--------------------------------------------ETYKA-------------------------------------------

ETYKA:

• ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (społeczeństwie, klasie, grupie społecznej) w określonej epoce historycznej

• nauka o moralności interesująca się postępowaniem ludzkim, jego charakterystyką z punktu widzenia dobra i zła. Rozważa problemy wartości, oceny, normy. Rozpatruje też kwestię związków między stanowiskami etycznymi z określonymi koncepcjami ontologicznymi i religijnymi

• wg tradycji filozoficznej dyscyplina naukowa rozpatrywana w aspekcie normatywnym i opisowo-wyjaśniającym

1. NORMATYWNA (WŁAŚCIWA): nauka zajmująca się ustaleniem, co jest moralnie dobre, a co złe, oraz na podstawie przyjętych ocen i związanych z nimi powinnościami wyznaczająca dyrektywę postępowania, nakreśla pewien ideał postępowania. Formułuje rozmaite oceny i normy moralne, wzorce osobowe. Dzieli się na

• aksjologię (teorie wartości)

• deontologię (naukę o powinnościach)

moralność - kategorią pozytywną, zdania normatywne, rozkazujące

1. OPISOWA: zajmuje się opisem i wyjaśnieniem moralności (zjawisk natury moralnej) przyjmowanej w różnych epokach i środowiskach społecznych. Obejmuje:

• psychologię moralności: jak doszło do określonego działania moralnego, co rozgrywało się w człowieku zanim je spełnił

• filozofię moralności: zajmuje się wartościami moralnymi w ogóle, ich charakterystyką, hierarchią, historią koncepcji etycznych

• socjologię moralności: bada sposoby zachowania się, normujące je zakazy i nakazy, jakie występują w społeczności

Moralność - kategorią neutralną, zdania opisowe

2. FORMALNA: rodzaj etyki, w której istota czynu etycznego polega na spełnianiu obowiązku i normy a nie wartości moralnej. Najwyższe normy podawane przez przedstawicieli, określają formalne warunki, których spełnienie będzie równoznaczne z postępowaniem moralnym w sensie dodatnim, nie wskazują, o jakie wartości powinniśmy zabiegać, nie wskazuje konkretnych celów. Wyrażeniem etyki formalnej jest imperatyw kategoryczny Immanuela Kanta

3. MATERIALNA: opisowa i normatywna nauka o moralności, opierająca się na pojęciu wartości moralnej, a nie, w odróżnieniu od etyki formalnej, na obowiązku czy powinności; konkretyzuje i precyzuje cele postępowania człowieka, a także podaje wskazówki jak je osiągnąć

HEDONIZM: ogólna nazwa doktryn etycznych wg, których przyjemność (rozkosz) jest jedynym dobrem, celem życia i głównym motywem postępowania ludzi. Również postawa będąca konsekwencją tej doktryny precyzująca styl życia polegający na dążeniu do maksymalizacji przyjemności i minimalizacji przykrości (przede wszystkim zmysłowych) uznaje się za główne zasady postępowania w życiu

• postać umiarkowana - Epikur

• postać skrajna - Arystyp z Cyreny

Koncepcje J. Benthama i J.S. Milla doprowadziły do przekształcenia hedonizmu w utylitaryzm. W wielu sformułowaniach hedonizm jest ściśle związany z eudajmonizmem.

