Epidemiologia (język grecki "epi" - na , "demos" - lud, "logos" - słowo, nauka) - nauka badająca wpływ czynników środowiskowych na występowanie chorób w populacji lub wpływających na stan zdrowia ludności.
Osiąga ten cel przez badanie:
* rozpowszechnienia chorób, czyli częstości występowania i rozmieszczenia chorób w danej populacji ludzkiej
* rozpowszechnienia inwalidztw i ich przyczyn
* rozpowszechnienia zgonów i ich przyczyn.
Zdobywa te informacje przez pomiar:
* pozytywnych mierników stanu zdrowia:
o dotyczących rozwoju fizycznego
o oceny sprawności fizycznej
o ustalenia wskaźnika wydolności
* negatywnych mierników stanu zdrowia:
o dotyczących chorób
+ ustalenie zapadalności [Zapadalność (epidemiologia) (ang. incidence proportion), zwana również potocznie zachorowalnością - liczba nowo zarejestrowanych przypadków konkretnej choroby w przedziale czasu (roku) na 100 tys. osób badanej populacji.
W populacji, w której zapadalność i chorobowość utrzymują się na stałym poziomie, istnieje zależność: Chorobowość = zapadalność x średni czas trwania choroby]
+ ustalenie chorobowości [Chorobowość (ang. prevalence rate) - liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone przypadki.]
o dotyczących zgonów
+ ustalenie umieralności [Umieralność, współczynnik umieralności (ang. mortality rate) - w demografii liczba zgonów w stosunku do liczby mieszkańców, np. wskaźnik umieralności niemowląt jest to liczba zgonów niemowląt w stosunku do 1000 żywo urodzonych.
Wyróżnia się umieralność wczesną niemowląt, do 27. dnia życia oraz późną, między 28. dniem a 11. miesiącem.
W epidemiologii umieralność definiuje się jako liczbę zgonów na k osób (najczęściej 100 tys.) wśród ogółu obserwowanej populacji.
Surowy współczynnik umieralności = liczba zgonów w określonym czasie / średnia liczba ludności w tym okresie * 10(n).]
+ ustalenie śmiertelności. [Śmiertelność (ang. fatality rate) - liczba osobników populacji ginąca w określonej jednostce czasu z powodu danej jednostki chorobowej. Śmiertelność wyrażona jest najczęściej w liczbach względnych, w których odniesieniem jest liczba chorych osobników populacji. Śmiertelność podawana jest w procentach.
Można wyróżnić śmiertelność ekologiczną, czyli faktycznie istniejącą w badanej populacji lub śmiertelność minimalną, która miałaby miejsce, gdyby populacja żyła w optymalnych warunkach.
W epidemiologii śmiertelność definiuje się jako iloraz liczby zgonów spowodowanych daną chorobą i liczby chorych na tę chorobę.]
Badania te dotyczą określonych populacji. Z reguły czynnikiem decydującym o określeniu populacji jest:
* wiek
* miejsce zamieszkania
* narażenie na czynniki ryzyka wystąpienia danego schorzenia.
Rodzaje badań epidemiologicznych
1. Badania przeglądowe prowadzone w celu określenia stanu zdrowia określonej populacji. Na tej podstawie można określić współczynnik chorobowości lub potwierdzić, że dana populacja jest wolna od określonej choroby. Są także pomocne w ocenie wpływu warunków zewnętrznych na powstawanie i szerzenie się choroby.
2. Badania obserwacyjne:
* Kliniczno-kontrolne (retrospektywne), w których wybiera się odpowiednią grupę przypadków o określonym statusie choroby. Pula badanych dzieli się na osoby, które chorują (ich choroba jest jednorodna pod względem nozologicznym) oraz grupę kontrolną, w której choroba nie występuje. Następnie ustala się potencjalne ekspozycje, które mogły wystąpić w przeszłości danej populacji.
