S O C J O L O G I A

1. Specyfika socjologii jako nauki. Przedmiot jej zainteresowań.

Socjologia jest jedną z gałęzi nauk społecznych, które badają naturę ludzkiego zachowania i związków międzyludzkich oraz ich rezultaty. Socjologia to nauka o społeczeństwie, zbiorowości. Bada je od strony struktur i procesów (jak jest zbudowane itp.) Ma ona zastosowanie np. w mediach- badania opinii publicznej, badania reklamy.

• przedmiot badań: istota społeczna w swoim społecznym otoczeniu

• pojęcie socjologia: diagnoza życia społecznego

• funkcje socjologii: diagnostyczna, krytyczna, teoretyczna, ideologiczna itp.

2. Podstawowe pojęcia w socjologii:

1. Kultura - jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. Kulturą jest wszystko czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane przez pokolenia. Kultura kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią strukturę.

Pojecie `kultura' pochodzi od łacinskiego słowa `cultura' i oznacza pierwotnie uprawę, uszlachetnienie ziemi. Kultura w ujęciu socjologicznym to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości uznawanych sposobów postępowania przyjętych i zobiektywizowanych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom.

• kulturowy: związany np. z archeologicznymi warstwami ( historia Grecji )

• kulturalny: wytwory materialne jak i nie materialne. Instytucje kultury np. PKiN

• człowiek kulturalny: rozumie wartości człowieka, który przyswoił sobie kilka cech.

Kultura (wytwór człowieka) nie równa się natura (niezależne od człowieka) !

2. Instytucja - w socjologii termin wprowadzony przez Herberta Spencera, odnosi się do bardzo trwałych elementów ładu społecznego (np. rodzina, własność, prawo), uregulowanych i usankcjonowanych form działalności (np. nauka, szkolnictwo, sądownictwo), uznanych sposobów rozwiązywania problemów współpracy i współżycia (np. małżeństwo, rozwód, kredyt, arbitraż), niektórych organizacji formalnych pełniących w społeczeństwie określone funkcje (np. szpital, więzienie, fabryka, urząd). Znaczenie:
   

• umożliwia realizowanie celów przez grupę

• skłania jednostki i podgrupy do wykonywania ról im przydzielonych

• zapewnia wewnętrzną spójność grupie

• zapewnia ciągłość grupie
  

3. Organizacja - to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą - by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych)
   
   Jednostka składająca się z różnych członków, funkcjonująca w sposób relatywnie ciągły dla osiągnięcia jednego lub więcej celów (przedsiębiorstwo, związek sportowy itp.)
   

4. Zbiór społeczny - ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy lub pewna liczba elementów posiadająca wspólną cechę, jednak oprócz cechy nie łączy ich żadna relacja (np. elektorat partii). Podział według kategorii:

• somatyczno - antropologiczne: dotyczące ciała

• zawodowe: zbiory ludzi wykonujących ten sam zawód

• wieku: zbiory ludzi w tym samym przedziale wiekowym

• społeczne: zbiory wyróżniane na podstawie cech ważnych dla życia społecznego
  

Kategorie społeczne mogą się przekształcić w zbiorowość, jeżeli wspólność cechy wyróżniającej staje się podstawą powstawania więzy między ludźmi tę cechę posiadającymi.

5. Zbiorowość - dowolne skupienie ludzi, w których wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas, pewna więź społeczna.

6. Grupa społeczna, jej odmiany - są to minimum 3 osoby tworzące wyodrębnioną całość i mające poczucie owej odrębności, między którymi występują relację psychiczne, zwane więzami społecznymi, lub pośrednie i rzeczowe powiązania jako stosunki społeczne.
   
