POP-ART

Czartoryska Urszula, Od pop-artu do sztuki konceptualnej, Wawa 1973

Pierre Jose, Pop- art. Malarstwo, rzeźba, wyd.Arkady

Krakowski Piotr, O sztuce nowej i najnowszej, Wawa 1981

Definicja ze słownika terminologicznego sztuk pięknych:

-'Pop-art to ruch artystyczny narodzony w Anglii i Stanach Zjednoczonych w początkach lat 60.XX wieku. Ok 1965 osiągnął szczyt rozwoju i popularności. Nazwa ruchu wywodzi się od popular art, co ma oznaczać sztukę mieszkańców miast. Pop-art nie ma jednolitych cech kierunku plastycznego. Jedynym elementem wspólnym jest obecność w nich lub przypomnienie przedmiotów codziennego użytku. Pop-artyści używają tych przedmiotów jako wzorców estetycznych, elementów kompozycji lub odtwarzają je w sposób naturalistyczny malarsko, bądź tworzą ich atrapy. Są to rzeczy najczęściej pozostające w bezpośrednim związku z codziennym życiem, np. butelki po coca-coli, puszki po konserwach, obiekty sprzedaży popularnych domów towarowych. Występują też sami ludzie w formie odlewów gipsowych, odtworzeni w sytuacjach i gestach typowych dla codzienności. W interpretacjach teoretyków bywa najczęściej traktowany jako jedno z odgałęzień neodadaizmu.'

Pojęcie pop-art wprowadził jako pierwszy angielski krytyk Lawrence Alloway, opisując działalność Grupy Niezależnej brytyjskich artystów, którzy z codziennych fragmentów miejskiego, komercyjnego otoczenia czerpali motywy jak ze źródła, czyniąc z prozaicznych fragmentów gazet, książek, reklam i komiksów esencję swoich prac.(Na zebraniach dyskusyjnych Grupy Independent w Institute of Contemporary Art (ICA) przy Dover Street w Londynie rozmawiano m.in. na temat społeczeństwa na zysk i obrót towarowy, hurtowo powielanego wyobrażenia o świecie łatwych do zdobycia długonogich dziewcząt, szybkich samochodów, eleganckich apartamentów z tarasami, opływowych pojazdów i świateł neonów odbijających się w prywatnych basenach kąpielowych.)

Alloway użył określenia pop-art w latach 1954-57, lecz miał na myśli zupełnie inne znaczenie niż to, które od 1962 roku przyjęło się powszechnie dla tego słowa. Zdefiniowany wówczas przez Allowaya pop-art, styl komiksów, plansz nad kinami, opakowań był zdawkowy, pozbawiony jakiejkolwiek inwencji artystycznej. Był tym stylem, który zagrażał „sztuce popularnej” w znaczeniu folkloru miejskiego, dekoracji cyrków, hal targowych i bud sprzedawców. W artykule „Popular culture and Pop art” sformułował metodę badawczą, którą jak twierdzi zapożyczył od antropologa, który wolny od nawyku śledzenia arcydzieł, właściwego profesjonalnym krytykom, obserwowałby ruch pop-artu łącznie z tą rzeczywistością, w której artyści wzrośli. Badacz pragnął wykazać zasadność wystąpienia kierunku zwanego pop-artem w określonym czasie i miejscu. Podjął próbę wykazania, że szczególnie w wypadku pop-artu sztuka nie jest ozdobą kultury, ale podobnie jak w żywym organizmie- jej organem wewnętrznym i że traktowanie sztuki wyłącznie w kategoriach wizualizacji w oderwaniu od innych typów pojmowania jest przestarzałe. (Dla Allowaya: popularne= oczywiste zjawiska nowoczesnego, otaczającego nas świata)

Alloway, który sugerował artystom, aby zainteresowali się pop-artem z komiksów i kreskówek reklamowych nie przypuszczał, że w niedługim czasie ci sami artyści będą bezpośrednio czerpać z nich konkretne wzory.

Człowiekiem najbardziej zasłużonym w procesie krystalizacji nowego kierunku sztuki był w Anglii malarz RICHARD HAMILTON (1922-2011), działający także jako teoretyk. Był on skłonny stosować termin pop-art w odniesieniu do pejzażu metropolii- czyli całą tę sztukę reklam, ogłoszeń, filmów rysunkowych, fotografii prasowej, rysunków technicznych- i traktował je (instrumentalnie) jako tworzywo oczekujące dopiero przetworzenia.

