• PLAN PRACY DYDAKTYCZNO - WYCHOWAWCZEJ

• NA ZAJĘCIACH EDUKACYJNYCH Z PRZYRODY W KLASIE V

(opracowała: Małgorzata Palikot)

Dział programowy	Lp.	Temat zajęć i zakres treści	Wiadomości i umiejętności wyrażone celami operacyjnymi	Procedury osiągania celów	Cele wychowawcze	Ścieżka edukacyjna (treść z Podstawy Programowej	Uwagi
Podstawowe właściwości i budowa materii	1.	Organizacja pracy na zajęciach edukacyjnych z przyrody w klasie V.  ustalenia porządkowe i organizacyjne  zapoznanie z programem nauczania  wymagania i kryteria oceniania	Uczeń:  przedstawi główne zagadnienia z programu nauczania przyrody  stosuje się do ustaleń porządkowych i organizacyjnych  wyjaśni pojecie przyroda  wyróżni nauki przyrodnicze	Prezentacja podręczników i czasopism przyrodniczych. Praca technikami aktywizującymi.	 pobudzenie ciekawości poznawczej otaczającą przyrodą
		2.	Wzajemne oddziaływanie między ciałami.  rodzaje oddziaływań  statyczne i dynamiczne skutki oddziaływań	Uczeń:  wymieni rodzaje oddziaływań  scharakteryzuje poszczególne rodzaje oddziaływań  wyjaśni, na czym polegają oddziaływania  dostrzega statyczne i dynamiczne skutki oddziaływań	Doświadczenie:  badanie oddziaływań sprężystych i magnetycznych	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy		Nie wprowadzać pojęcia „siła”
		3.	Wewnętrzna budowa materii.  podział substancji  wielkość cząsteczek  substancje jako zbiory malutkich cząsteczek	Uczeń:  opisze kinetyczno - molekularny model budowy materii  wykaże, że drobiny są w ciągłym ruchu  uzasadni znaczenie modelu w poznawaniu przyrody	Doświadczenie:  mieszanie wody z denaturatem i kaszy z grochem Praca w grupach	 kształtowanie postawy badawczej  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową
		4. 5.	Budowa i właściwości ciał stałych, cieczy i gazów.  budowa cząsteczkowa ciał stałych, cieczy i gazów  właściwości ciał stałych, cieczy i gazów  odległości międzycząsteczkowe i siły oddziaływania  różnice między substancjami	Uczeń:  omówi budowę ciał stałych, cieczy i gazów  wymieni właściwości ciał stałych, cieczy i gazów  wyjaśni, dlaczego czujemy zapachy  porówna odległości międzycząsteczkowe i siły oddziaływania międzycząsteczkowego  porówna możliwości ruchu cząsteczek ciał stałych, cieczy i gazów  wyjaśni, czym się różnią substancje od siebie	Doświadczenia:  wykazujące własności mechaniczne cieczy  badające właściwości gazów  badanie odkształcenia się drutu miedzianego i badanie właściwości gumy do ołówka Zapis wyników doświadczeń. Praca w grupach.	 kształtowanie postawy badawczej	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		6.	Rozszerzalność cieplna ciał stałych.  skutki zmiany temperatury  zjawisko zwiększania objętości wraz ze wzrostem temperatury	Uczeń:  wyjaśni skutki zmiany temperatury ciała stałego  uzasadni zjawisko zwiększania objętości wraz ze wzrostem temperatury  przeprowadzi poprawnie doświadczenie	Doświadczenie:  badanie rozszerzalności pręta metalowego Zapis wyników doświadczenia	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		7.	Jakie skutki wywołuje zmiana temperatury cieczy i gazów.  rozszerzalność temperaturowa cieczy i gazów  budowa i działanie termometru cieczowego	Uczeń:  wyjaśni, jakie są skutki zmiany temperatury cieczy i gazów  przedstawi budowę i działanie termometru cieczowego  dostrzega zależność między zwiększeniem temperatury a rozszerzalnością cieczy i gazów	Obserwacja rozszerzalności cieczy i gazów. Obserwacja budowy i zasady działania termometru.	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		8. 9.	Substancje proste i złożone.  pojęcia: atom, cząsteczka, pierwiastek, związek chemiczny, metal, niemetal  wielkość atomów  właściwości metali i niemetali	Uczeń  wyjaśni pojęcia: atom, cząsteczka, pierwiastek i związek chemiczny  odróżni pierwiastek od związku chemicznego  wymieni związki chemiczne występujące w najbliższym otoczeniu  określi właściwości wybranych metali i niemetali  dostrzega różnicę między metalami a niemetalami	Analiza plansz przedstawiających atomy i związki chemiczne. Badanie cech różnych metali i niemetali oraz określenie ich właściwości.	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie istnienia w przyrodzie obiektów niewidocznych gołym okiem  uświadomienie roli niemetali w przyrodzie i gospodarce człowieka	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		10.	Poznajemy mieszaniny różnych substancji.  woda jako rozpuszczalnik  mieszaniny jednorodne i niejednorodne	Uczeń:  wyjaśni pojęcia mieszanina jednorodna i niejednorodna  porówna mieszaninę jednorodną z niejednorodną  wymieni różne mieszaniny stosowane w życiu codziennym	Doświadczenie:  otrzymywanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych Praca w grupach	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		11.	Skład i właściwości powietrza atmosferycznego.  