J. Rawls
Teoria sprawiedliwości
Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa jest teorią wyjątkową, a to dlatego, iż jest to koncepcja sprawiedliwości zdecydowanie dystansująca się do jakichkolwiek osądow moralnych w potocznym tego słowa znaczeniu. To teoria, ktora jak wiele innych rości sobie prawo do obiektywności, lecz jej odmienność polega na tym, iż Rawls nie stara się legitymizować jej poprzez odwołanie się do dobrej lub złej natury ludzkiej.
Teoria sprawiedliwości - jest to filozoficzna i polityczna doktryna po raz pierwszy opublikowana w książce "Teoria sprawiedliwości" w roku 1971. W swojej teorii Rawls odwołuje się do zasady "Justice as Fairness"- podział dóbr jest sprawiedliwy jeśli jest bezstronny, czyli jeśli oferuje każdemu takie same możliwości.
Zasady teorii sprawiedliwości Rawlsa są oparte na wymyślonym tworze, zwanym przez niego pierwotnym położeniem, znajdując się w którym jednostki ustalają strukturę społeczeństwa, którego są częścią. Pierwotne położenie spełnia tzw. założenia "zasłony niewiedzy", czyli jednostki znajdujące się w nim nie dysponują takimi informacjami jak:
obecne i przyszłe miejsce w społeczeństwie, z uwzględnieniem statusu społecznego
posiadany majątek, a także wrodzone zdolności, takie jak inteligencja, uroda itd
postawę jednostki wobec ryzyka
inne okoliczności (wiek, sytuacja polityczna itp.)
Na czym polega społeczna rola sprawiedliwości?
Według Rawlsa spełnienie tych założeń prowadziłoby do wprowadzenia zasad sprawiedliwych dla wszystkich. Jeżeli jednostka nie zdaje sobie sprawy w jakiej pozycji skończy w ustalanym przez siebie ładzie społecznym, prawdopodobnie nie będzie nadawała przywilei jakiejkolwiek grupie społecznej, a raczej skupi się na stworzeniu systemu sprawiedliwego dla wszystkich. Taki system sprawiedliwy dla wszystkich będzie opierał się na dwóch podstawowych zasadach.
Pierwsza zasada sprawiedliwości
Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.
Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli, prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej, nietykalność osobista itd. Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę. (Pierwsza Zasada ma zwykle prawo pierwszeństwa nad Drugą Zasadą). Jednakże wolności na różnych płaszczyznach mogą być ze sobą w konflikcie, dlatego może być konieczne rezygnowanie z ich części, w celu uzyskania jak najobszerniejszego systemu praw jednostki.
Druga zasada sprawiedliwości
Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, (a) aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie (b) aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.
Rawls rozwinął i zmodyfikował tę teorię w późniejszej pracy Liberalizm polityczny, gdzie przeprowadził również analizę pluralizmu politycznego. Dwie koncepcje zasad (1955) są wczesnym wykładem podstawowych zasad teorii Rawlsa.
Co to jest sprawiedliwość?
Sprawiedliwość wymaga, aby każdy postępował tak, jak uznaje za właściwe pod warunkiem, że innym pozwala tez postępować tak, jak inni uznają za właściwe.
Sprawiedliwość nie jest w „naturalną cnotą”, lecz pewnym społecznie faworyzowanym zsynchronizowaniem ludzkich działań. Z tego wynika, że nie istnieją absolutne standardy sprawiedliwości. To prawda, że sprawiedliwość doskonała nie istnieje.
Podstawowe zagadnienia filozofii Kotarbińskiego:
co to jest reizm: głosi, że istnieją jedynie konkretne rzeczy, tj. osoby i przedmioty, natomiast pojęcia, zdarzenia, relacje, własności, przeżycia nie istnieją samodzielnie
etyka niezależna: wg Kotarbińskiego etyka jest niezależna od światopoglądu, te nasze zachowania moralne są niezależne od naszego światopoglądu; etyka jest autonomiczną dziedziną wiedzy wobec innych dziedzin refleksji nad światem; ma ona stanowić uzupełnienie luki jaka wytwarza się w efekcie odrzucenia przez człowieka etyki religijnej. Dzięki etyce niezależnej można w sposób obiektywny rozstrzygać skomplikowane problemu moralne; głównym założeniem aksjomatycznym etyki niezależnej jest zasada równości ,która nadaje tak właśnie pojmowanej etyce ogólnoludzki charakter. Kotarbiński konstruował swoją etykę opierając się na pewnym wzrocu „ paradygmacie” wzorzec ten opisany jest w kategoriach działania a nie uczuć czy intencji. ( bywało to przedmiotem krytyki ze strony tych etyków, którzy istotę moralności upatrują raczej w kulturze uczuć, działania traktując jako wtórne).
idea spolegliwego opiekuna: jest konsekwencją etyki niezależnej; jest to pewien wzór porządnego człowieka; Kotarbiński twierdzi że w środowisku ludzi porządnych może istnieć pełna zgodność co do uznawanych wartości moralnych. Spolegliwy opiekun miał być wcieleniem wiary w taki ponadczasowy, ogólnoludzki model szlachetnych intencji i autentycznego sumienia. Opiekun spolegliwy to taki opiekun na którym można polegać , odpowiedzialny, dzielny. Opiekun ten obowiązany jest bronić swych bliskich - dzieci, rodziny, podwładnych - przed klęską, przed zagrożeniem. Spolegliwe opiekuństwo postuluje czyn i to czym dzielny. Nie wystarczają dobre chęci. Aktywizm jest szczególnie charakterystycznym rysem etyki skonstruowanej przez twórcę prakseologii.