W początkach lat 50. był specjalistą od grafiki książkowej, projektantem sprzętów codziennego użytku, malarzem. Dla niego sztuka była integralnym składnikiem życia, a nie kreacją mającą stworzyć taki czy inny styl. Twierdził, że istotne są doświadczenia wizualne (percepcja).

W 1957r Hamilton sformułował definicję pop-artu: pop-art jest popularny(zaprojektowany dla masowego odbioru), przejściowy (rozprzestrzeniający się w szybkim czasie), podlegający zużyciu (łatwo zapominany), tani, produkowany masowo, młodzieżówy( lubiany przez młodzież), dowcipny, seksualny, przynoszący wielki dochód.

Główną cechą sztuki Hamiltona było łączenie partii malowanych z pojedynczymi wycinkami ze zdjęć, częścią odzieży, literami. Nie chodziło o harmonijność kompozycji, ale o logikę wizji. W swej twórczości posługiwał się motywami przechwyconymi z reklamy sprzętów domowych, samochodów i czynił to tak, aby zwielokrotnić przymilność przymilnych. Zaszyfrowywał w dziele zagadkę tożsamości obrazu i przytoczonych wizji( podobnie jak Duchamp czy Jasper Johns). Autotematyzm jego obrazów tkwił przede wszystkim w przetworzeniu realnego motywu w rodzaj fatamorgany, będącej jednocześnie fizykalnym odbiciem wycinka świata.

Kolaż z 1956r. pt.”Co właściwie sprawia, że dzisiejsze mieszkania są tak odmienne, tak pociągające ?” jest ironiczną aluzją do katalogów nowości reklamowanych przez domy towarowe. Inne prace: „ W hołdzie korporacji Cryslera”1957, „Ona”1957, „Razem badajmy gwiazdy” 1962.

Drugi z czołowych londyńskich artystów owego czasu jest Eduardo Paolozzi (1924- 2005)

nie interesował się przenośniami. Był przekonany, że poza sztuką „okrzesaną” istnieją sfery przebogate jako źródło inspiracji. Czerpał z ikonografii okładek powieści kryminalnych, loteryjek, badał filmy z Myszką Miki, wzory wyszywanych makatek, tatuaże, kolekcjonował zabawki mechaniczne, modele robotów, plastikowe figurki Frankensteina. Miał wizję cywilizacji nazwaną przez McLuhana „mechaniczną narzeczoną”, która kusi obietnicą rozkoszy, zapewnianych przez obfitość środków konsumpcji i przystępność mass- mediów.

Na równi z Warholem ograniczał do maksimum swoje działania manualne, koncentrując się przede wszystkim na kierowaniu pracą wyspecjalizowanego zespołu drukarzy, programując tonalność i kadr użytych fotografii, czy kolorystykę.

Wykonywał także kolaże, które składały się z wycinków pochodzących z popularnych magazynów, które stanowiły sugestie materialnego dobrobytu Amerykanów, ale także nadawał im status nowej ikonografii współczesnego świata. W jego opinii ogłoszenia zawierające sprzedaż zwykłych produktów, takich jak konserwa gruszek zostały przekształcone i ukazane potencjalnym konsumentom jako wielobarwne sny, sensualne i zmysłowe- bardziej interesujące niż ten ortodoksyjny, podstawowy wybór.

Prace:

” Byłam zabawką bogacza” 1947,

„Dr.Pepper” 1948,

”Real gold” 1972

Reprezentantami drugiej fazy pop-artu londyńskiego są:

• Peter Blake

• Joe Tilson

• Allen Jones

• David Hockney

W Stanach Zjednoczonych pop-art choć jeszcze tak nie nazwany nacierał od 1959 roku od happeningów Allana Kaprowa i wystaw Claesa Oldenburga aż po Warhola. Ostatecznie proces ten ujawnił się w 1962 roku.

W roku 1961 Oldenburg kończył serię powiększonych gipsowych sandwichów, Roy Lichtenstein miał za sobą pierwsze obrazy wykonane jak gdyby przez ogromny raster, przedstawiające np. pierścionek zaręczynowy. W latach 1960-1 malarz George Segal skoncentrował się na tworzeniu environmentów z gipsowymi postaciami w otoczeniu codziennych sprzętów. Jim Dine ( najmłodszy z tych artystów) przywieszał do swych obrazów sukienki.