* Kohortowe (prospektywne) selekcjonujące obiekty badań w zależności od stanu ich ekspozycji i zazwyczaj osoby są zdrowe na początku badań. Punktem wyjścia tego badania są określone uwarunkowania środowiska, dla których w obserwacji długofalowej poszukuje się odpowiednich skutków zdrowotnych
* przekrojowe
3. Badania eksperymentalne: polegające na celowym i kontrolowanym sterowaniu przyczyną wywołującą zjawiska zdrowotne.
Epidemia (z gr. epi: nawiedzający + demos: ludzi, ang. epidemic) - występowanie w określonym czasie i na określonym terenie przypadków zachorowań lub innych zjawisk związanych ze zdrowiem w liczbie większej niż oczekiwana[1]. Epidemie o niewielkiej liczbie przypadków zachorowań ograniczone do określonego obszaru i czasu określa się terminem ognisko epidemiczne (ang. outbreak).
Obecnie termin epidemia jest coraz częściej używany w literaturze naukowej również na oznaczenie epizoocji[2].
W polskim prawie administracyjnym stosowana jest definicja legalna epidemii choroby zakaźnej, którą określono jako "wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących"[3].
W języku potocznym termin epidemia używany jest często jako synonim masowych zachorowań wywołanych chorobami zakaźnymi.
Masowe epidemie chorób zakaźnych wg lat:
165-180 - epidemia ospy prawdziwej w Imperium Rzymskim
1347-1352 - epidemia dżumy w Europie (tzw. "Czarna śmierć") zabija 1/3 ludności Kontynentu
1707 - epidemia dżumy w państwach biorących udział w wojnie północnej
1800 - wielka epidemia żółtej gorączki w Hiszpanii i Afryce Północnej.
1831 - epidemia cholery na Śląsku
Choroby zakaźne, choroby infekcyjne - grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.
Do niedawna mianem choroby zakaźnej określano choroby wywoływane także przez robaki (np. owsica), pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np. wszawica). Obecnie te choroby nazywane są chorobami pasożytniczymi.
Choroba zakaźna, która może łatwo przenosić się pomiędzy organizmami (czy to ludzkimi czy zwierzęcymi) w sposób pośredni lub bezpośredni nosi nazwę choroby zaraźliwej.
Zakażenie, infekcja (z łac. infectio) - wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.
Źródło zakażenia to siedlisko patogenów, takich jak wirusy, bakterie, pasożyty i grzyby chorobotwórcze. Może nim być osoba zarażona, przedmiot, żywność itp., które miały styczność z patogenem i są jego bezobjawowymi nosicielami, lub sami chorują na chorobę przez niego wywoływaną.
Nosiciel - osobnik zarażony chorobą zakaźną lub posiadający nieprawidłową wersję genu recesywnie dziedziczonej choroby genetycznej, lecz nie wykazujący objawów chorobowych. Nosiciel, choć sam nie doświadcza objawów choroby, może ją przekazywać innym organizmom (niekoniecznie własnego gatunku) bądź potomstwu.
uszkodzona skóra,
błona śluzowa górnych dróg oddechowych,
Po wniknięciu do organizmu istnieje ryzyko namnożenia czynnika chorobotwórczego (na przykład wirusów) i rozsiew za pośrednictwem krwi do pozostałych narządów.
OKRES WYLĘGANIA - czas między zakażeniem, a pierwszymi objawami choroby. Czas ten w zależności od rodzaju i zjadliwości drobnoustrojów może wynosić kilka godzin np. w cholerze lub kilka miesięcy np. wścieklizna, trąd. O początku choroby zakaźnej, oznaczającym, że namnożyła się wystarczająca ilość drobnoustrojów świadczą objawy prodromalne. W niektórych chorobach są one bardzo charakterystyczne, co ułatwia wczesne rozpoznanie i wdrożenie szybkiego leczenia
Wirulencja, zjadliwość drobnoustrojów - zdolność wniknięcia, rozmnożenia/namnożenia się oraz uszkodzenia tkanek zainfekowanego organizmu przez określony typ patogenu. Poszczególne szczepy danego gatunku mogą różnić się wirulencją.