UTYLITARYZM: teoria etyczna powstała w XIX, w której główna zasada (zasada użyteczności) głosi, że czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie. Głównymi przedstawicielami utylitaryzmu są J.S. Mill i J. Bentham, który głosił, że nauka poddała rodzaj ludzki rządom 2 zwierzchnich władców: przykrości i przyjemności, które rządzą ludźmi we wszystkim, co czynią i mówią i od których nie sposób się uwolnić. Przyjemność powszechna stanowi, zatem kryterium oceny działań

W Polsce stanowisko podobne do utylitaryzmu prezentował T. Kotarbiński

1. IDEALNY: ocenia czyny w zależności od sumy dobra, jaką produkują w świecie. Poddawał krytyce hedonistyczną wykładnie utylitaryzmu

2. PERFEKCYJNY: zasadnicze kryterium dobra widzi w społecznych wyborach (preferencjach). Poddawał krytyce hedonistyczną wykładnie utylitaryzmu

EUDAJMONIZM: pogląd etyczny wg, którego szczęście jest najważniejszym dobrem i ostatecznym celem człowieka. Zwolennicy eudajmonizmu różnią się rozumieniem szczęścia, którym zwano:

• skutek rozumnego działania człowieka (Arystoteles)

• zadowolenie ze stanu harmonii (Demokryt z Abdery)

• przyjemność (epikurejczycy)

• cnoty (stoicy)

• oglądanie Boga (św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu)

INTELKTUALIZM ETYCZNY: pogląd przyjmujący, że do trafnych, słusznych rozstrzygnięć w sferze moralności dochodzi się na drodze racjonalnej (intelektualnej)

• Arystoteles: rozum najlepszym przewodnikiem w życiu człowieka

• stoicy: rozum niezawodnym źródłem poznania etycznego. Kto posiada wiedzę prawdziwą i pełną, ten nie może czynić inaczej niż dobrze. Do uznania cnoty wystarczy sama wiedza o niej. Wiedza jest warunkiem ostatecznym cnoty („Cnota jest wiedzą”).

• Sokrates: aby być sprawiedliwym trzeba wiedzieć, czym jest sprawiedliwość. Ludzie niesprawiedliwi nie wiedzą, czym jest sprawiedliwość i dlatego są niesprawiedliwi. Wiedza jest wyrazem troski o duszę, torem starań mających na celu i należyte uporządkowanie wewnętrzne, którego istotą jest panowanie nad namiętnościami.

PERFEKCJONIZM:

1. dążenie do osiągnięcia doskonałości w wykazaniu czegoś

2. przesadna dążność do doskonałości utrudniająca lub uniemożliwiająca sprawne działanie i osiągnięcie zamierzonego celu

3. stanowisko etyczne uznające doskonałość osobistą za najwyższe dobro moralne, a dążenie do jej osiągnięcia za wyznacznik moralnego postępowania (Arystoteles, stoicy, Leibniz, Kant)

RYGORYZM: stanowisko w etyce stanowiące postulat bezwzględnego, ścisłego i wykluczającego jakiekolwiek wyjątki przestrzeganie wszystkich norm i prawideł etycznych. Stanowisko przeciwstawne wszelkim odmianom hedonizmu, utylitaryzmu, eudajmonizmu, uznające za jedynie zasadne wypełnianie obowiązku

NORMA MORALNA: imperatyw określający właściwy pod względem moralnym (dobry lub słuszny) sposób postępowania, zasada działania ujmowana w formie ogólnych wskazówek lub w konkretne wzorce zachowań, które mogą być zalecane (wzorce pozytywne) lub odradzane i zakazane (wzorce negatywne). Odnoszą się do wszystkich członków społeczności, w której obowiązuje, jest ona stanowiona obyczajem

OCENA MORALNA: poddanie sprawdzeniu jakiegoś czynu człowieka, czy postąpił dobrze czy źle (wg norm moralnych)

OCENA PRAWNA: ocena legalności w ramach danej instytucji

WZORZEC OSOBOWY: zespół norm i wyobrażeń obowiązujący w danej zbiorowości, określający cechy idealnego człowieka, np. w średniowieczu rycerz, władca czy święty-asceta

DOBRA WOLA: zdolność człowieka do świadomego i celowego kierowania swoim postępowaniem, do podejmowania decyzji o realizowaniu lub zaniechaniu określonych działań