   To system jednostek pozostających ze sobą we wzajemnych interakcjach, skupionych wokół celów i zadań grupy. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
   
   Odmiany grupy społecznej - dzielimy według 3. kryteriów:
   

• I kryterium - typ struktury społecznej:

1. grupy małe: złożone wyłączenie z członków, nie posiadających
   żadnych podgrup

2. grupy duże: nie wchodzą jako części składowe do większych podgrup
   (np. naród czy grupa wyznaniowa)
   

7. II kryterium - typ więzi społecznej:

1. grupy pierwotne - więź oparta na stycznościach osobistych, podstawach emocjonalnych takich jak np. rodzina

2. grupy wtórne - więź oparta na stosunkach rzeczowych i interesach
   

8. III kryterium - występowanie sformalizowanych instytucji i kontroli społecznej:

1. grupy formalne - występowanie instytucji sformalizowanych i kontroli społecznej takiej jak np. państwo (spisane zasady organizacji)

2. grupy nieformalne - występowanie instytucji nieformalnych i kontroli społecznej nieformalnej takiej jak np. grupa koleżeńska

7. Warstwa społeczna - zbiorowość jednostek znajdujących się w porównywalnej sytuacji z punktu widzenia różnych kryteriów: bogactwa, prestiżu, władzy. Pojęcia według:

• Maxa Webera - warstwa społeczna to zbiór ludzi, który uznaje siebie i jest uznawany przez innych za wyższy lub niższy społecznie ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Warstwy są grupami, posiadającymi określony poziom prestiżu oraz reprezentują określony styl życia.

• Jana Szczepańskiego - warstwa społeczna to zbiór ludzi, mniej lub bardziej oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej. Przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, stylu życia, wyobrażenia.
  
  

• Podstawowe zagadnienia metodologii badań.

Do podstawowych zagadnień metodologii badań w socjologii zalicza się próbę, błąd, populację, próbę badawczą, próbę reprezentatywną i niereprezentatywną.

• próba - część populacji uważana za reprezentatywną. Reprezentatywność grupy może być uzyskana na dwa sposoby: losowanie przypadkowe z populacji lub warstwowanie (zasadnicze cechy próby są takie same jak w całej populacji)

• błąd - możliwa pomyłka w wynikach, określana w %.

• populacja - patrz punkt 6.

• próba badawcza - patrz punkt 6

• próba reprezentatywna - część populacji, wybrana do badania metodami statystycznymi, w założeniu badacza, zachowująca strukturę wyróżnionych cech populacji przy założonym poziomie istotności.

• próba niereprezentatywna - to taka w której cechy populacji nie są proporcjonalne czyli np. w społeczeństwie ogółem jest więcej kobiet a w danej próbie więcej mężczyzn

 

4. Etapy planowania i realizacji badań socjologicznych.

Na planowanie i realizację badań socjologicznych składa się pięć etapów.

• etap I - zdefiniowanie problemu badawczego ( 2 czynniki_

• etap II - przegląd istniejącej literatury (badania, prace)

• etap III - sformułowanie pytania

• etap IV - wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych

• etap V - zbieranie danych (później są poddawane ankiecie ilościowej/ jakościowej)

• etap VI - interpretacja wyników analiz oraz sformułowanie wniosków

Badania przeprowadza się za pomocą tzw. narzędzi. Należą do nich: ankieta, wywiad, wywiad swobodny, obserwacja, obserwacja uczestnicząca, źródła pisane, eksperymenty.




5. Rodzaje skal - wyróżniamy cztery rodzaje skal:
   

1. Nominalna - (najmniejsza, bardziej narzędzie klasyfikacji) - nie da się zmierzyć obiektywnie np. religia, patriotyzm. Czy coś jest równe czy nie. Znak równości = lub nierówności

2. Porządkowa - można określić czy cos jest mniejsze czy większe, ale nie można określić o ile. Stosuje znaki > lub < . Ustala kolejność jakiś zjawisk, ale nie określa o ile się one różnią, jedynie jaką pozycję przyjmuje względem innego.
   