Miarą zjadliwości jest dawka śmiertelna 50 (LD50) definiowana jako liczba komórek (dla wirusów i czynników subwirusowych wirionów) drobnoustroju zdolnych do zabicia 50% wystawionych na ich działanie zwierząt laboratoryjnych, a także, w populacjach ludzkich, współczynnik śmiertelności będący liczbą osób zmarłych z powodu choroby podzieloną przez liczbę osób chorych na tę chorobę w danej populacji.
Rodzaje zakażeń
zakażenie kropelkowe - infekcja wywołane przez zarazki znajdujące się we wdychanym powietrzu; droga szerzenia się chorób zakaźnych, w której infekcja przenosi się od osobnika (np. człowieka) chorego (lub nosiciela) na zdrowego, w wyniku rozpryskiwania w powietrzu śliny oraz wydzieliny pochodzącej z jamy nosowej, które przyczepiając się do drobnych kropelek śluzu (20-300 mikrometrów średnicy) są rozpylane do otaczającego powietrza w czasie kaszlu, kichania i mówienia. Następnie jest inhalowana przez drogi oddechowe, które stają się wrotami zakażenia.
zakażenie pokarmowe - zakażenie wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w pokarmie i wodzie, które dostały się przez układ trawienny
zakażenie mieszane - jednocześnie wywołane przez kilka różnych patogenów Koinfekcja - to sytuacja, kiedy dochodzi do jednoczasowego zakażenia dwoma lub więcej czynnikami chorobotwórczymi. Zwykle wiąże się z cięższym przebiegiem współistniejących chorób. O koinfekcji mówimy np. w przypadku jednoczasowego zakażenia wirusami B i D zapalenia wątroby. Różnicą między koinfekcją a superinfekcją jest to, iż w przypadku tej pierwszej organizm jest atakowany naraz przez dwa patogeny wywołujące chorobę w nieznacznych odstępach czasu.
zakażenie podkliniczne (utajone, bezobjawowe) - zakażenie przebiegające bez objawów choroby
zakażenie poronne - o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu. Przykładem może tu być zakażenie wirusem polio powodującym chorobę Heinego-Medina.
Zakażenie kontaktowe Drobnoustroje mogą przenosić się ze źródła zakażenia na człowieka zdrowego drogą kontaktu bezpośredniego (choroby weneryczne, wścieklizna, zakażenia łożyskowe, pochwowe) lub pośredniego.
W tym drugim przypadku pomiędzy źródło zakażenia a człowieka zdrowego włączają się pojedyncze lub liczne ogniwa, takie jak: woda, powietrze, ziemia, przedmioty codziennego użytku, środki spożywcze, owady przenosiciele i in. Przy kilku ogniwach mówi się o łańcuchu epidemicznym.
zakażenie uogólnione (posocznica)
zakażenie wewnątrzszpitalne (zakażenie szpitalne) - każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu.
zakażenie endogenne (samozakażenie, autoinfekcja) - zakażenie wywołane przez florę rezydentną (bytującą w organizmie człowieka); większość z nich to zakażenia oportunistyczne
Eradykacja (łac. eradicatio) - w medycynie oznacza całkowite usunięcie (wytępienie), brak występowania patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska. Udało się to osiągnąć w przypadku tylko dwóch chorób - ospy prawdziwej, którą w 1980 roku WHO uznała za wyeliminowaną oraz księgosuszu, uznanego za wyeliminowany w 2010 przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa[1]. Ostatnie istniejące wirusy ospy prawdziwej są przechowywane w laboratoriach dla celów naukowych.
Obecnie terminu eradykacja używa się najczęściej do określenia procedury leczniczej, mającej na celu usunięcie bakterii z organizmu, np. Helicobacter pylori z przewodu pokarmowego.
W tym celu przeważnie stosuje się leczenie przebiegające według schematu:
lek z grupy inhibitorów pompy protonowej,
Dezynfekcja (po polsku dosłownie oznacza odkażanie) - postępowanie mające na celu maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów w odkażanym materiale. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, ale nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe. Zdezynfekowany materiał nie musi być jałowy. Dezynfekcja, w przeciwieństwie do antyseptyki dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych.