IMPERATYW KATEGORYCZNY: naczelna zasada etyki Immanuela Kanta. Bezwarunkowy nakaz moralny głoszący: „Postępuj wedle takiej tylko zasady, co, do której mógłbyś chcieć, aby była prawem powszechnym”. Imperatyw kategoryczny uzupełniał Kant imperatywem praktycznym, który domagał się by człowieczeństwo było celem działania, nigdy środkiem („Postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem”)

PAŃSTWO CELÓW: wg Kanta takie państwo, w którym wszyscy obywatele są równi według ustalonego przez siebie prawa, postępują wg norm moralnych; nie ma zwierzchników. Można by interpretować je jako nowoczesną formułę antycznego wzorca wspólnoty politycznej zespolonej na zasadzie równości wobec prawa. Wzorzec teoretycznych założeń, co do normatywnego charakteru natury składających się na te wspólnotę podmiotów, lecz odwołujący się do czysto formalnej, praktycznej zasady samoregulacji ich działania dyktowanej przez rozum. Nie jest wspólnotą o genezie naturalnej.

--------TEORIA POZNANIA / EPISTEMOLOGIA / GNOSEOLOGIA-------

TEORIA POZNANIA: dziedzina filozofii zajmująca się podstawami poznania, wiedzy i nauki. Zajmuje się problemami dotyczącymi poznania bytu, rozpatruje dążenie człowieka do uzyskania wiedzy o rzeczywistości. Analizuje pochodzenie poznania (aspekt genetyczny), jak też drogę, którymi powinno ono podążać (aspekt metodologiczny). Rozważa kwestię możliwości doznaniowych człowieka, mając na uwadze głównie to czy świat jest dla niego w pełni poznawalny, czy też nie. Kieruje wreszcie swą uwagę na rezultaty naszych czynności poznawczych, mając na względzie to czy ich wyniki odznaczają się prawdziwością. W związku z tym stara się ogóle w ogóle określić prawdę i podać jej kryterium. Teoria poznania określana jest jako: „filozofia poznania”, „krytyka poznania”, „epistemologia”, „gnoseologia”, „kryteriologia”, „noetyka” przy czym znaczenie tych terminów wywodzi się od różnych autorów. W rozumieniu szerokim teoria poznania obejmuje wszystkie badania związane z poznaniem: logiki, psychologię poznania, fizjologię, socjologię, historię, metafizykę poznania itp. W węższym właściwym sensie jest to nauka o istocie i zasadach poznania, jego źródłach, warunkach i założeniach i granicach. Założenie teorii poznania wiąże się z różnym podejściem jej środowiska do ontologii, a także z tym, czy za punkt wyjścia przyjmiemy postrzeganie zmysłowe, względnie rozumowanie naukowe; jak rozumiemy podmiot poznania, czy za podstawową władzę poznawczą uznamy zmysły czy rozum i jak je rozumiemy

ŹRÓDŁA WIEDZY:

EMPIRYZM: kierunek w teorii poznania wywodzący poznanie ludzkie z doświadczenia zmysłowego, zewnętrznego lub wewnętrznego:

• sensualiści: doświadczenie zewnętrzne jest źródłem informacji o otaczającym nas świecie

• John Locke: wymienia 2 rodzaje doświadczenia: zewnętrzne (rzeczywistość) i wewnętrzne (psychika)

1. GENETYCZNY: głosi, że umysł jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych („tabula rasa” - niezapisana tablica), których dostarcza mu doświadczenie zewnętrzne (zmysłowe) lub wewnętrzne (introspekcja). Głosił go Arystoteles

2. METODOLOGICZNY: broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu jedynie w nim może znajdować uzasadnienie. Teza ta przeczy możliwości, tzw. czystego rozumowania, niezwiązanego z doświadczeniem

