Charakterystyka źródeł faunistycznych
- szczątki pokonsumpcyjne
- szczątki zwierząt ofiarnych
- wyroby z surowca pochodzenia zwierzęcego
Szczątki pokonsumpcyjne - najliczniej
- ślady rozdrabniania mechanicznego w związku z przygotowaniem mięsa do spożycia
- rozdrobnienie kości wskazujące na rąbanie czy tłuczenie. Trzony kości długich są oddzielone od nasad, występują wiórkowate kawałki
- duża liczba szczątków, co najmniej kilkaset. Zestaw gatunkowy i anatomiczny musi być zróżnicowany i sprawiać wrażenie „przypadkowego wysypiska”
- mezolit - kości wyglądają jakby były zmiażdżone, rozdrobnienie
- neolit - niezbyt mocno rozdrobnione => mięsa pod dostatkiem i nie gotowało się go w naczyniach - nie trzeba było dzielić na małe kawałki
- od epoki brązu - mocno rozdrobnione, dużo wiórowatych materiałów, mało całych kości
Kategorie spalenia kości
- Nadpalenie lub spalenie częściowe - zabarwienie ciemne, brak odkształcenia
- przepalenie słabe - kości mało popękane i odkształcone, skurczenie niewielkie, zabarwienie ciemne
- przepalenie średnie, silne, bardzo silne spopielenie
Szczątki zwierząt ofiarnych
Cechy:
- wyjątkowość
- znamiona działania nieprzypadkowego
- brak uzasadnień praktycznych
- powtarzalność
- cechy świadczące o postępowaniu rytualnym
=> nie każde zwierzę pochowane w jamie jest ofiarą - w neolicie tury w jamach jako zapas mięsa
Kategorie grobów ze szczątkami zwierzęcymi
pochodzenia zwierzęcego samodzielne
- szkieletowe całkowite
- szkieletowe cząstkowe
- ciałopalne
II. pochodzenia ludzko-zwierzęcego (najsłabiej reprezentowane)
- szkieletowe
- ciałopalne
- birytualne
III. pochodzenie ludzkie z domieszką kości zwierzęcych (najliczniej)
Groby zwierząt dzikich:
- KAK (Kultura Amfor Kulistych) - jama ze szczątkami jelenia (Strzelce); jama ze szczątkami łosia (Złota Sandomierska)
- K. trzciniecka - jama ze szczątkami bydła i jelenia (Opatkowice st. 2)
=> uwagi do tabelki (xero)
Neolit - bydło niespalone. Po 2 krowy leżące na boku, często poćwiartowane
Brązy - na osadach i cmentarzyskach
k. unietycka - zamiast czaszek - masowo łopatki
k. trzciniecka - pojawia się koń! (ostatnie odkrycia)
k. łuzycka - Gliniany st.1 dolnośląskie - wyjątkowy - szkieletowy - grób zwierzęcy
od k. łużyckiej w grobach występują fragmenty kończyn (koza, owca i inne), jedynie koń i pies - czaszka, a rzadko kończyny
k. pomorska - brak takich pochówków na pomorzu (o ironio...). w grobach zwierzęcych (koń) - heftki
k. celtycka - znowu niepalenie
k. przeworska - pies jako ofiara zakładzinowa - na boku, nogi podkurczone. Brak psa ciałopalnego, tylko szkieletowy. Charakterystyczna cecha przeworskiej - ptak (III i I grupa)
OWL - pochówek konia na brzuchu - pochowany kiedy jeszcze żył O_o
Związki między płcią zmarłego człowieka a gatunkiem zwierzęcia
- szczątki kozy/owcy oraz psa w grobach kobiet, kobiet z dziećmi
- szczątki bydła, świni, konia - groby męskie
- szczątki ptaków wyłącznie w grobach męskich
- szczątki zwierząt dzikich (w tym ryb) - groby dziecięce
Charakterystyka źródeł faunistycznych. Wyroby z surowca pochodzenia zwierzęcego
Przygotowanie kości do obróbki
- obróbka kości świeżych
- zmiękczanie kości (w kwasach, wodzie, także w wysokiej temperaturze - wkładanie do popiołu)
- obrabiano kości zwierząt dzikich, bo są twardsze od kości zwierząt domowych
- neolit 50/50 dzikie/domowe (bo zwierzęta dopiero udomowione i jeszcze nie miały miękkich kości? )
- od brązu przewaga kości dzikich
- głównie jeleń. Domowe: bydło, koń, koza/owca
Techniki obróbki
- łamanie (najprostszy sposób)
- przecinanie (wzdłuż)
- struganie (wymaga zmiękczenia kości)
- wygładzanie (na kamieniach)