Bohaterowie rozległych „wnętrz” Segala, pełnych mebli, narzędzi wprost wegetują w życiu. Są odlewem człowieka działającego w powszednich sytuacjach, są pochwałą potoczności, znużenia, prostej godności ludzkiej. Bez komentarza relacjonują to, co czyni pracownik stacji benzynowej, czy pasażer schodzący ze stopni autobusu. Jego rzeźby stoją, chodzą i siedzą, odzwierciedlając życie na ulicach i placach wielkich miast Ameryki, w 150 salach muzealnych na świecie oraz w niezliczonych zbiorach prywatnych. Przedmioty realne stwarzają z białymi, gipsowymi postaciami Segala szczególne napięcie między chłodem materiałów, metalu, szkła, a ludzką dowolnością przemijalnych gestów. Artysta czyni więc z postaci ludzkiej bezosobowy znak na równi z każdym innym martwym znakiem.

Prace: „stacja benzynowa” 1964, „kurtyna” 1974,” depression bread line” 1991 „ street crossing” 1992.

Edward Kienholz- funkcją jego sztuki było wykrzyczeć obrzydzenie. Zajął się nędzą kondygnacji ludzkiej i skrywanymi łajdactwami, zakłamaniami. Z obrzydzeniem układał każdy sprzęt wnętrz burdeli i sypialni drobnomieszczańskich, pokątnych gabinetów lekarskich, przytułków dla nędzarzy i knajp.

Prace: „Roxy's” 1961, „Szpital stanowy” 1964, „Jadłodajnia” 1965 , „Barney's Beanery” 1965, „Kastracja Murzyna”1971, "Tylne siedzenie Dogde'a"1964,” The wait” 1964, „szpital stanowy” 1964.

Jim Dine -jego aluzje odnoszą się do różnorodnych sposobów wizualizacji, do spięć między realnością przedmiotu przypiętego do obrazu, a jego malowanym cieniem. Używał motywu domalowanego cienia trójwymiarowego przedmiotu, wyobrażenia framugi okna, ramy w ramie. W ten sposób starał się łączyć materialność obrazu z jego odniesieniami. Ma to być łudzenie dla patrzącego (jak u Duchampa, gdzie malowany cień i efekt trompe l'oeil właśnie łudzą)

Roy Lichtenstein - typowy przedstawiciel pop-artu, wyraziciel całej konwencjonalności i bezosobowości, które cechują ten kierunek. Pokrywał on obraz siecią punktów o czystej barwie ze schematyczną ikonografią, umownym katalogiem motywów: twarzy, rekwizytów, napisów w dymkach. Ekspresja jego prac jest zarazem krzykliwa i lodowata. Miał ambicję stworzenia parafrazy rozliczonych wątków obecnych w sztuce- chodzi o kpinę z gestu i spontanicznego chlapnięcia farbą, charakteryzującego abstrakcyjny ekspresjonizm, o złośliwe zamrożenie w schemacie czarnych, niebieskich i żółtych punktów. Lichtensstein czerpał inspiracje z reklam, mass-mediów i przede wszystkim komiksów, z których przejmował elementy formalne (czarny kontur, spłaszczenie koloru) i motywy, a także słowa.

Prace:” look Mickey” 1961, „Whaam” 1963 (dzieło polityczne), „ żółte maźnięcie pędzlem” 1965, „M-Maybe” 1965.

James Rosenquist- jego retrospektywne wystawy demonstrują gigantyzm, chłód, retoryczność, ale i wątłość komentarza do obrazkowej rzeczywistości.

Prace:” biały chleb” 1964( farbę pokazano jako masło, nóż-kształt faliczny, chleb-koloru białego), „F111”1964-5 (format 3x 25m), „I love You with my Ford” 1961.

Robert Rauschenberg- początkowo malował monochromatyczne obrazy (białe i czarne), stopniowo wprowadzając kolor (zaczął od czerwieni, która sprawiała mu najwięcej problemów). Swoje pierwsze wystawy miał w 1951roku w Betty Parsons Gallery oraz w 1954 w Charles Egan Gallery na Manhattanie.

Symboliczny początek pop-artu to 1953rok, kiedy Rauschenberg wymazał gumką rysunek Willema de Kooninga.

Prace:” monogram”1955-59, „łóżko”1955 (to co przedstawia łóżko jest jego częścią), „portret Iris Clert” 1961- Portret Rauschenberga polegał na telegramie adresowanym na Iris Clert, a którego treść brzmiała: To jest portret Iris Clert. W ten sposób pokazał dobitnie, że sztuka jest względna. Sztuką jest to, co nią nazwiemy, „Kanion” 1959.