   A>B>C ale może być też
   

3. Interwałowa - największą cechą jest różnica. Mówi nam, że coś jest większe i o ile jest większe!!! Ale nie mówi nam ile razy jest większe/ mniejsze. Posługuje się znakami + lub -

4. Ilorazowa - inaczej PROPORCJONALNA (skala najmocniejsza) - można określić ile razy dane zjawisko jest większe/ mniejsze od innego.

Socjologia charakteryzuje się tym, że ilość skal do zastosowania jest wyjątkowo mała. Większość pomiarów w socjologii dokonywana jest za pomocą skali porządkowej lub „quasi- porządkową”, kiedy np. bierze się zestaw sędziów o różnych upodobaniach , którzy punktują a następnie wyciąga się z ich punktacji jakąś średnia. Postawa odgrywa ważną role w procesie pomiarów, dlatego robi się też skalę postaw.




6. Populacja i próba badawcza - pojęcia, elementy metodologii badań:

Populacja - cały ogół ludzi badanych. Elementy populacji są do siebie podobne pod względem badanej cechy, ale nie są identyczne. Przykład: wszyscy ludzie w Polsce posiadają cechę wzrostu - są pod tym względem podobni, lecz nie identyczni, gdyż ludzie są wysocy i niscy. Populacją w badaniu wzrostu ludzi w Polsce będą wszyscy ludzie w Polsce.

Próba badawcza - uzyskany w wyniku doboru z użyciem doboru losowego podzbiór elementów populacji poddany badaniu statystycznemu, na podstawie którego dokonuje się wnioskowania o danej

populacji przy użyciu metod statystycznych.

Inaczej, badanie części ludzi, przy czym wynik jest rozciągnięty na wszystkich.

7. Wielkość próby w relacji do wielkości populacji.
   Wielkość próby zależy od wielkości populacji, gdyż próba to jest ilość osób przebadanych na podstawie wielkości populacji i przyjętego błędu.




8. Rodzaje prób i sposoby doboru próby.

• Próba losowa- nie idziemy po kolei kategoriami tylko z losowania wybieramy jednostki

• Próba warstwowa- losowanie warstwowe polega na tym, że najpierw dzielimy zbiorowość statystyczną na jakościowo różniące się części, a następnie losujemy z każdej warstwy jednostki zbiorowości do próby

• Próba wielostopniowa- wybieramy grupy, nie jednostki

• Próba kwotowa- wybieramy kategorię i na jej podstawie badamy

Wybór próby zależy od tego co chcemy badać i jak dokładnie.

9. Ankietyzacja a wywiad.
   

Wywiad - spotkanie ankietera z ankietowanym w celu zebrania danych. Wywiad polega na zadawaniu badanym przez ankietera mniej lub bardziej sformalizowanych pytań. (ankieter zadaje pytania, on trzyma kartkę z pytaniami i zapisuje odpowiedzi respondenta.)

Wywiad (def. 2) - jest metodą polegającą na prowadzeniu rozmowy z wybranym respondentem w której toku próbuje się uzyskać jego odpowiedź na pewien zestaw pytań. Wywiad jest jedną z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych pozwalających szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę życia ludzkiego. Zalety : - daje możliwość obserwowania respondenta w jego reakcjach na zadawane pytania, - pozwala określić poglądy motywy potrzeby aspiracje ludzi. Wady: - błędy sytuacyjne wynikające z niewłaściwego doboru miejsca czasu i sposobu prowadzenia wywiadu., - błędy o podłożu psychologicznym sprowadzające się do niekorzystnego oddziaływania prowadzącego wywiad na respondenta powodujące skrępowanie odpowiadającego w udzielaniu odpowiedzi. - błędy o podłożu socjologicznym wynikające z tzw. rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta, - błędy w zorganizowaniu wywiadu, niejasność i niekonkretność stawianych pytań.