RACJONALIZM: w teorii poznania kierunek przeciwny empiryzmowi lub stanowisko występujące przeciw irracjonalizmowi. W sporze o pochodzenie wiedzy i o metody jej uzasadniania, w opozycji do empiryzmu, racjonalizm upatruje w rozumie naczelne źródło poznania, kryterium prawdy oraz uznaje istnienie poznania niezależnego od doświadczenia czysto rozumnego i możliwość uzasadnienia wiedzy bez odwoływania się do doświadczenia

1. ETYCZNY: wyraża pogląd wg, którego rozum jest najwyższą normą moralną lub głosi, że wartość moralna czynów jest zdeterminowana wiedzą o rzeczywistości

2. ESTETYCZNY: utrzymuje, iż rozum odgrywa główną rolę w pojęciu estetycznym lub, że o wartości artystycznej dzieła sztuki stanowi przejrzystość i racjonalność jego konstrukcji

3. GENETYCZNY: wg Platona rodzimy się z wiedzą, a prawda ukryta jest w naszym umyśle, wiedza polega na przypomnieniu sobie tych prawd, uświadomieniu ich sobie

4. METODOLOGICZNY: wg Demokryta poznanie rozumowe jest jasne, a poznanie zmysłowe ciemne. Poznanie rozumowe rozjaśnia nasze zmysły

IRRACJONALIZM: ogólna nazwa poglądów w teorii poznania zastrzegających lub ograniczających wartość poznania racjonalnego. Poglądy przeciwstawne racjonalizmowi

1. TEORIOPOZNAWCZY: zaprzeczenie uzyskiwania przez człowieka wiedzy rozumnej

2. METAFIZYCZNY: neguje racjonalność struktury bytu, głosi brak jego racji istnienia oraz wewnętrzną sprzeczność. Twórcą jest św. Augustyn, który głosił przewagę irracjonalizmu sił duszy nad rozumem

Neoplatonizm: kierunek filozoficzny stworzony przez Platona - ponad podziałami jest Prajednia, czyli ostateczne źródło, można je poznać tylko irracjonalnie, w stanie uniesienia duchowego, ekstazy

AGNOSTYCYZM: w epistemologii stanowisko filozoficzne wykluczajże możliwość poznania Absolutu, ograniczające możliwości poznania człowieka do zjawisk zmysłowych, negujące możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości, a zwłaszcza możliwości poznania istoty rzeczy, natury, związków przyczynowo-skutkowych i prawidłowości rozwojowych występujących w świecie. Pewne dziedziny bytu lub cała rzeczywistość transcendentna są niedostępne poznaniu ludzkiemu. Jesteśmy wobec tego bezsilni, więc powinniśmy zaniechać stawiania pytań. Potocznie jest to powstrzymywanie się od sądu, co do istnienia Boga

SCEPTYCYZM:

1. stanowisko odrzucające możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej, wywodzące się ze starożytnej szkoły filozoficznej sceptyków (Pyrron z Elidy)

2. pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem tej postawy jest przekonanie, że nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani żadnego kryterium prawdy. Szczęście można znaleźć tylko, w niewyrokowaniu o czymkolwiek, w obojętności i nieangażowaniu się w żadne spory

DOGMATYZM: bezkrytyczne przyjmowanie pewnych poglądów, koncepcji, twierdzeń, systemów wartości jako prawd jedynie zasadnych

KLASYCZNA TEORIA PRAWDY:

• twórcą jest Arystoteles

• prawdziwy jest: sąd lub zdanie zgodne z rzeczywistością

• prawda polega na zgodności rzeczy i umysłu (jeżeli treść naszej myśli oddaje stan faktyczny to jest to prawda)

• rzeczywistość musi być obiektywna, nie można jej naginać

• wadą jest brak kryterium prawdy - nie wiemy jak sprawdzać zgodność myśli z rzeczywistością

NIEKLASYCZNE KONCEPCJE PRAWDY:

1. OCZYWISTOŚCI:

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, które są oczywiste, np. 2+2=4 (nie możemy im słusznie zaprzeczyć)