Wyniki dezynfekcji zależą od trzech czynników:
drobnoustroju - gatunek, liczba, aktywność fizjologiczna,
środka dezynfekcyjnego - właściwości chemiczne i fizyczne, stężenie, czas działania,
środowiska - temperatura, wilgotność, pH, obecność materii organicznej, poziom kationów Ca2+ i Mn2+ itp.
Do dezynfekcji stosuje się metody fizyczne i chemiczne.
Czynniki fizyczne używane do dezynfekcji:
Para wodna - do dezynfekcji wcześniej oczyszczonego sprzętu, odzieży, unieszkodliwiania odpadów, używa się pary wodnej w temperaturze 100-105 °C pod zmniejszonym ciśnieniem (0,5-0,45 atm). Pary wodnej pod normalnym ciśnieniem używa się do odkażania m.in. wyposażenia sanitarnego.
Promieniowanie - do odkażania używa się promieni UV o długości fali 256 nm, które niszczą drobnoustroje w powietrzu i na niezasłoniętych powierzchniach.
Czynniki chemiczne używane do dezynfekcji:
związki fenolowe, np. krezol, rezorcynol
biguanidy, np. chlorheksydyna
związki metali ciężkich, np. srebra, miedzi, rtęci
fiolet krystaliczny (barwnik), mleczan etakrydyny (Rivanol)
utleniacze - nadtlenki, np. H2O2 lub nadmanganiany, np. nadmanganian potasu
tenzydy, np. mydła
Im dłuższy jest czas działania i im wyższe stężenie środka dezynfekcyjnego (z wyjątkami), tym większa część drobnoustrojów zostanie zniszczona. Ze względu na to, iż środki chemiczne zwykle nie działają w środowisku suchym, ważny jest również stopień ich wilgotności, co jest szczególnie istotne w dezynfekcji powietrza.
Dezynsekcja - tępienie szkodliwych owadów (zwłaszcza pasożytniczych jak: muchy, komary, pchły, wszy i karaluchy), ich jaj i larw, ze względów sanitarnych i gospodarczych. W szerszym znaczeniu niszczenie stawonogów w ogóle.
Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków fizycznych (para, ogień, gorące powietrze, promieniowanie ultrafioletowe), mechanicznych (wyłapywanie, trzepanie, oczyszczanie), chemicznych (środki owadobójcze) i biologicznych (zwalczanie za pomocą innych organizmów żywych).
Deratyzacja, odszczurzanie - zwalczanie za pomocą środków chemicznych, fizycznych lub biologicznych wszelkich szkodliwych gryzoni, najczęściej szczurów i myszy. Przeważnie zatrutym pokarmem lub za pomocą pułapek, rzadziej innymi metodami.
Sterylizacja, wyjaławianie - jednostkowy proces technologiczny polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów. Sterylizacji można dokonać mechanicznie, fizycznie, bądź chemicznie, najczęściej używa się metod fizycznych. Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy - nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych
Wyróżnia się następujące metody wyjaławiania:
Sterylizacja termiczna
Wyżarzanie lub spalanie
Proces UHT
Sterylizacja suchym gorącym powietrzem
Sterylizacja nasyconą parą wodną pod ciśnieniem
Sterylizacja przez sączenie
Sterylizacja promieniowaniem
Sterylizacja gazami
formaldehydem
Sterylizacja roztworami środków chemicznych
Sterylizator powietrzny - rodzaj sterylizatora (aparatu wyjaławiającego), zbudowany z zamkniętej komory z termoregulacją, wewnątrz której odbywa się cyrkulacja gorącego powietrza. Sterylizacja polega na utlenianiu i inaktywacji składników komórek drobnoustrojów przez gorące suche powietrze. Skuteczność wyjaławiania w sterylizatorze powietrznym jest uwarunkowana utrzymaniem odpowiedniej temperatury przez określony czas.