powietrze jako mieszanina jednorodna  skład powietrza  identyfikacja substancji gazowych  właściwości fizyczne i chemiczne	Uczeń:  przedstawi skład chemiczny powietrza  omówi właściwości fizyczne i chemiczne powietrza  wykazanie, że powietrze przyczynia się do utraty połysku metalicznego  omówi znaczenie powietrza	Doświadczenie:  wykazujące, że powietrze wypełnia każdą wolną przestrzeń  wykazujące, że powietrze stawia opór Praca technikami aktywizującymi. Praca w grupach.	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie roli czystego powietrza dla życia na Ziemi  uświadomienie konieczności wietrzenia sal lekcyjnych i mieszkań	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		12.	Znaczenie tlenu w przemianach chemicznych.  właściwości fizyczne i chemiczne  rola tlenu w procesach spalania i procesach życiowych organizmów  pojęcie korozji i sposoby jej zapobieganiu	Uczeń:  opisze właściwości tlenu  wyjaśni, na czym polega rola tlenu  wyjaśni, na czym polega proces korozji i jej skutki  wskaże sposoby zabezpieczania przed korozją  dostrzega związek między korozją a zanieczyszczeniem środowiska	Doświadczenia:  wykazujące, że tlen podtrzymuje spalanie  powolne i gwałtowne reakcje spalania (świecy, wstążki magnezowej) Obserwacja zjawiska korozji.	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		13. 14.	Powstawanie i rozdzielanie wodnych roztworów. powstawanie roztworów i ich rodzaje  rozpuszczanie i krystalizacja g sposoby rozdzielania  czynniki przyspieszające proces powstawania roztworów	Uczeń:  wyjaśni pojęcia: roztwór, rozpuszczalnik, zawiesina  wskaże roztwory wodne spotykane w życiu codziennym  wyjaśni, na czym polega proces rozpuszczania i krystalizacji  opisze czynniki przyspieszające proces tworzenia roztworów  wymieni sposoby rozdzielania roztworów	Doświadczenia:  rozpuszczanie różnych substancji w wodzie  badanie wpływu mieszania, temperatury i rozdrabniania na szybkość tworzenia się roztworów  hodowla kryształów soli kuchennej	 kształtowanie postawy badawczej  uświadomienie użyteczności zdobywanej wiedzy	Edukacja prozdrowotna:  Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku
		15.	Podstawowe właściwości i budowa materii - powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności.  zakres treści jak w zajęciach nr 2 - 14	Cele zajęć jak w zajęciach nr 2 - 14
		16.	Test sprawdzający wiadomości i umiejętności - budowa i właściwości materii.	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
		17.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego.	Cele zajęć w zależności od wyników testu sprawdzającego.
		18.	Położenie Polski w Europie.  położenie ojczystego kraju w świecie i Europie  granice państwa  państwa sąsiednie  podział administracyjny	Uczeń:  określi położenie Polski w świecie i Europie  przedstawi granice Polski  wymieni państwa sąsiadujące z Polską  wyjaśni, co to jest podział administracyjny  zlokalizuje Polskę i swój region na mapie	Analiza mapy Polski, Europy i świata. Ćwiczenia z wykorzystaniem map i globusów.	 kształtowanie postawy doceniania wartości piękna i dumy z obcowania z krajobrazem ojczystym
		19. 20.	Ukształtowanie powierzchni i krainy geograficzne Polski.  czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni Polski i regionu  układ krain geograficznych  główne krany geograficzne Polski	Uczeń:  wymieni czynniki, które kształtowały i kształtują krajobraz Polski i najbliższego regionu  uzasadni, że Polska charakteryzuje się pasowym układem rzeźby terenu  wskaże i opisze krainy geograficzne Polski	Ćwiczenia z wykorzystaniem mapy, atlasy i globusa. Obserwacja fotografii i ilustracji krain geograficznych Polski.	kształtowanie zainteresowań turystycznych	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		21. 22.	Poznajemy gleby i lasy Polski.  powstawanie gleb  rodzaje i żyzność gleb  różne typy lasu i obszary ich występowania  przyczyny zmniejszania się obszarów leśnych w Polsce	Uczeń:  omówi proces tworzenia gleby  scharakteryzuje rodzaje gleb występujących w Polsce  wyjaśni od czego zależy żyzność gleby  omówi czynniki, które spowodowały powstanie w Polsce różnych typów lasu  wymieni główne przyczyny zmniejszania się obszarów leśnych w Polsce	Odczytywanie z mapy rozmieszczenia dużych obszarów leśnych w Polsce. Analiza składu gatunkowego lasów w Polsce. Rozpoznawanie typu lasu występującego w najbliższej okolicy.	uświadomienie konieczności zachowania resztek krajobrazu naturalnego  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko naturalne	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa Edukacja ekologiczna:  Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych
	Krajobrazy Polski i jej roślinność	23. 24.	Wody powierzchniowe Polski.  rzeki, jeziora, bagna  największe rzeki i jeziora oraz ich znaczenie  lokalizacja największych rzek i jezior w Polsce	Uczeń:  poda definicję pojęć: źródło, rzeka, jezioro, bagno, dorzecze, zlewisko, torfowisko  wymieni rodzaje wód powierzchniowych  zlokalizuje największe rzeki i jeziora w Polsce  wskaże na mapie największe obszary bagienne	Ćwiczenia z mapą i atlasem. Praca technikami aktywizującymi. Praca w grupach.	 kształtowanie poczucia troski o stan czystości wód  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		25.	Krajobraz pasa pojezierzy.  pochodzenie nazwy pojezierza  cechy krajobrazu i jego gospodarcze wykorzystanie  walory turystyczno - krajobrazowe	Uczeń:  wyjaśni pochodzenie nazwy pojezierza  omówi cechy krajobrazu i jego wykorzystanie  wskaże na mapie Pojezierze Pomorski i Mazurskie  wskaże walory turystyczno - krajobrazowe	Ćwiczenia z mapą:  wskazanie na mapie jezior Polski  opisywanie na podstawie zdjęć i ilustracji cech krajobrazu pojezierzy.	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		26. 27.	Warunki życia w jeziorze.  warunki życia na lądzie w jeziorze  ilość tlenu w wodzie i wpływ człowieka na jego zawartość  temperatura wody w jeziorze	Uczeń:  porówna środowisko lądowe z wodnym  wyjaśni, co jest powodem mieszania się wody w jeziorze  wyjaśni, od czego zależy ilość tlenu w wodzie	Analiza czynników wpływających na życie w jeziorze.	uświadomienie, iż należy dbać i troszczyć się o stan czystości wód lądowych  wdrażanie do ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt wodnych
		28.	Przystosowanie roślin do życia w wodzie. cechy roślin ułatwiające im życie w wodzie  zależność między różnorodnością budowy a strefą zbiornika wodnego	Uczeń:  wyjaśni, dlaczego rośliny wodne utrzymują się na powierzchni  zdefiniuje pojęcie: komora powietrzna  wskaże cechy roślin ułatwiające im życie w środowisku wodnym	Analiza plansz i ilustracji. Praca w grupach technikami aktywizującymi.	 wdrażanie do bezpiecznego zachowywania się w czasie pobytu nad jeziorem
		29. 30.	Roślinność naszych jezior.  strefy roślinności  przystosowania roślin do życia w wodzie  rośliny wynurzone, o liściach pływających i zanurzone	Uczeń:  wymieni podstawowe strefy roślinne  przyporządkowuje rośliny wodne do odpowiednich stref  oceni przystosowanie roślin do życia w danej strefie  rozpozna pospolite rośliny wodne za pomocą atlasu	Analiza cech przystosowawczych roślin do życia w środowisku wodnym na podstawie obserwacji. Praca w grupach technikami aktywizującymi.	 rozwijanie zainteresowań przyrodniczych  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową		Jedna jednostka zajęć w terenie.
		31.	Poznajemy wodne rośliny jednokomórkowe.  budowa komórki roślinnej  rośliny jednokomórkowe i ich przystosowania do życia w wodzie	Uczeń:  opisze budowę komórki roślinnej  wyjaśni, na czym polega proces fotosyntezy  scharakteryzuje budowę i czynności życiowe roślin jednokomórkowych	Obserwacja mikroskopowa okrzemek.	 rozbudzanie zainteresowania omawianą tematyką zajęć  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową
		32.	Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności.  zakres treści jak w zajęciach nr 18 - 31	Cele zajęć jak w zajęciach nr 18 - 31
		33.	Test sprawdzający wiadomości i umiejętności	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
		34.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego osiągnięcia ucznia.	Cele zajęć w zależności od wyników testu sprawdzającego.
		35. 36.	Poznajemy krajobraz nadmorski.  główne czynniki kształtujące krajobraz  cechy krajobrazu powstawanie mierzei i klifu  pogoda nad morzem	Uczeń:  wymieni głównych „rzeźbiarzy” krajobrazu wybrzeża  omówi cechy krajobrazu nadmorskiego  wyjaśni sposób powstawania mierzei i klifu  scharakteryzuje warunki pogodowe  omówi prądy morskie	Analiza środowiska Morza Bałtyckiego	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski  kształtowanie poczucia dumy z przynależności do państw bałtyckich
		37.	Warunki życia w morzu.  czynniki wpływające na życie w morzu  temperatura wody i zasolenie	Uczeń:  wymieni czynniki wpływające na życie w Morzu Bałtyckim  określi temperaturę wody i zasolenie  porówna warunki w morzu z jeziorem	Analiza warunków życia w Morzu Bałtyckim. Praca technikami aktywizującymi. Praca w grupach.	zainteresowanie pracą badawczą
		38. 39.	Poznajemy wielokomórkowe glony morskie.  pojęcie plechy  budowa glonów wielokomórkowych  potrzeby życiowe glonów  rozmieszczenie glonów w morzu	Uczeń:  wyjaśni pojęcia: plecha, plechowce,  uzasadni, dlaczego glony zliczane są do plechowców  omówi budowę glonów wielokomórkowych i ich wymagania życiowe  wnioskuje o samożywności glonów  wyjaśni, dlaczego glony rozmieszczone są pionowo w morzu	Prowadzenie obserwacji makro - i mikroskopowej glonów. Analiza rozmieszczenia pionowego glonów w morzu na podstawie schematu.	 rozbudzanie zainteresowań do prowadzenia pracy badawczej  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową
		40.	Rozmnażanie się glonów.  sposoby rozmnażania się glonów	Uczeń:  wymieni sposoby rozmnażania się glonów  scharakteryzuje poszczególne sposoby rozmnażania się	Analiza plansz i schematów ze sposobami rozmnażania się glonów.	 zainteresowanie sposobem rozmnażania się glonów	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		41.	Znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka.  glony jako producenci i źródło tlenu na Ziemi  znaczenie glonów w przyrodzie, medycynie, gospodarce człowieka  glony jako wskaźniki jakości wód	Uczeń:  wymieni role glonów w przyrodzie i gospodarce  poda przykłady pozytywnego wpływu glonów na środowisko przyrodnicze  wykaże rolę glonów dla człowieka  uzasadni wpływ glonów na natlenienie wody  wykaże rolę glonów jako biowskaźników  określi przyczyny i skutki „zakwitu” wody  postrzega glony jako potencjalne źródło pokarmu  dostrzega rolę glonów jako dostarczyciela jodu	Praca z tekstem źródłowym Obserwacja plansz i okazów glonów Praca w grupach technikami aktywizującymi.	 kształtowanie postawy współdziałania w zespole  uświadomienie zależności człowieka od przyrody  przekonanie o konieczności ochrony zbiorników wodnych przed nadmierna ingerencją człowieka	Edukacja ekologiczna:  Wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego
		42.	Powtórzenie i utrwalenie: Morze Bałtyckie - słonowodne środowisko życia.  zakres treści jak w czasie zajęć nr 35 - 41	Cele jak w trakcie zajęć nr 35 - 41
		43.	Test sprawdzający osiągnięcia ucznia - Morze Bałtyckie - słonowodne środowisko życia.	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
		44.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego.	Cele w zależności od wyników testu sprawdzającego.
		45.	Poznajemy rośliny lądowe.  przystosowania roślin do środowiska lądowego  powstanie szaty roślinnej	Uczeń:  wyjaśni różnicę między środowiskiem wodnym a lądowym  wymieni cechy roślin umożliwiające im przystosowanie się do życia na lądzie	Analizowanie cech budowy roślin lądowych na podstawie okazów, ilustracji i plansz. Praca w grupach.	 rozwijanie zamiłowań przyrodniczych i postawy badawczej  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		46. 47.	Środowisko życia i znaczenie mchów  przegląd gatunków  przystosowanie do życia na lądzie  wybrane czynności życiowe  znaczenie w przyrodzie i gospodarce człowieka	Uczeń: wskaże miejsca występowania mchów  rozpozna pospolite mchy  opisze budowę mchu  określi role mchów w przyrodzie i gospodarce człowieka  wyjaśni, dlaczego mech torfowiec gromadzi wodę	Prezentacja pospolitych mchów. Rozpoznawanie mchów na podstawie atlasów. Obserwacja zarodników mchu. Obserwacja torfu. Doświadczenie wykazujące chłonięcie wody przez mchy.	 uświadomienie roli zieleni w ochronie zdrowia i życia człowieka	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		48.	Rośliny nasienne - przystosowania do życia na lądzie.  cechy roślin nasiennych  przystosowania roślin nasiennych	Uczeń:  wskaże czym różnią się rośliny nasienne od zarodnikowych  omówi cechy roślin nasiennych  porówna nagonasienne z okrytonasiennymi	Analiza plansz i schematów przedstawiających rośliny nasienne.	 uświadomienie użyteczności roślin nasiennych
		49.	Środowisko życia i budowa roślin nagonasiennych.  występowanie, budowa i znaczenie  przegląd roślin nagonasiennych  gatunki chronione	Uczeń:  opisze środowisko życia roślin nagonasiennych  przedstawi pokrój drzewa, kształt pnia i wygląd kory  omówi budowę kwiatostanów  rozpoznaje krajowe gatunki roślin iglastych w tym chronionych	Obserwacja:  roślin iglastych  pnia sosny kwiatostanów męskich i żeńskich  ziarna pyłku	 uświadomienie znaczenia roślin nasiennych	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa
		50.	Środowisko życia okrytonasiennych.  dominacja roślin okrytonasiennych  formy roślin kwiatowych  przystosowanie do życia na lądzie	Uczeń:  opisze środowisko życia roślin kwiatowych  uzasadni zależność między budową a dominacją roślin kwiatowych  wyróżni część podziemną i nadziemną rośliny  wykona rysunek schematyczny drzewa, krzewu, rośliny zielnej	Opis form roślin kwiatowych w czasie zajęć terenowych. Opis elementów budowy rośliny zielnej na podstawie obserwacji.	 uświadomienie, że należy szanować zieleń		Zajęcia w terenie.
		51.	Rola korzenia w życiu rośliny.  rodzaje korzeni  rola korzeni  strefy korzeniowe i ich funkcje  związek budowy korzenia z funkcją	Uczeń:  wyróżni strefy korzenia na podstawie wodnych hodowli fasoli  określi funkcje poszczególnych stref  opisze budowę zewnętrzną korzenia  wykaże zależność między budową a funkcją korzenia  wykona schematyczny rysunek korzenia	Obserwacja budowy i modyfikacji korzeni. Doświadczenie wykazujące wydłużanie się korzenia fasoli w strefie wzrostu (hodowla fasoli)	 wdrażanie do szanowania zieleni wokół szkoły i miejsca zamieszkania		Hodowla fasoli (zapowiedzieć wcześniej)
		52.	Rodzaje i funkcje łodyg.  typy i rodzaje  budowa morfologiczna  wzrost łodygi na długość  funkcje łodygi	Uczeń:  omowi budowę morfologiczną łodygi  wskaże podstawowe funkcje łodygi  poda przykłady roślino różnych rodzajach łodyg  wyjaśni, na czym polega rola stożka wzrostu	Obserwacja budowy i modyfikacji łodyg. Hodowla wodna fasoli. Doświadczenie wykazujące rolę stożka wzrostu.	 uświadomienie, że należy szanować zieleń