Koncepcja filozofii Maritaina:
rola wiary w życie człowieka: człowiek czuje potrzebę wiary; rzeczywistość bez wiary generuje zło, jest niedoskonała, nie może się dalej rozwijać; wiara jest jakby łatwym sposobem funkcjonowania świecie; jest jedynym sposobem na rozwiązaniem kryzysu konsumpcyjnego; wiara może być taką alternatywą pomocną człowiekowi rozstrzygnąć pewne problemy egzystencjalne; Maritaina twierdzi że wiara może złagodzić lęk jaki posiada człowiek przed śmiercią; wiara predyscynuje tych którzy ją maja do szczęścia, do intuicyjnego oglądania Boga.
skąd się bierze zło i co mówi na ten temat: zło się rodzi w momencie kiedy mieszamy porządek dóbr, porządek miłowania jest nie zachowany; jeżeli dobra cele uznamy za środki a dobra środki za cele to wtedy następuje chaos aksjologiczny, następuje niewłaściwy porządek dóbr i to powoduje pojawienie się zła. Obecność zła jest właściwie nieunikniona; człowiek jakby testuje dzieło Boże poprzez pokazywanie tych miejsc w których można uczynić zło czyli w pewnym sensie ten kto czyni zło działa na korzyść Boga, dzięki temu świat się doskonali.
Kim jest osoba- człowiek jest osobą rozumną z wolną wolą (livevub arbitium). Człowiek to nie tylko jednostka fizyczna. Charakteryzuje go także życie duchowe, właściwie są mu wewnętrzne akty wyborów, dążeń, intelektualnych samookreśleń, pozwalające mu wykroczyć poza świat przyrody i kultury, a ukazujące niepowtarzalny status osoby jako ostoi moralności i godności. Człowiek nie jest dwuskładnikową kompozycją, jest w całości jednostką i również w całości osobą, mimo iż ośrodek jednostkowości jest zupełnie różny od ośrodka osobowości. Są to raczej dwa aspekty tego samego bytu ludzkiego, a nie dwa samoistne jego składniki w dodatku oddzielone od siebie. Ze względu na swą dwuaspektowość człowiek jest bytem wyróżnionym. Decyduje o tym jego osobowa natura, dzięki której człowiek ujawnia swą rozumność oraz wolność, staje się bytem podmiotowym, zdolnym nie tylko do świadomego uczestnictwa, do tworzenia jego historii, ale do doskonalenia własnej natury.
Jaka jest relacja między człowiekiem a społeczeństwem ?
Jednostka jest ważniejsza od politycznej zbiorowości, żaden naród, ani organizacja polityczna, nie może podporządkować sobie pojedynczych ludzi (dlatego Maritain potępiał totalitaryzm w każdej postaci),
Uważał, że to wewnętrzne prawo naturalne nakazuje człowiekowi tworzenie społeczeństw. Człowiek bowiem jest ze swej natury istotą społeczną. Jest stworzony do życia społecznego i tylko w społeczeństwie potrafi rozwinąć pełnię swojej osobowości. W tym sensie społeczeństwo jest tworem człowieka.
Społeczeństwo, to twór rozumu stworzony przez człowieka na mocy jego decyzji. Twórca definicji osoby uważał, że społeczeństwa mogą być zorganizowane w państwo lub istnieć bez struktury państwowej. Człowiek podlega władzy państwowej jedynie jako jednostka; jedynie jego sfera jednostkowa może być podporządkowana państwu. Jego zaś sfera osobowa stoi ponad społeczeństwem, władzą polityczną, państwem, ponieważ osoba realizuje cele nadnaturalne, ponadczasowe, transcendentalne. I dlatego społeczeństwo nie ma prawa ingerować w życie osobowe, czyli w sferę wiary, religii czy ideałów.
Działania człowieka jako jednostki, powinny być podporządkowane celowi ziemskiemu, jakim jest dobro społeczne, ale podporządkowanie jednostek może nastąpić tylko wtedy, gdy państwo realizuje dobro wspólne. Dobro społeczne, to idea łącząca członków społeczeństwa, a jednocześnie organizująca to społeczeństwo. Jego charakter można rozpoznać po tym, jakie dobro realizuje.
Za ostateczne źródło społeczeństwa, a tym samym państwa uważał Maritain Boga.