Warunki wyjaławiania[edytuj]
Warunki wyjaławianych materiałów zależą w głównej mierze od ich wytrzymałości termicznej. Materiał poddany procesowi wyjaławiania powinien być suchy, czysty i zabezpieczony przed ponownym skażeniem (na przykład za pomocą termoodpornej folii) oraz położony w ten sposób, aby nie utrudniał przedostaniu się do jego wnętrza gorącego powietrza.
temperatura 140 °C przez 3 godziny
temperatura 160 °C przez 2 godziny
temperatura 170-180 °C przez godzinę
Autoklaw - hermetycznie zamknięty, ogrzewany zbiornik służący do przeprowadzania procesów chemicznych autoklaw sterylizator parowy temp 134 C ciśnienie 2,4 Bara, niszczone jest wszystko także przetrwalniki
Zasada działania
Temperaturę kąpieli wodnej ogranicza temperatura wrzenia wody, przy ciśnieniu atmosferycznym wynosząca 100 °C. Zwiększenie ciśnienia umożliwia osiągnięcie wyższej temperatury. W zamkniętym naczyniu, jakim jest autoklaw, w trakcie jego podgrzewania wzrasta ciśnienie, głównie w wyniku parowania wody. Ciśnienie w autoklawie jest ograniczane automatycznym zaworem ciśnieniowym. Zastosowanie autoklawu umożliwia osiągnięcie znacznie większej temperatury.
Jednym z najlepszych sposobów sterylizacji jest zastosowanie autoklawu, dlatego jest powszechnie stosowany w medycynie w celu sterylizacji narzędzi chirurgicznych, środków farmaceutycznych, i innych[1]. Dużą rolę odgrywa także w przemyśle w celu przeprowadzania okresowych i ciągłych procesów technologicznych. Stosowany przy obróbce żywności, czyli przy operacji autoklawowania, pozwala uzyskać pełną jałowość produktów żywności.
medycznych z minionych lat (historie choroby, karty informacyjne, roczniki statystyczne, akty zgonu) lub oparte na wywiadach standaryzowanych.
Szczepionka(wakcynacja) - preparat pochodzenia biologicznego, zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej (odporności poszczepiennej - sztucznej czynnej).
Rodzaje szczepionek ze względu na swoistość, specyficzność odpowiedzi immunologicznej:
Szczepionki swoiste - zapobiegające konkretnym jednostkom chorobowym (np.: błonica, krztusiec, tężec, odra, świnka, różyczka)
Szczepionki nieswoiste - zwiększające poziom ogólnej odporności (np. preparat Panodina).
Rodzaje szczepionek ze względu na formę antygenu:
Szczepionki żywe atenuowane (odzjadliwione, czyli pozbawione właściwości zakaźnych) - w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura, obecnie przykładem są: doustna szczepionka przeciw poliomyelitis (OPV), szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR)
Szczepionki zabite - np.: pełnokomórkowa składowa krztuścowa (Pw) szczepionki DTPw.
Szczepionki zawierające produkty metabolizmu bakterii (toksoidy, dawniej anatoksyny) - toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych właściwościach antygenowych. Przykład: składowa tężcowa (T) i błonicza (D) szczepionki DTP.
Szczepionki otrzymywane metodą inżynierii genetycznej, np.: szczepionka przeciw WZW typu B.
Szczepionki podjednostkowe - zawierają rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty. Antygen danego patogenu jest połączony (skoniugowany) z nośnikiem białkowym. Przykład: antygen Haemophilus influenzae b (Hib) na nośniku białkowym.
Rodzaje szczepionek ze względu na postać preparatu:
Szczepionki płynne
Szczepionki liofilizowane (produkowane w postaci proszku; przed szczepieniem należy rozpuścić proszek w rozpuszczalniku dołączonym do opakowania szczepionki. Przykład: szczepionka przeciwko odrze, śwince, różyczce czy ospie wietrznej.