		53. 54.	Budowa i funkcje liści.  budowa morfologiczna  ułożenie liści na łodydze  rola aparatów szparkowych  proces fotosyntezy  transpiracja i wymiana gazowa	Uczeń:  wymieni części liścia  omówi różne formy i rodzaje liści opisze budowę morfologiczną liścia  wyjaśni pojęcia: transpiracja, wymiana gazowa, fotosynteza, aparaty szparkowe, fotosynteza  wykona rysunek schematyczny liścia	Obserwacja:  budowy i modyfikacji liści  ułożenia i osadzenia liści na łodydze  mikroskopowa dolnej skórki liścia	 uświadomienie, że należy szanować zieleń
		55.	Budowa i rola kwiatów.  części kwiatów  budowa pręcika i słupka  typy wybranych kwiatostanów	Uczeń:  określi funkcję kwiatów w życiu rośliny  rozpozna poszczególne części kwiatu  omówi znaczenie części kwiatu  poda przykłady roślino różnych kwiatach i typach kwiatostanów, rozpoznając je	Obserwacja budowy kwiatu. Analiza plansz z różnego rodzaju typami kwiatostanów.	 rozwijanie zainteresowań i uzdolnień
		56. 57.	Powstawanie oraz budowa owoców i nasion.  przystosowanie kwiatów do zapylania  powstanie nasion i owoców  obupłciowość, dwupienność, zapylenie krzyżowe  rozsiewanie nasion i owoców	Uczeń:  omówi budowę nasion i owoców  opisze proces powstawania nasienia i owocu i sposoby ich rozsiewania  dostrzega współzależność między budowa kwiatu a sposobem jego zapylania  wyróżni rodzaje owoców ze wskazaniem roślin w których one występują  oceni zastosowanie rozmnażania wegetatywnego	Prezentacja roślin kwiatowych obupłciowych, rozdzielnopłciowych oraz roślin dwupiennych. Obserwacja nasion i owoców. Analiza schematu przedstawiającego powstawanie nasion i owoców.	 kształtowanie postawy badawczej
		58. 59.	Rośliny okrytonasienne podlegające ochronie. rośliny jedno - i dwuliścienne  gatunki prawnie chronione  znaczenie roślin w przyrodzie i gospodarce człowieka	Uczeń:  opisze rośliny jedno- i dwuliścienne  wymieni rośliny okrytonasienne chronione  rozpozna rośliny chronione na ilustracjach  rozpozna rośliny chronione występujące w najbliższej okolicy	Rozpoznawanie gatunków roślin chronionych na podstawie atlasów, fotografii, ilustracji i bezpośredniej obserwacji.	 wdrażanie do samodzielnego zdobywania wiedzy  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja czytelnicza i medialna:  Wydawnictwa informacyjne, literatura popularnonaukowa	Zajęcia w terenie
		60.	Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności zdobytych w I semestrze.
		61.	Test sprawdzający wiadomości i umiejętności po I semestrze.	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
		62.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego.	Cele zajęć w zależności od wyników testu sprawdzającego wiadomości i umiejętności.
		63. 64.	Przyrodnicze walory pobrzeży a turystyka.  miejsca szczególnie piękne i osobliwe na polskim wybrzeżu  walory turystyczno - krajoznawcze polskiego wybrzeża  znaczenie Gdańska dla Polski	Uczeń:  wskaże miejsca szczególnie piękne oraz osobliwe z punktu widzenia przyrodniczego  wyjaśni, jak powstały wydmy  wymieni symbole dawnej i współczesnej świetności Gdańska  oceni rolę parków narodowych	Obserwacja i analiza map, plansz, ilustracji i schematów. Praca metodami aktywizującymi.	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko morskie  poczucie dumy z przynależności do grupy państw bałtyckich	Edukacja ekologiczna:  Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej
		65. 66.	Krajobraz Nizin Środkowopolskich.  położenie i krajobraz nizin  główne krainy geograficzne  rzeki przepływające przez niziny  parki narodowe na nizinach i ich rola	Uczeń:  wskaże na mapie Polski krainy nizin środkowych  opisze krajobraz nizin  zlokalizuje największe rzeki przepływające przez niziny  opisze charakterystyczne cechy nizin: rzeźba terenu, skały, wody, gleby, roślinność  wymieni parki narodowe położone na nizinach	Odczytywanie z mapy i opisywanie położenia nizin. Odczytywanie z mapy hipsometrycznej wysokości bezwzględnych na nizinach. Analiza plansz, schematów, ilustracji i fotografii.	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski  wdrażanie do pracy na rzecz środowiska	Edukacja ekologiczna:  Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej
		67.	Puszcze i bory w Polsce.  warstwowość lasu  Puszcza Białowieska  współzależności w lesie	Uczeń:  opisze budowę warstw lasu  wymieni typy lasów rosnących w Puszczy Białowieskiej  opisze zależności istniejące w lesie  oceni rolę Białowieskiego Parku Narodowego	Analizowanie warstwowości w lesie i współzależności miedzy organizmami. Obserwacja fotografii i ilustracji BPN.	 uświadomienie konieczności ochrony obszarów o cennych walorach przyrodniczych i krajobrazowych dla następnych pokoleń  nabywanie właściwego zachowywania się na terenie parku	Edukacja ekologiczna:  Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej
		68 69..	Budowa i wymagania życiowe pleśniaka.  pleśniak jako grzyb komórczakowy  wymagania życiowe  znaczenie w przyrodzie i życiu człowieka	Uczeń:  opisze budowę pleśniaka  prowadzi hodowlę i obserwację pleśniaka  wyjaśni pojęcia: komórczak, saprofit  omówi sposób odżywiania pleśniaka  oceni rolę pleśniaka w przyrodzie i życiu człowieka	Prowadzenie hodowli grzybów wytwarzających pleśń. Obserwacja hodowli pleśniaka. Obserwacja plansz i schematów.	zainteresowanie tematyka przyrodniczą
		70	Drożdże jako grzyby jednokomórkowe.  środowisko życia  budowa komórki  fermentacja alkoholowa  znaczenie dla człowieka	Uczeń:  scharakteryzuje środowisko życia warunki sprzyjające rozwojowi  opisze i narysuje komórkę drożdży  omówi przebieg fermentacji alkoholowej  oceni role dla człowieka	Mikroskopowa obserwacja drożdży. Doświadczenie określające warunki życia drożdży. Analiza schematu fermentacji alkoholowej.	 rozwijanie zainteresowań i postawy badawczej  nabywanie umiejętności współdziałania w grupie
		71. 72.	Poznajemy grzyby kapeluszowe.  środowisko życia i wymagania życiowe  budowa zewnętrzna  sposoby rozmnażania się i odżywiania  grzyby jadalne i trujące  zasady grzybobrania	Uczeń:  opisze środowisko życia grzybów i ich wymagania  scharakteryzuje budowę zewnętrzną grzybów  omówi sposoby rozmnażania się grzybów  wyjaśni pojęcie mikoryza  oceni zależności między grzybami a drzewami  rozpoznaje grzyby jadalne i trujące  przedstawi zasady grzybobrania	Makroskopowa obserwacja grzybów kapeluszowych Obserwacja grzybów pasożytniczych. Rozróżnianie grzybów jadalnych i trujących.	 kształtowanie poczucia odpowiedzialności za swoje zdrowie i zdrowie bliskich  wyrabianie nawyku zachowania się w lesie zgodnie z zasadami poszanowania przyrody	Edukacja ekologiczna:  Wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego
		73. 74.	Środowisko życia i budowa paprotników.  występowanie i budowa morfologiczna  czynności życiowe  ochrona wybranych gatunków  znaczenie paprotników	Uczeń:  opisze środowisko życia i budowę zewnętrzną  wykona rysunek schematyczny paproci, widłaka i skrzypu  omowi czynności życiowe  wyjaśni zależność między kopalnymi paprotnikami a złożami węgla kamiennego  rozpoznaje gatunki niektórych paprotników	Prowadzenie hodowli paproci w szkole Obserwacja okazów paprotników. Analiza plansz i schematów. Wykorzystywanie atlasów i albumów. Obserwacja odcisków paprotników i węgla kamiennego	 pobudzanie ciekawości w poznawaniu omawianej grupy roślin  uświadomienie wielkiego znaczenia zieleni dla żywych organizmów	Edukacja ekologiczna:  Degradacja środowiska-przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi
		75.	Krajobrazy nizin - powtórzenie wiadomości i umiejętności.  zakres treści jak na zajęciach nr 62 - 72	Cele zajęć jak w trakcie realizacji jednostek nr 62 - 72
	76.	Pisemny test sprawdzający osiągnięcia uczniów - Krajobrazy nizin	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
	77.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego.	Cele zajęć w zależności od wyników testu sprawdzającego.
	78.	Krajobraz Wyżyny Śląskiej.  cechy krajobrazu  kopalnie węgla kamiennego  miasta na Wyżynie Śląskiej  wpływ górnictwa na degradację środowiska przyrodniczego	Uczeń:  opisze cechy krajobrazu  wymieni i zlokalizuje najważniejsze miasta na wyżynie  wyjaśni przyczyny dużej gęstości zaludnienia  wymieni bogactwa mineralne występujące na Górnym Śląsku  dostrzega związek między rozwojem przemysłu a zniszczeniem środowiska naturalnego	Lokalizacja Wyżyny Śląskiej na mapie. Analiza przyczyn zanieczyszczenia środowiska na Wyżynie Śląskiej. Praca w grupach technikami aktywizującymi.	 uświadomienie konieczności ochrony i odbudowy zniszczonego środowiska przyrodniczego  kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja ekologiczna:  Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych  Degradacja środowiska-przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi
		79 80..	Poznajemy Wyżynę Krakowsko - Częstochowską.  elementy naturalnego krajobrazu  krajobraz krasowy  roślinność  zabytki kultury w Krakowie i Częstochowie  Szlak Orlich Gniazd	Uczeń:  wyjaśni pojęcie: Szlak Orlich Gniazd  określi położenie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej  poda charakterystyczne cechy krajobrazu  opisze walory przyrodnicze i kulturowe Ojcowskiego PN oraz Szlaku Orlich Gniazd  wyjaśni sposoby tworzenia form krasowych	Lokalizacja na mapie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej Obserwacja i opisywanie cech wapienia. Obserwacja fotografii z zabytkami Krakowa i Częstochowy.	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski  uświadomienie znaczenia bogactwa naturalnego i kulturowego poznanej krainy geograficznej	Edukacja ekologiczna:  Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej
		81.	Na polach uprawnych Wyżyny Lubelskiej.  krajobraz lessowy  krajobraz rolniczy  zagospodarowanie turystyczne	Uczeń:  wskaże na mapie Wyżynę Lubelską i Sandomierską  rozróżni i opisze skały lessowe  opisze krajobraz  wymieni rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej  oceni znaczenie rolnictwa dla wyżywienia ludności	Analiza map. Obserwacja i ocena degradacji środowiska. Praca technikami aktywizującymi.	 zachęcanie do podróżowania i zwiedzania różnych zakątków obszaru Polski  wdrażanie do angażowania się w sprawy ochrony przyrody  wdrażanie do pracy grupowej	Edukacja ekologiczna:  Degradacja środowiska-przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi
		8.2 83.	Krajobraz gór niskich - Góry Świętokrzyskie.  cechy krajobrazu  osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej  bogactwa naturalne Gór Świętokrzyskich	Uczeń:  wskaże na mapie Góry Świętokrzyskie, Łysogóry i Łysicę  rozpozna na rysunku formy naciekowe w jaskini  wyjaśni, co to są gołoborza i jak powstały  wymieni bogactwa naturalne  wyjaśni, dlaczego Góry Świętokrzyskie są górami niskimi	Lokalizacja Gór Świętokrzyskich na mapie. Obserwacja na fotografiach i ilustracjach form naciekowych.	 wdrażanie do zainteresowania się turystyka górską  rozwijanie chęci poznania regionów Polski	Edukacja ekologiczna:  Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych
		84.	Poznajemy krajobraz gór średnich - Sudety.  cechy charakterystyczne  cechy klimatu  bogactwa naturalne  sposoby zagospodarowania	Uczeń;  wymieni skały budujące Sudety  zlokalizuje na mapie Sudety oraz ich najwyższy szczyt  opisze cechy rzeźby  wyjaśni, dlaczego w Sudetach rozwinęły się uzdrowiska  wymieni walory przyrodnicze Sudetów  poda przyczyny obumierania lasów w Sudetach	Lokalizacja Sudetów na mapie. Odczytywanie z mapy i opisywanie położenia i cech krajobrazu.	 rozwijanie zainteresowań turystyką górską	Edukacja ekologiczna:  Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych
		85..	Wysokogórski krajobraz Tatr.  cechy krajobrazu wysokogórskiego  wysokość względna i bezwzględna  rzeźba terenu, skały, wody	Uczeń:  wymieni skały budujące Tatry  wyjaśni zależność między wysokością nad poziomem morza a gospodarką człowieka  wskaże na mapie i opisze położenie Tatr  wymieni elementy krajobrazu wysokogórskiego  omówi działalność wód płynących w górach	Lokalizacja Tatr na mapie. Odczytywanie z map turystycznych i map w atlasie oraz ilustracji cech krajobrazu wysokogórskiego. Obserwacja plansz i schematów.	 rozwijanie zainteresowań przyrodniczych
		86. 87.	Pogoda i roślinność Tatr.  pogoda w górach  pietra roślinne  przyczyny utworzenia Parku Narodowego w Tatrach  turystyka i wypoczynek	Uczeń:  omówi warunki pogodowe w górach  wymieni pietra roślinne i je opisze  wymieni przyczyny utworzenia TPN  wyjaśni, na czym polega atrakcyjność Tatr, zarówno w lecie, jak i w zimie  wymieni gatunki roślin i zwierząt żyjących w Tatrach	Obserwacja i analiza fotografii, ilustracji i plansz. Praca technikami aktywizującymi.	 kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową	Edukacja ekologiczna:  Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej
		88. 89.	Porosty - jako organizmy symbiotyczne.  występowanie i budowa porostów  porosty jako biowskaźniki  znaczenie porostów	Uczeń:  opisze środowisko życia i budowę porostów  wyjaśni zależność między glonem a grzybem w poroście  uzasadni, że porosty są organizmami symbiotycznymi  oceni przydatność porostów jako biowskaźnikow  rozróżnia formy porostów  omówi znaczenie porostów	Obserwacja różnych plech porostów Obserwacja budowy wewnętrznej plechy porostu na schemacie i preparacie.	 uświadomienie konieczności ochrony środowiska dla zachowania bogactwa gatunków	Edukacja ekologiczna:  Degradacja środowiska-przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzi
		90.	Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności -krajobrazy wyżyn i gór  zakres treści jak w trakcie realizacji zajęć nr 76 - 86	Cele jak w zajęciach edukacyjnych nr 76 - 86
		91.	Test sprawdzający wiadomości i umiejętności - krajobrazy wyżyn i gór.	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności
		92.	Omówienie wyników i poprawa testu sprawdzającego.	Cele zajęć w zależności od wyników testu sprawdzającego
	93. 94.	Pojęcie systematyki i jej znaczenie.  systematyka i jej główne cele  zasługi Karola Linneusza  klasyfikacja roślin i zwierząt	Uczeń:  wyjaśni pojecie systematyka  wymieni jednostki systematyczne stosowane w botanice i zoologii  oceni zasługi Karola Linneusza  wyjaśni zasady nazewnictwa gatunków  uzasadni, potrzebę porządkowania gatunków	Korzystanie z atlasów, kluczy i albumów do oznaczania roślin i zwierząt.	 kształtowanie poczucia odpowiedzialności za pracę grupową
	95.	Badanie osiągnięć ucznia - test sprawdzający wiadomości i umiejętności po realizacji programu nauczania w II semestrze w klasie V.	Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności po realizacji treści programowych w II semestrze