Ankieta - technika badawcza stosowana w socjologii , która polega najczęściej na zdawaniu pytań pewnej próbie populacji. Respondent otrzymuje kwestionariusz i sam wypełnia odpowiedzi. Rola badacza ogranicza się jedynie do zbudowania odpowiedniego kwestionariusza wraz z instrukcją jego wypełnienia, a następnie wysłanie/rozdanie go respondentom.

Ankieta (def. 2) - jest sformalizowaną pisemną formą wywiadu. Ankiet należy współcześnie do najczęściej stosowanych technik badawczych. Zaletą ankiety jest szybkie tempo gromadzenia danych możliwość zebrania danych niedostępnych innymi technikami oraz zapewnienie anonimowości respondentom. Słaba stroną ankiety jest to że w każdej zbiorowości istniej odsetek osób nie będących w stanie wypełnić ankiety. Pomiar socjometryczny jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań zachodzących między poszczególnymi członkami w małych grupach . Technika ta jest przydatna szczególnie w polityce kadrowej jeśli chcemy kształtować zespoły w których szczególną rolę odgrywają postawy współpracy i współdziałania .




10. Budowa kwestionariusza.

Kwestionariusz lub ankieta w naukach społecznych jest to jedno z narzędzi badawczych.

Rozróżniamy kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Pierwszy jest przekazywany respondentowi do uzupełnienia; drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych pytań efekt ankieterski.

Metoda konstruowania kwestionariusza wywiadu i ankiety:


• Czynniki istotne przy formulowaniu kwestionariusza

1. temat badania tzn. co, jakie zjawiska będą przedmiotem badania,

2. cel badania tzn. wyjaśnienie po co chcemy badać dane zjawisko, co chcemy osiągnąć

3. zakres badania (populacja)

4. forma pomiaru tzn w jaki sposób będziemy mierzyć poziom badanych zjawisk (skala)

5. hipotezy, które poddajemy weryfikacji.
   

• Kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu to narzędzie badawcze. Składa się z:

1. wstępu (temat, informacja o instytucji prowadzącej badania, wyjaśnienia celu badania dla respondenta, zachęta do wypełnienia kwestionariusza i udzielenia wyczerpujących odp.)

2. Rodzaje pytań przykładowej kategorii ( pytania: wprowadzające, filtrujące, otwarte, zamknięte, typu ranking, metryczka)

11. Rodzaje pytań stosowanych w badaniach socjologicznych.

Wychodzimy od zestawu pytań, na które chcemy uzyskać odpowiedzi, formułujemy hipotezy badawcze, wybieramy metodę badawczą (także kwestionariusz ankiety), konstruujemy narzędzia, przeprowadzamy sondaż w celu sprawdzenia i weryfikacji narzędzi badawczych, weryfikujemy narzędzia, przeprowadzamy właściwe badanie, opracowujemy wyniki badań statystycznie i merytorycznie, dokonujemy weryfikacja hipotez sformułowanych na początku, formułujemy wnioski z określoną pewnością, podejmujemy ocenę i decyzję o ewentualnym badaniu porównawczym badanie panelowe. Wskazówki do konstruowania kwestionariusza:

• układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg (bloki tematyczne)

• przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych

• trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu

• pytania nie mogą się powtarzać

• pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza

• pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta

• znaczenie pytanie musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta

• każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia

• pytania muszą być neutralne - nie mogą sugerować odpowiedzi

• pytania muszą być jednoznaczne

• pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi

• nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi

• należy unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste

• najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi

12. Pojęcie korelacji.
    

Def. 1. korelacja czyli współdziałanie, na podstawie jednego aspektu jesteśmy w stanie określić inne, czyli oznacza to, że są zależne od siebie.

 

Def. 2. korelacja związek między zmiennymi przypadkowymi. Scharakteryzowana tendencja do tego, aby przyrostowi jednej cechy zmiennej towarzyszył przyrost lub ubytek drugiej

 

Def. 3 korelacja między dwiema zmiennymi istnieje wtedy , gdy obie zmienne rosną ( maleją ) w tym samym tempie lub przy równoczesnych zmianach tempa




13. Społeczeństwo informacyjne.

Społeczeństwo informacyjne - terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji).