• teorią tą kierował się Kartezjusz

• „cogito ergo sum” - podstawowe niezaprzeczalne twierdzenie filozoficzne

2. ZGODY POWSZECHNEJ:

• prawdziwe jest sąd lub zdanie, na które zgadza się ogół lub większość ludzi

• nie odwołuje się od obiektywnego świata

• wniesiona poprawka: o prawdziwości ma wyrokować nie dowolny ogół, lecz grono specjalistów (np o budowie atomu fizycy)

• czasami jednak tylko jeden specjalista ma rację, a reszta jest w błędzie - tak się dzieje najczęściej, gdy dochodzi do wielkich odkryć naukowych

• z powyższych wynika, że jest to wątpliwa teoria

3. KOHERENCYJNA:

• kryteria prawdy mają charakter wyłącznie logiczny

• o prawdziwości zdania decydują tylko względy formalne

• jeżeli jakieś zdanie jest poprawnie zbudowane i zgadza się z pozostałymi zdaniami świadczy to o prawdziwości tego zdania

• wadą jest to, iż pomija obiektywną rzeczywistość jako instancję rozstrzygającą (np. bajka jest spójnym i logicznym układem zdań)

4. PRAGMATYCZNA:

• powstała przez przeniesienie problemu użyteczności do rozważań epistemologicznych

• prawdziwy jest sąd lub zdanie, które w działaniu przynosi nam pożyteczne skutki

• błąd w koncepcji: sąd jest prawdziwy nie, dlatego że może być użyteczny, ale ponieważ jest prawdziwy jest użyteczny

• niejasność pojęcia użyteczność

• przyjęcie użyteczności jako kryterium prawdy musi prowadzić do feralnego subiektywizmu i relatywizmu dopuszczających różne, całkiem nawet rozbieżne zdania w jednej sprawie jako równo uprawnione, co może prowadzić do tego, że każdy może mieć swoją własną prawdę, której nie sposób pogodzić z prawdami innych

5. ONTOLOGICZNA: zgodność bytu z jego własną istotą

----------------------------METAFIZYKA / ONTOLOGIA----------------------------

METAFIZYKA:

1. określenie pism Arystotelesa traktujących o filozofii pierwszej. Autorem nazwy metafizyka jest Andronikos z Rodos (metafizyka - to, co jest po fizyce)

2. podstawowy dział filozofii zajmujący się bytem jako takim. Wg Arystotelesa jej przedmiot stanowią: przyczyny, zasady i struktura bytu

3. od czasów Kanta dziedzina rozważań dotyczących tego, co pozazmysłowe i pozadoświadczalne (Bóg, dusza, istota świata)

ONTOLOGIA:

1. ogólna teoria bytu (synonim metafizyki)

2. w sensie pierwotnym odnosi się do arystotelesowskiej filozofii pierwszej jako nauki o bycie jako bycie

3. w odróżnieniu od metafizyki nauka o racjonalnych elementach lub aspektach bytu

4. nauka o bycie szeroko rozumianej rzeczywistości. Stara się rozstrzygnąć czy istnieje 1 byt czy wręcz jego rodzaje. Docieka jego natury oraz tego, jakie istotne własności mu przysługują

STRUKTURA BYTU:

MONIZM: pogląd w ontologii, przeciwstawny dualizmowi i pluralizmowi w myśl, którego natura wszelkiego bytu jest jednorodna

1. MATERIALISTYCZNY: jedynym bytem jest natura

2. SPIRYTUALISTYCZNY: jedynym bytem jest rzeczywistość duchowa

DUALIZM: pogląd w zakresie ontologii oznaczający, że istnieją 2 rodzaje substancji: materialna i duchowa