Jasper Johns- od 1954 rozpoczyna cykl malarski flagi amerykańskiej, tarcz strzelniczych i cyfr. Należy do tych artystów, dla których bardzo ważna jest płaszczyzna obrazu. Stąd łączenia na płótnie wizji malarskiej z gipsowymi odlewami, deskami czy skrzynkami specjalnie projektowanymi przez Johnsa.

prace:

- ”Flaga”1954-5- Flaga nosi ślady ingerencji artystycznej, jest pomiędzy przedmiotem a dziełem sztuki, abstrakcją a reprezentacją.

- „Biała flaga”- 1955

- „Trzy flagi”- 1958

-”Tarcza strzelnicza z gipsowymi odlewami „1955- jest grą z konwencjonalnym myśleniem o sztuce przedstawiającej i abstrakcyjnej. Praca ta składa się z płótna przedstawiającego koncentrycznie ułożone kręgi oraz umieszczonych na jego górnej krawędzi skrzynek z gipsowymi odlewami stopy, nosa, ust, ucha i penisa. Z pozoru abstrakcyjny wzór kół przedstawia w rzeczywistości konkretny przedmiot (tarczę strzelniczą), a odlewy przez swoją fragmentaryczność i kolor okazują się bardziej abstrakcyjne

-”Brąz malowany I „1960- swego rodzaju "anty-ready made" - wykonane z brązu (jako tradycyjnego, cenionego tworzywa) puszki piwa, pomalowane zgodnie z pierwowzorem, na pierwszy rzut oka wyglądają jak ready mades właśnie, ale odróżnia je to, że nie są wytworem przemysłowym a ręcznie wykonaną rzeźbą, oraz brak w nich charakterystycznego dla ready mades pozbawienia funkcji użytkowej.

-” Krytyk widzi”- 1964- oczy krytyka pokazane jako usta- metafora krytyka, który patrząc formułuje kategorie artystyczne.

-” Falstart”- 1959- w tym obrazie artysta połączył tautologię( konstrukcja językowa, w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie) z paradoksem (mówi jedno, pokazuje coś sprzecznego). Np.:czerwoną plamę barwną podpisał jako farbę żółtą, a na żółtej umieścił zielony napis yellow. Johns nawiązuje do 3 podstawowych kolorów: czerwonego, żółtego i czarnego, którymi posługiwał się Rodchenko.

Andy Warhol- W historii kultury XX wieku zapisał się jako twórca pop-artu, prowokator, gwiazda, swoisty „twór” mediów. W latach 60. zaczął tworzyć dzieła przedstawiające produkty kultury masowej. Najbardziej znane obrazują puszki z zupą Campbell oraz z Coca-Colą. Swoje dzieła wykonywał z ilustratorską precyzją oraz, co jest charakterystyczne dla pop-artu, z całkowitą obojętnością. Sięgając po banalność, przedmiot czy pojęcie najbliższe masowej publiczności, kreował nową wartość sztuki, podkreślając w niej aspekt komercyjności, powszechności i aktualności. Często krytykowany był za prowokacje, kiczowatość i taniość. W pierwszym momencie jego pr kojarzą prace kojarzą się wyłącznie z konsumpcjonizmem i materializmem. Taki zresztą był zamysł samego artysty: stworzyć coś dla mas, wykreować ze świata komiksów, mody, mediów, książek, filmów i reklamy, dzieło oryginalne. Na tym właśnie polega geniusz Warhola, że w nieczułym świecie krzyczącej reklamy i stopniowo zanikającej estetyki, zdołał podnieść medialne tematy do rangi sztuki. Tworzył w technice serigrafii kształtując wizerunki sławnych postaci (technika graficzna polegająca na przeniesieniu rysunku lub fotografii na jedwabną kliszę, wizerunek z kliszy można odbijać w wielu egzemplarzach na dowolnej powierzchni) Artysta wybierał motyw, np. etykietę Coca-Coli albo zdjęcie Liz Taylor, jego asystenci robili z tego serigrafię i odbijali na dziesiątkach płócien. Następnie wypełniano kontury farbami akrylowymi w jaskrawych kolorach. Wychodziły z tego obrazy o uproszczonym rysunku i płaskich plamach barwnych - przypominały plakaty albo klatki komiksu.