Rodzaje szczepionek ze względu na sposób podawania:
Doustne, np. szczepionka przeciwko rotawirusom
Domięśniowe, np. szczepionka przeciwko pneumokokom
Śródskórne, np. szczepionka przeciwko gruźlicy
Podskórne, np. ospa wietrzna
Donosowe np. szczepionka przeciwko grypie dostępna w USA
Rodzaje szczepionek ze względu na rodzaj drobnoustroju stosowanego w szczepionce:
Wirusowe - szczepionka przeciwko odrze, śwince, różyczce
Bakteryjne- szczepionka przeciwko pneumokokom
Mieszane
Szczepionki skojarzone
Aktualnie coraz częściej stosuje się szczepionki, które uodparniają przed kilkoma chorobami - są to tzw. szczepionki skojarzone (wieloważne). Przykładem takiej szczepionki jest Di-Per-Te przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Ponadto takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.
Szczepionki poliwalentne
Zawierają kilka serotypów (podtypów) tego samego gatunku drobnoustrojów (Np. szczepionka przeciwko grypie) lub zawierają jeden gatunek drobnoustroju, ale kilka serotypów (Np. szczepionka przeciwko brodawczakowi ludzkiemu) może być dwu- lub czterowalentna. Szczepionki poliwalentne uodparniają przeciwko jednej chorobie.
Szczepionki monowalentne
Zawierają jeden gatunek drobnoustroju lub antygeny z drobnoustroju jednego rodzaju. Szczepionki te uodparniają przeciwko jednej chorobie. Np. szczepionka przeciwko tężcowi.
Antygen
Antygen jest to każda substancja, która ma zdolność wywoływania odpowiedzi odpornościowej (immunologicznej) organizmu i reagowania z produktem tej odpowiedzi - przeciwciałem. Wytworzone pod wpływem antygenu przeciwciała mogą krążyć jako wolne w osoczu krwi lub być związane na powierzchni limfocytów (są to tzw. uczulone limfocyty). Zdolność wywoływania odpowiedzi immunologicznej antygenu nazywa się immunogennością. Może ona być odmienna dla różnych rodzajów antygenów.
W normalnych warunkach układ odpornościowy człowieka rozpoznaje jako antygeny tylko substancje obce, czyli takie, które nie są składnikami strukturalnymi jego tkanek.
Przeciwciała
Przeciwciała są to substancje białkowe wytworzone przez organizm człowieka pod wpływem antygenów. Mają one zdolność reagowania z antygenem - tzn., że poszczególne przeciwciała łączą się jedynie ze ściśle określonym antygenem. Przeciwciała są wydzielane przez limfocyty (tzw. limfocyty B) i znajdują się w osoczu krwi.
Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną.
Choroby cywilizacyjne
Cukrzyca
nadciśnienie tętnicze
choroba wieńcowa
srodowiska na zdrowie mieszkanców danej okolicy, pracowników okreslonego zakładu pracy.
Do badan wybiera sie populacje potencjalnie naraona na patogenny czynnik. Badania takie
Endemia to stałe występowanie przypadków tej samej choroby zakaźnej (np. dżuma, cholera) jak i niezakaźnej (awitaminoza) na określonym terenie. Endemia może pozostawać na tym samym poziomie nawet przez kilka lat. Endemia nie osiąga takich rozmiarów jak epidemia, ale możliwe są wahania liczby zachorowań. Endemia związana jest na ogół ze stałym występowaniem określonych czynników środowiskowych, które wywołują dane choroby. Te czynniki to m. in. czynniki klimatyczne, geograficzne i biologiczne oraz sanitarne.
Pandemia (gr. pan = 'wszyscy' + gr. demos = 'lud') - epidemia choroby zakaźnej w różnych środowiskach, na dużym obszarze - różnych kontynentach w tym samym czasie.
Cechy choroby sprzyjające wybuchowi pandemii
niska śmiertelność zarażonych osób
wysoka zaraźliwość (Ro>>1)
długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w okresie bezobjawowego przebiegu choroby
brak naturalnej odporności populacji (biologiczny czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie występujący od dawna lub nigdy przedtem)
Choroba nie niszczy swoich nosicieli. Niegroźne objawy sprzyjają zlekceważeniu choroby.