1. TEORIOPOZNAWCZY: w epistemologii istnieje pogląd, że istnieją 2 niezależne rodzaje poznania: empiryzm i racjonalizm

2. AKSJOLOGICZNY: w teorii wartości uznaje istnienie 2 niezależnych wartości: dobra i zła

PLURALIZM: pogląd z dziedziny metafizyki (przeczący monizmowi) wg, którego w rzeczywistości lub w poznaniu istnieje wiele różnych, niezależnych od sobie podstawowych elementów

ZASADY BYTU:

REALIZM: jedno ze stanowisk ontologii, widać przede wszystkim byt materialny, dopuszcza w niej udział czynnika duchowego, ale niesamodzielnego, wykazującego inną naturę. W przeciwieństwie do idealizmu subiektywnego realizm jest teorią, w której istnieje rzeczywistość niezależna od poznania ludzkiego.

1. TEORIOPOZNAWCZY: teza ta głosi, iż istniejąca obiektywnie rzeczywistość może stanowić przedmiot poznania ludzkiego. W takim znaczeniu przeciwstawia się agnostycyzmowi.

2. POJĘCIOWY: pogląd, iż odpowiedniki pojęć ogólnych istnieją niezależne od rzeczy, poprzez które się przejawiają. W starożytności takie stanowisko wyznaczał przede wszystkim Platon w swojej koncepcji realnie istniejących idei, a także w przyjęciu bardziej umiarkowanym Arystoteles.

MATERIALIZM: stanowisko filozoficzne, będące odmianą monizmu ontologicznego, głoszące, że jedynie istniejącym, samoistnym bytem jest materia (tworzywo świata, do którego sprowadzają się lub, którego są modyfikacjami, pochodnymi i od którego są zależne wszelkie przejawy rzeczywistości)

IDEALIZM: pojęcie określające wszystkie kierunki filozofii wg, których idea, myśl, świadomość są pierwotne, natomiast byt i rzecz są wtórne. Termin ten obejmuje różne zjawiska filozoficzne, zarówno z ontologii, jaki też teorii poznania. Pierwszy wzorzec stanowiska idealistycznego sformułował Platon

1. ONTOLOGICZNY (METAFIZYCZNY):

• obiektywny: głosi pogląd, że jedynie istniejącym samoistnym bytem jest idea, duch, Absolut bądź, że byt taki istnieje niezależnie od rzeczywistości materialnej, która jest jego tworem, pochodną lub przejawem

• subiektywny: stworzenie całej rzeczywistości sprowadza się do wrażeń, wyobrażeń, myśli istniejących w podmiocie

2. TEORIOPOZNAWCZY: kwestionuje możliwość poznania rzeczywistości zewnętrznej wobec podmiotu. Występuje jako:

• immanentny: odmawiający podmiotowi zdolności wykroczenia w aktach poznawczych poza własne przeżycia psychologiczne stanowiące dla niego jedyny możliwy podmiot poznania

• transcendentalny (krytyczny): kwestionujący możliwość poznania istniejących rzeczy samych w sobie, ograniczający poznanie do świata zjawisk dostępnych doświadczeniu współtworzonym przez struktury poznającego umysłu

3. ESTETYCZNY: oznacza pogląd wg, którego sztuka tworzy własna idealną rzeczywistość, nie jest zaś naśladownictwem ani odzwierciedleniem rzeczywistości społecznej

SPIRYTUALIZM: stanowisko w ontologii zgodnie, z którym cała rzeczywistość jest w swej istocie natury duchowej, a świat materialny stanowi jedynie przejaw aktywności owego pierwiastka duchowego (Absolutu, Boga, ducha)

PRZYCZYNY BYTU:

DETERMIZNIZM: pogląd zgodnie, z którym zajście każdego zdarzenia jest wyznaczone jednoznacznie przez zdarzenia poprzedzające je w czasie, przeciwieństwo indeterminizmu

