Refutacja
Pojęcie refutacji jest odnoszone do dwóch podstawowych form kształtowania sporu.
W pierwszej z nich, mówiący (proponent) wyobraża sobie możliwe kontrargumenty i zbija je prewencyjnie we własnym tekście, mówionym lub pisanym (ktoś mógłby mi zarzucić, że…Otóż zarzut taki byłby bezpodstawny, gdyż…)
W drugiej, najczęściej stosowanej, występuje proponent i realny oponent. Proponent w swojej wypowiedzi przedstawia swoją argumentację, następnie oponent dokonuje refutacji przedstawionych argumentów, a proponent zbija argumenty oponenta i wspiera swoją pierwotną linię argumentacji. Innymi słowy, refutacja może być defensywna (bronienie swojej argumentacji przed możliwymi lub faktycznymi atakami lub ofensywna (atakowanie innych).
Należy odzróżnić refutację rzeczową od erystyki. Erystyka bywa definiowana na dwa sposoby: albo jako nieuczciwy sposób refutacji, albo jako uchylanie się od prawdziwej refutacji przy pozorach jej przeprowadzania. Erystyka służy do wygrywania sporu bez przestrzegania reguł, obowiązujących w rzetelnie przeprowadzonej refutacji.
Dyskusja:
a/ modi - sposoby obalania tezy: - modus ad rem: - wykazujemy, że twierdzenie nie zgadza się z naturą rzeczy, prawdą obiektywną
- modus ad hominem: - że nie zgadza się z innymi twierdzeniami przeciwnika lub założeniami, na które się zgodził (prawdą subiektywną)
b/ drogi obalenia tezy: - obalenie bezpośrednie, wykazujemy, ze teza nie jest słuszna: - bo błędne przesłanki (nego minorem, nego maiorem) lub bo błędna forma wnioskowania, twierdzenie nie wynika (nego consequentiam)
- obalenie pośrednie, wykazujemy, że słuszna nie może być:
- apagoga- przyjmujemy twierdzenie przeciwnika za słuszne, łączymy z innym twierdzeniem uznawanym powszechnie i z nich jako przesłanek wyprowadzamy wniosek błędny (ad rem lub ad hominem, czyli z innymi twierdzeniami przeciwnika). Stąd wynika, że pierwsze twierdzenie było błędne, bo: „ze słusznych przesłanek zawsze słuszne twierdzenia, choć z błędnych nie zawsze błędne”
- instancja- exemplum in contrarium, obalenie ogólnego twierdzenia przez bezpośredni dowód poszczególnych przypadków w jego zakresie.
W każdej dyskusji jakaś rzecz musi być uzgodniona - contra negantem principia non est disputandum.
Dowody oparte na przykładach podważa się (za Arystotelesem):
- przykład, który przeczy
- większość przypadków i częściej, które przeczą
- a jeśli przemawia przeciw nam większość przypadków zarzut, że dowód nie stanowi tu podobieństwa, że są inne okoliczności lub występuje jakaś inna różnica
Obalenie argumentu z autorytetu może nastąpić przez :
a/ zakwestionowanie jego użycia
- niespełnienie warunków: - brak kompetencji w danej dziedzinie
- brak wiarygodności
- niepotrzebne użycie, dowodzenie oczywistości
- wykazanie nierzetelności użycia autorytetu
b/ użycie innego autorytetu
c/ odrzucenie argumentacji opartej na autorytecie w ogóle jako słabej przez podanie innych argumentów
Przykłady, czyli jak to działa?
Przeciwnik formułuje tezę, której broni, a my usiłujemy ją zwalczyć.
I Można to uczynić:
1. dowodząc, że twierdzenie nie zgadza się z prawdą, np.:
A: Reforma systemu opieki zdrowotnej jest konieczna, bo znacznie spadły środki przeznaczane na ochronę zdrowia.
B: To nieprawda, w wyniku reformy rzeczywiste środki przeznaczane na ochronę zdrowia pacjenta zwiększyły się.
2. dowodząc, że twierdzenie nie zgadza się z innymi twierdzeniami i założeniami przeciwnika, np.:
A: Minister pracy twierdzi, że w w związku z kryzysem na rynku pracy trzeba ograniczyć prawo emerytów i rencistów do zatrudnienia.
B: Przedstawiciel koalicji lewicowej nie może przecież postulować odbierania przywilejów najuboższym warstwom społeczeństwa (np. odwołanie się do założeń programowych partii).
II Obalić twierdzenie można:
1. Bezpośrednio
a/ wykazać, że przeciwnik przyjął błędne przesłanki
A: W bieżącym roku obniżyły się środki na ochronę zdrowia, nie można już zwlekać, trzeba wreszcie wprowadzić tak długo zapowiadaną reformę.
B: Kiedy brakuje środków na normalne funkcjonowanie starego systemu, jak można żądać nadzwyczajnych wydatków na odkładanąnawet w lepszych czasach reformę.
b/ zaakceptować przesłanki i dowieść, że dane twierdzenie z nich nie wynika
A: Bezrobocie znów wzrosło, dla ratowania miejsc pracy trzeba choć czasowo obniżyć wiek emerytalny.
B: Mamy do czynienia z niewątpliwą zapaścią na rynku pracy, ale odejście z pracy emerytów nie utworzy nowych miejsc pracy, „pozostaną zatrudnieni na czarno”.
2. Pośrednio
a/ przyjąć twierdzenie przeciwnika za słuszne, połączyć je z innym uznawanym powszechnie za prawdziwe i traktując je jako przesłanki wyprowadzić z nich błędną konkluzję, będzie to znaczyło, że pierwotne twierdzenie przeciwnika było błędne, wg zasady, że ze słusznych przesłanek wynikają zawsze słuszne twierdzenia
A: NFZ sprawdził się jako instytucja niezależna od rządu, dysponująca środkami publicznym przeznaczonymi na ochronę zdrowia.
B: Oczywiście system zarządzania publicznymi pieniędzmi w NFZ jest sprawny i środki na ochronę zdrowia w ubiegłym roku wzrosły, tylko (co każdy widzi) opieka zdrowotna działa coraz gorzej.
Nowy Sowiźrał:
Mąż z żoną jedno ciało
Jeśliżeby to prawdą, jako powiadają,
Iż mąż z żoną pospołu jedno ciało mają,
Co, jeśliby tak było, czemuż mąż nie czuje,
Gdy mu owo kto inszy żonę kutneruje.
b/ podać przykład przeciwny do twierdzenia przeciwnika (wystarczy jeden, a obalone zostaje twierdzenie!)
A: Nasza partia realizuje program „taniego państwa”.
B: A w ostatnim roku budżetowym nakłady na administrację centralną wzrosły o 40 milionów zł. To jest tanie państwo?