bokszanski
I STEREOTYP JAKO PRZEDMOIT BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH : STANOWISKA I KONTROWERSJE TEORETYCZNE
W obszarze podejść socjologicznych wyróżniamy dwa modele pojęcia stereotypu :
kulturalistyczny
psychospołeczny
Ad 1).
Ujęcia stereotypów:
Chałasiński - podstawową właściwością stereotypu jest to, że jest on przejmowany, podobnie jak inne wzorce kulturowe, z dorobku grupy niezależnie od własnych doświadczeń.
*kulturowe obiektywizacje stereotypu - postacie powieściowe, typy filmowe, fi8gury folklorystyczne, karykatury
Ossowski - obrazy właściwe całej grupie społ., dotyczące zazwyczaj nie poszczególnych jednostek, a członków poszczególnych zbiorowości (np. Polaka, nauczyciela, górnika itd.)
Mitosek - stereotypy (ustabilizowane utarte sposoby widzenia) są przejawem imperatywności kultury w stosunku do swoich członków oddziaływującej poprzez tradycje narodowe, kodeksy moralne, systemy religijne.
Obecnie nurt kulturalistyczny stracił bardzo na znaczeniu, na rzecz nurtu psychospołecznego.
Ad 2).
Orientacja psychospołeczna opiera się na dwóch założeniach (trudnych do pogodzenia):
jednostka jest `nosicielem`/`odtwórcą` kulturowo uformowanego stereotypu
Lippman - stereotyp to uproszczony, schematyczny i jednostronny „obraz w głowie” jakiegoś zjawiska i taka też opina o tym zjawisku; jest ona narzuconym wytworem kultury, określającym z góry sposób widzenia zjawisk.
jednostka jest nie tyle `nosicielem` stereotypu co jego `współwytwórcą`
Borowczyk - jednostka korzystając z zasobów kulturowych `projektuje` swój obraz rzeczywistości społ. (stereotyp).
Kapiszewski - charakter osobowości stwarza zręby wewnętrznej struktury stereotypu i autostereotypu, podczas gdy tradycja, historia i kultura grupy wypełniają tę strukturę podstawowymi treściami.
Dwa sposoby krytyki Lippmanowskiego „obrazu w głowie”
kierunek metodologiczny: oceny wiarygodności materiałów uzyskiwanych różnymi technikami badawczymi na tematy stereotypów (np. przy klasycznej liście cech połowa badanych uważa, że jest zmuszana do dokonania wyboru, a 1/5 nie wybiera)
kierunek teoretyczny: stereotyp jest odrębną całością, ale całością niesamodzielną narosłą na pojęciowym modelu kategorialnym, tworząc razem całość wplecioną w szersze struktury konceptualne
Widać więc, że socjologowie orientacji psychospołecznej uważają, iż koncepcja stereotypu odnosi się jedynie do części wyobrażeń narodów i grup etnicznych charakterystycznych dla jakiejś społeczności.
II STEREOTYPY A POTOCZNE WYOBRAŻENIA NARODÓW I GRUP ETNICZNYCH
Wszystkie analizy, których dokonuje Bokszański oparte są na autobiografiach zabranych wd. zasad `wywiadu narracyjnego` ( polega on na tym, iż wybrany narrator opowiada historię swojego życia bądź jej fragment bez żadnej ingerencji ze strony badacza).
Za wypowiedzi zawierające opinie i wyobrażenia o narodach i grupach etnicznych uważa się te, które odznaczają się poza wyraźnym odniesieniem do grupy intencją przypisania jej cechy lub cech charakteryzujących ją jako całość, pewien odrębny społ. układ ( pojawiają się one jednak tylko w 15 - 20 % charakterystyk stosowanych przez narratorów).
Typy całościowych charakterystyk:
zwięzłe wypowiedzi przypominające listę cech
ujawniające uprzedzenia
odnoszące się do `emanacji` grup etnicznych czy narodów - armii, biurokracji, handlu, organizacji życia itd.
określające krąg kulturowy, cywilizacyjny, do którego mają należeć opisywane grupy
krótkie sformułowania, które nie odnoszą się do całej charakteryzowanej grupy, mogą jednak być traktowane jako element jej obrazu
konstruujące wewnętrzne podziały w obrębie obcych etnicznie grup
„opowiadania etniczne”, w których wątek charakteru narodowego obcej grupy odgrywa istotną rolę; (Wejland wyróżnia dwa typy opowiadania; 1. od wypowiedzi o obcej grupie do opowiadania; 2. od opowiadania do sformułowania wypowiedzi z ogólnym stereotypem)