1. ONTOLOGICZNY: przyjmuje, że bieg zdarzeń jest wyznaczony przyczynowo lub celowościowo

2. ETYCZNY: zaprzecza istnieniu wolnej woli, uznaje wszystkie czyny za wyznaczone przez warunki zewnętrzne

Zjawiska nie występują po prostu obok siebie, pozostają we wzajemnym uwarunkowaniu, zajście jednego zjawiska pociąga za sobą powstanie innego zjawiska (związek przyczynowo skutkowy)

INDETERMINIZM: pogląd, który głosi, że istnieją zjawiska niepodlegające prawom przyrody, przeciwieństwo determinizmu. Jest stanowiskiem negującym istnienie koniecznej współzależności zjawisk na mocy, którego każde zjawisko byłoby jednoznacznie wyznaczone przez całość sytuacji, w jakiej zachodzi

Spór indeterminizmu i determinizmu dotyczy zwłaszcza kwestii: wolności woli, odpowiedzialności moralnej i przyczynowości w przyrodzie

TELEOLOGIZM:

1. pytanie o celowość istnienia świata. Uważa, że świat istnieje celowo

2. w filozofii stanowisko teologiczne wg, którego rozwój rzeczywistości przyrodniczej i społecznej cechuje celowość, czyli dążenie do ostatecznego celu

FINALIZM: ogół koncepcji uważających, że obiekty i zjawiska przyrody są celowe i należy wyjaśniać je poprzez zasady celowości

Platon - świat stworzył demiurg, wszystko ma swoje miejsce i przeznaczenie. Podważył to Darwin w teorii ewolucji

TEIZM: wiara w Boga osobowego, transcendentnego, będącego stwórcą świata i ludzi oraz sprawującego opiekę nad światem; również stanowisko filozoficzne przyjmujące istnienie takiego Boga. Przeciwieństwo ateizmu (niewiary w Boga), politeizmu, panteizmu i deizmu

MONOTEIZM: wiara w istnienie jednego Boga i, w przeciwieństwie do henoteizmu wykluczający istnienie jakichkolwiek innych istot boskich. Np. chrześcijaństwo, judaizm, islam

POLITEIZM: wiara w istnienie wielu bogów, przeciwieństwo monoteizmu

HENOTEIZM: stan pośredni między monoteizmem, a politeizmem. Kult wielu istot boskich, z których jedna jest najważniejszym bogiem, pozostałe zaś podporządkowanymi mu pomniejszymi istotami nadprzyrodzonymi. Np. hinduizm

DEIZM: zespół poglądów filozoficzno-teologicznych, a także stanowisko światopoglądowe wg, którego Bóg, stworzywszy Wszechświat lub obdarzywszy materię zdolnością do samodzielnego rozwoju wg ustalonych przez siebie praw, nie ingeruje odtąd w losy świata, pozostawiając przyrodę jej własnemu biegowi. Neguje opatrzność Boga, boskość Jezusa Chrystusa, potrzebę istnienia Kościoła jako pośrednika między Bogiem a ludźmi, cuda oraz objawienia. Głosił prymat moralności w stosunku do religii, którą traktował jedynie jako nośnik zasad etycznych

PANTEIZM: ogólna nazwa doktryn filozoficznych lub religijnych utożsamiających Boga ze światem rozumianym jako jedna całość bytowa. Przeciwieństwo teizmu. Bóg jest wszechobecny, znajduje się we wszystkim, co istnieje. Bóg i świat to jedno

-------------------------------FILOZOFIA SPOŁECZNA-------------------------------

FILOZOFIA SPOŁECZNA: dziedzina filozofii zajmująca się analiza funkcji i sensu zjawiska i społeczeństwa, funkcjonowania człowieka w społeczeństwie jako istoty społecznej oraz krytyką społeczną

OSOBA: byt duchowy, moralny, niepowtarzalny, nosiciel wartości, wykonawca obowiązków, podmiot bezwarunkowego szacunku, istota wolna, rozumna, autonomiczna, zdolna do samorealizacji, odrębna od innych i jednocześnie złączona ze wspólnotą