Teorie rozwoju społecznego tłumaczą społeczeństwo informacyjne jako kolejny etap rozwoju społecznego, po społeczeństwie przemysłowym. Nazywane jest również mianem społeczeństwa post nowoczesnego, ponowoczesnego lub poprzemysłowego. Z punktu widzenia społecznego podziału pracy, społeczeństwem informacyjnym będzie nazywana zbiorowość w której 50% plus jedna osoba lub więcej, spośród zawodowo czynnych, zatrudnionych jest przy przetwarzaniu informacji. D Bell określał pracę człowieka przednowoczesnego jako grę człowieka z przyrodą, człowieka nowoczesnego jako grę człowieka z naturą nieożywioną a pracę człowieka ponowoczesnego jako grę miedzy ludźmi. Cechy charakterystyczne takiego społeczeństwa to m.in.:

• wysoko rozwinięty sektor usług, przede wszystkim sektor usług nowoczesnych (bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka, badania i rozwój oraz zarządzanie), w niektórych krajach w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo czynnej ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych przekracza nieznacznie 10%

• gospodarka oparta na wiedzy

• wysoki poziom skolaryzacji społeczeństwa

• wysoki poziom alfabetyzmu funkcjonalnego w społeczeństwie

• postępujący proces decentralizacji społeczeństwa

• renesans społeczności lokalnej

• urozmaicanie życia społecznego

Globalizacja jest pojęciem używanym aby opisać zmiany w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W szerszym znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie, czy to na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej.

Problemy wynikające z globalizacji

Lista problematycznych kwestii związanych z procesem globalizacji jest długa. Do najczęściej wymienianych należą:

• Związane z nadmiernie liberalną polityką asymilacyjną:

* rozpad państw narodowych

* przyznawanie kart stałego pobytu, obywatelstwa osobom

* niezasymilowanym

* migracje spowodowane pojawianiem się gett etnicznych

* konflikty międzyrasowe i międzyetniczne

* napięcie pomiędzy prawami człowieka i obywatela

* zanik tożsamości narodowej

• Związane z polityką protekcjonistyczną i etatystyczną:

* powstanie i rozrastanie się globalnych dysproporcji, w wyniku, czego

znaczna część kapitału należy do niewielkiej liczby państw, stanowiących

globalne centrum, a niewielka część kapitału do krajów peryferyjnych

* wzrost bezrobocia

* zanikanie tradycji i zwyczajów lokalnych

Często podkreśla się, że globalizacja zagraża ciągłości i autentyczności państw narodowych, ich niezależności, jak również niszczy lokalną kulturę i tradycję. Prowadzi to do powstawania i rozwoju ruchów antyglobalistycznych

Pozytywne strony procesu globalizacji:

Z drugiej strony w procesie globalizacji dostrzeżono wiele pozytywnych cech. Dzięki globalizacji (umowy GATT) staje się możliwe zmniejszenie pauperyzacji społeczeństw państw ubogich. Czego efektem jest to, że same mogą być podmiotem polityki międzynarodowej, jako uczestnik, a nie jak do tej pory petent proszący o jałmużnę. Globalizacja może prowadzić do rozwoju nowych form rządów oraz rozszerzenia demokracji na wszystkie państwa świata, a w rezultacie - do powstania nowego pokojowego systemu światowego.


Jednakże część intelektualistów uważa za błąd narzucanie systemu kapitalistycznego i demokratycznego. Globalizacja integruje społeczeństwo, które w kontakcie z innością przybyszów wraca do korzeni własnej kultury, cywilizacji. W skrajnych wypadkach, globalizacja wymusza wprowadzenie i życie według standardów Zachodnich, nie patrząc czy świadomość "oswobadzanych" społeczeństw jest zainteresowana przyjęciem takiego modelu życia.

---