Prace:

-” Monroe”-1962, „ Potrójny Elvis” 1962, „30 to lepiej niż jedna” 1963 (zwielokrotnia portret Mona Lisy, pozbywa się statusu oryginału), „32 puszki zupy Campbell's” 1962, „ Krzesło elektryczne wyeliminowane z użytkowania więziennego” 1966-79, „Piss Painting” 1978

Claes Oldenburg- Wykonuje różne znane z codziennego użytku formy, np. nożyczki, powiększa pospolite przedmioty do nadnaturalnych rozmiarów, gigantyczny worek do lodu lub pomnik przedstawiający pomadkę do ust- wielokrotnie wyższe niż postać ludzka.

Sam mówił: „mój zamiar jest dydaktyczny - poprzez te kompozycje pragnę, by ludzie zaczęli być świadomi mocy przedmiotów”.

Prace:

-„Ray gun” 1959

-Od 1964 r. podukuje wielkoformatowe soft objects:” Miękki wyłącznik” 1964, „ Miękka deska toaletowa” 1966, „ Rożek podłogowy” 1962

Tom Wesselmann- W tematyce Wesselmanna często powraca postać kobiety, umieszczana w przestrzeni naznaczonej przedmiotami społeczeństwa konsumpcyjnego. Artysta sięga również po martwą naturę, posługując się przy tym kolażami z czasopism, uzyskując przez to efekt trójwymiaru.

Prace:

„Wanna” 1963 z serii wielki amerykański akt, „Still life” 1962

Pop-art włoski:

-Schifano- „Coca- cola” 1962, „NO” 1960

Pop-art węgierski:

-Sandor Pinczehelyi- „ Sierp i młot” 1973 (krytyka flagi ZSRR)

-Laszlo Paizs- „Gazowa chmura- grzyb”1970, „Lusterko do golenia za 6,80 forinta” 1969

-Laszlo Lakner- nawiązuje do tarcz Johnsa, sam umieszcza w centrum jedenej z nich usta.

____ P o d s u m o w a n i e: ___________________________

*Pop-art nie tylko zbliża się do sztuki przedmiotu, ale staje się jej bardzo istotną fazą. Właśnie w pop-arcie obiekt jest prezentowany bezpośrednio, w formie niezmienionej- przedmiot jako taki, w całej swej dosłowności. Zainteresowania twórców związanych z pop-artem kierują się ku rzeczywistości opartej na konkretnych przedmiotach, różnych obiektach sfabrykowanych przez świat techniczny, w relacji z masowym zapotrzebowaniem społeczeństwa. Z drugiej jednak str. przedmioty lub ich przedstawienia ulegają różnym przemianom, zgodnie z każdorazową sytuacją na obrazie.

*Pop-artyści dążą do wywołania niekończących się skojarzeń, przekraczania wszystkich utartych wyobrażeń. Zamierzeniem jest doprowadzenie widza do stanu niepewności, bezradności, zakłopotania.

*nacisk kładzie się na reprodukowanie, a nie na przedstawianie- obraz to nie indywidualny portret, ale pewien idol pomyślany jako znak, symbol społeczeństwa masowego. Chodzi nie o rzeczywistość samą, lecz o jej świadomość w opinii powszechnej. *W pop-arcie wyróżniamy TEMATY POP> motywy, obrazy zaczerpnięte z gazet, magazynów ilustrowanych, TV, plakatów reklamowych, filmu etc. oraz TECHNIKĘ POP- specyficzne dla pop-artystów sposoby przedstawiania( szablony, fotokopie..) *Rodowód ideowy pop-artu wynika z pewnych przesłanek romantycznych: jest po części tęsknotą za czasem minionym, nawiązywaniem do okresu XX-lecia międzywojennego, do dzieciństwa artystów. Jest też dużo w pop-arcie atmosfery marzycielskiej, sentymentalnej, a także gorzkiej. Widoczne są także tradycje ludowe wymieszane świadomie z całą ową powierzchowną warstwą komercjalnych reklam, stanowiących jedno z najważniejszych źródeł w tym nurcie. Lokalna amerykańska tradycja miesza się razem z europejską. *Rola uczestników w pop-arcie polega nie tylko na wskazaniu ikonografii masowych środków przekazu (plagiat), ale także w dużym stopniu na trafnym, przewidującym zobrazowaniu nieuchronnej konieczności, że ta ikonografia będzie coraz natrętniejsza i sprowadzana do określonego repertuaru schematów. Przede wszystkim miejsce pop-artu w tym sprzężeniu zwrotnym polega na jego faktycznym wkroczeniu w nurt wyobrażeń właściwych społeczeństwu, rozpowszechnianych przez ilustracje, plakaty, etc..

---