JEDNOSTKA: wyrażenie osoby w świecie materialnym poprzez ciało i jego wymogi. Jest narzędziem realizacji celów osoby

WSPÓLNOTA: zbiorowość ludzi połączonych silną więzią psychiczną powstałą na gruncie nie tylko związków obiektowych, ale także wspólnoty przekonań, uczuć, wspólnie akceptowanych wartości

INDYWIDUALIZM:

1. pogląd, który uznaje pierwszeństwo jednostki wobec innych bytów, zwłaszcza państwa, społeczeństwa i wartości

2. postawa filozoficzna lub moralna, która akceptuje niezależność od norm i wartości kolektywnych

3. w ontologii stanowi doktrynę, wg której realnie istnieją tylko indywidua, a pojęcia ogólne niczemu nie odpowiadają

PERSONALIZM: kierunek filozoficzny, który wyróżniając kategorię osoby, uznaje jej priorytet nad jednostką czy indywiduum (przeciwieństwo do indywidualizmu). Osoba obdarzona jest świadomością, wolą twórczą i odpowiedzialnością moralną

KOLEKTYWIZM: pogląd głoszący prymat dobra zbiorowości nad interesami i potrzebami indywidualnymi.

Pierwszym rzecznikiem kolektywizmu był czołowy XIX w ideolog anarchizmu M. Bakunin. Wizję przyszłego społeczeństwa wolnych jednostek upatrywał w możliwościach życia kolektywnego i bezpaństwowego. Postulował o całkowite odrzucenie własności prywatnej i zastępowaniu jej własnością kolektywną, zorganizowaną w formie wolnych zrzeszeń jednostek, w różnym stopniu korzystających z wytworzonych dóbr materialnych. Systemy totalitarne głosiły między innymi nadrzędność interesów państwa nad interesem jednostki

ETATYZM: jeden z kierunków polityki gospodarczej państwa, polegający na przejmowaniu istniejących, z reguły prywatnych przedsiębiorstw, w całości lub ich tworzeniu przez kapitał państwowy od podstaw, lub też udział w tworzeniu przedsiębiorstw-spółek o kapitale mieszanym - prywatno państwowym

ZSRR w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929-35) jako próbę przełamania depresji gospodarczej

LIBERALIZM:

• postawa cechująca się tolerancją wobec poglądów, zachowań i działań innych osób

• doktryna polityczna oparta na uznaniu za nadrzędne interesów jednostki oraz własności prywatnej, głownie przez ograniczenie wpływów państwa, podział władzy, otwartość narodową, wyznaniową i ideologiczną

LIBERALIZM GOSPODARCZY (LESEFERYZM): typ polityki gospodarczej oparty na pozostawieniu zupełnej swobody działania podmiotom gospodarczym (własność prywatna)

NEOLIBERALIZM: nurt ekonomiczny powstały w pierwszej połowie XX w postulujący stosowanie w gospodarce rynkowej zasad liberalizmu, lecz dopuszczający ingerencję państwa w określonym zakresie

ZMIANA: dokonanie się, przeobrażenie zmieniające charakter, istotę czegoś na lepsze lub gorsze

ROZWÓJ: proces ukierunkowanych zmian, w którym można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian danego obiektu lub układu; postęp w doskonaleniu się, ulepszenie czegoś

POSTĘP: proces ukierunkowanych przemian, podczas którego dokonuje się proces przechodzenia na wyższe stadium rozwoju

EWOLUCJA: proces rozwoju, którego efektem jest coraz większa różnorodność, złożoność i organizacja

REWOLUCJA: proces gwałtownych zmian jakościowych, w jakiejś dziedzinie, powodujących zasadnicze przekształcenie istniejącego stanu rzeczy lub układu stosunków i nagłe przejście z jednego stadium w drugie

---