Do dyspozycji nauczyciela 10 jednostek lekcyjnych.

Treści nauczania

1. Wspólne cechy budowy i czynności organizmów.

2. Złożoność świata żywego, znaczenie różnych sposobów jego porządkowania.

3. Przykłady różnorodności roślin, grzybów i zwierząt oraz środowisk ich życia.

4. Opis miejsca zamieszkania (formy terenu, skały, wody, gleba, roślinność).

5. Warunki życia ludzi w najbliższym otoczeniu.

6. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa.

7. Krajobraz najbliższej okolicy - obserwacje i opisy:

1) składniki naturalnego krajobrazu,

2) sposoby zagospodarowania obszaru,

3) ludzie i kultura,

4) zależność życia ludzi od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych.

8. Krajobrazy nizinne, wyżynne i górskie:

1) środowisko i jego zagospodarowanie (na przykładzie wybranych krajobrazów Polski),

2) krajobrazy naturalne i przekształcone przez człowieka,

3) przykłady pozytywnego i negatywnego zagospodarowania przestrzeni,

4) krainy Polski.

9. Wybrane krajobrazy świata:

1) lądy i kontynenty,

2) oceany.

10. Pogoda i klimat, obserwacje meteorologiczne.

11. Właściwości różnych substancji i ich zastosowanie:

1) metale i niemetale,

2) mieszaniny jednorodne i niejednorodne,

3) woda i roztwory wodne; rozpuszczanie i krystalizacja,

4) właściwości materii o różnych stanach skupienia,

5) przemiany chemiczne znane z życia codziennego (np. spalanie, korozja, ścinanie białka).

12. Kinetyczno - molekularny model budowy materii.

13. Podstawowe zjawiska fizyczne:

1) mechaniczne,

2) elektryczne i magnetyczne,

3) optyczne i akustyczne.

14. Czynności życiowe człowieka, etapy rozwoju człowieka ze szczególnym uwzględnieniem dojrzewania biologicznego, zasady higieny.

15. Znaczenie wybranych gatunków roślin, grzybów i zwierząt dla człowieka.

16. Bakterie i wirusy - zagrożenia i korzyści dla człowieka.

17. Substancje szkodliwe dla organizmów żywych i ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze.

18. Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze.

19. Wpływ środowiska na zdrowie człowieka:

1) substancje szkodliwe i ich wpływ na organizm człowieka,

2) rola wody, powietrza, gleby, ich odtwarzalność, czystość i skażenie.

20. Ziemia w Układzie Słonecznym, obserwacje astronomiczne.

21. Podróże i odkrycia geograficzne.

8

---