- polerowanie (żwirem, piaskiem, popiołem)
- robienie otworów (głównie dłutami, narzędziami krzemiennymi)
Przedmioty z surowca zwierzęcego
Ozdoby
- tarczki do zawieszania na szyi (najczęściej z łopatki, często ozdabiane, z uchwytami)
- naramienniki (zmiękczone żebra bydła)
- amulety (od paleolitu, zęby zwierząt dzikich /niedźwiedź, wilk/, nie wymaga obróbki poza zrobieniem otworka)
- naszyjniki (zęby sieczne, kły różnych gatunków)
- paciorki
- podłużne (z kości długich ssaków i ptasich - wykorzystanie długiej jamy szpikowej)
- okrągłe (z poroża jelenia)
Narzędzia pracy
- pośredniki - do wzmacniania efektu uderzenia (poroże jelenia, bez obróbki)
- siekiery i topory (poroże jelenia, z otworem lub bez)
- młotki
- motyki (wyłącznie poroże jelenia lub renifera, nie obrabiane)
- dłuta (z kości promieniowych, łokciowych bydła lub świni; niewielka obróbka)
- szydła (z kości śródręcza konia, owcy, kozy, z kości piszczelowych kozy/owcy po po odpowiednim odbiciu)
- skrobacze (z poroża, żeber, głów /najczęściej kieł byka lub świni); nie wymaga obróbki)
-gładziki (z kości śródręcza/stopia konia lub bydła. Obrabianie nasady dalszej, bliższa odłamana)
- tarki - z zębów policzkowych przeżuwaczy, konia (zlepione ze sobą zęby)
- ciężarki tkackie lub do sieci
- haczyki (z poroża jelenia, kości długich). Haczyki do łowienia ryb
- harpun kościany (z kości długiej)
- igła i przekłuwacz (z poroża, kości długich, a głównie z zębów siecznych świni)
- zgrzebła (z żeber jelenia)
- bumerang (z ciosu mamuta - paleolit, jaskinia Obłazowa, małopolskie)
Przedmioty wyposażenia domu
- grzebienie (poroże jelenia, zdobione)
- hetki do spinania odzieży - od epoki brązu (sródręcze/stopie świni. Obróbka to dziurka pośrodku trzonu)
- wieszaki
- oprawki do narzędzi (z członów palcowych I jeleni, bydła, kozy/owcy. Otworek => dojście do jamy szpikowej => otwór do zamocowania drewnianego trzpienia)
- łyżki lub mieszadełka (z poroża, kości długich)
Związane z rozrywką
- kości do gry lub wróżenia - astragalusy (nie obrabiane kości skokowe świni, bydła, owcy, znajdowane po kilka razem - do gry)
- instrumenty muzyczne (kości długie ptaków, ssaków, człony palcowe I bydła, jelenia. Otwór do jamy szpikowej, często wypełniany wodą => gwizdek do wabienia ptaków)
Związane ze sferą duchową lub kultową
- poroże jelenia zdobione ornamentem wyobrażającym wioskę neolityczną (Neolit, Złota st. „Nad Wawrem”, woj. Podkarpackie)
- zdobione groty oszczepów z poroża jelenia (paleolit, jaskinia Maszycka, małopolskie)
- przedmiot ceremonialny z poroża renifera (jaskinia Maszycka)
- figurka kościana z Tell-el Farkcha z kła hipopotama (trudny do obróbki surowiec - twardy)
Związane z przemieszczaniem
- rząd koński - pierwsze wędzidło z Ukrainy 4 tys BC
- płozy do sanek (kość śródręcza/stopia głównie, kości promieniowe bydła, konia. Otwory od strony grzbietowej - w nich drewniane podpórki podtrzymujące blat sanek)
=> żuchwa bydła jako płoza - znane tylko ze źródeł txt, używane aż do XIX w Holandii, Pl
- zakończenia do lasek
- zakończenia do kul dla inwalidów (z poroża jelenia, otwór w odrostku)
- średniowieczny zamek w Pułtusku
Wyroby z pochwy rogowej - jest to naskórek, nie zalicza się do szkieletu
- rogi do picia (tur, bydło, często okuwane srebrem lub złotem)
- rogi do dęcia (z rogów bawoła - w Polsce tylko importy)
- lejki, bańki do puszczania krwi (bydło - z krótkich możdżeni, robione tylko otworki)
=> inspiracje naturą: kolia paciorków szklanych z płytką brązową w kształcie stylizowanej ryby - wczesne średniowiecze, Cewlin, zachodniopomorskie
=> kości nie suszymy na słońcu (pękają!)