przyrównywany jest do siusioki, a w szczególności do ryżu).
b) Schemat koncentryczny. W centrum znajduje się wszystko, co podstawowe, funkcjonalne i intymne, na peryferiach zaś- dodatkowe, formalne i pokazowe. (np. w architekturze narastanie cech tradycyjnych i zanikanie cech zachodnich odbywa się od centrum ku peryferiom, od wnętrza mieszkalnego do korytarzy, fasad i ogrodzeń budynków).
Koncentryczność obowiązuje i w aspekcie statycznym (synchronicznym)- np. kompleksy mieszkaniowe; i dynamicznym (diachronicznym) np. zachowanie na ulicy, wśród domowników.
Zapożyczenia kulturowe przenikają od warstw zewnętrznych i najwyższych ku warstwom najgłębszym i najniższym. Najpierw przyswajane są przez najwyższe war
Japońska społeczność przeżyła dwa okresy zapożyczeń masowych- we wczesnym średniowieczu i w wiekach XIX i XX. W obu wypadkach rewolucyjne przeobrażenia ustroju społecznego: najpierw z pierwotnej wspólnoty rodowej do państwa feudalnego, potem z ustroju feudalnego do burżuazyjnego. W przypadku obu tych okresów asymilacja innowacji kulturowych odbywała się zgodnie z przytoczonym schematem.
Odnosi się wrażenie, że w dziedzinie języka przyswajanie zapożyczeń obcojęzycznych odbywa się strukturalnie w ten sam sposób co dla zjawisk kulturowych.