Rola terytorium i przestrzeni osobistej w komunikacji międzyludzkiej

I pojęcie „terytorium”

1. zachowania terytorialne

• zachowania które wynikają z określonego stosunku do otoczenia fizycznego,

manifestowania praw własności terytorium i jego obrony przed „intruzami”

• szczególnie zachowanie terytorialne obserwujemy w warunkach domowych(np. fotel taty, zabawki brata)

• mogą pomagać w koordynowaniu działań, regulować zagęszczenie, zapewniać przetrwanie gatunku, zacieśniać więzy w grupie itd

• pomagają regulować interakcje społ

• mogą być źródłem konfliktów społ.

3 typy terytorium wg ALTANA

• terytoria prywatne:

- wyłączna domena ich właściciela

- pilnie strzeżone przed wszystkimi próbami nieproszonego wtargnięcia

- to np. dom mieszkalny lub sypialnia

- wg Goffmana - to terytorium posiadania w którego skład autor ten zalicza przedmioty osobiste, dzieci pozostające na utrzymaniu itp. Oraz obiekty i przedmioty którymi dysponujemy pewien czas, np. sztućce, gazeta.

• terytorium pośrednie:

- nie pełni centralnej funkcji w życiu jednostki i nie są przez nią postrzegane na zasadach wyłączności

- jest to np. często odwiedzana restauracja

- konflikty wokół tych terytoriów rozgrywają się zdecydowanie częściej, gdyż granica między własnością prywatną a publiczną jest tu znacznie bardziej rozmyta.

• Terytorium publiczne:

- obszary które każdy może tymczasowo „objąć na własność”

- jest to np. park, plaża, ulica

II TERYTORIUM: INWAZJA I OBRONA

1. cechy przypadków wkroczenia na nasze terytorium wg Dymana i Scotta

a) naruszenia - dot. aktów nie usprawiedliwionego wykorzystania cudzego terytorium; możemy naruszyć czyjeś terytorium: spojrzeniem ( przyglądanie się os. która je), głosem lub innymi dźwiękami

b) inwazja - b trwałe naruszenie czyjegoś terytorium; jest to próba przejęcia czyjejś przestrzeni na własność

c) skalanie - zanieczyszczenie czyjegoś terytorium własną obecnością i jej śladami.

2. Reakcje obronne związane z naruszeniem naszego terytorium zależą od:

* kto narusza nasze terytorium (przedmiot czy człowiek, kobieta czy mężczyzna)

* dlaczego ktoś narusza nasze terytorium (jak ktoś robi to umyślnie reagujemy gwałtowniej)

* jaki typ terytorium został naruszony (naruszenie terytorium prywatnego jest znacznie poważniejsze)

* jaką formę przybrał akt naruszenia ( dotknięcie ciała, przejście przez trawnik)

* czy spodziewamy się dalszych aktów naruszenia terytorium

* gdzie nastąpiło naruszenie terytorium

3. Główne metody obrony własnego terytorium

a) prewencja - wytyczanie granic terytorium tak aby inni postrzegali je jako naszą własność. Gdy zajmujemy jakieś miejsce wystarczająco długo lub często, to inni mogą postrzegać je jako naszą „własność”

b) znaczniki terytorium - określają „naszą przestrzeń” jako b prywatne SA zdecydowanie skuteczniejsze(są to np. ogrodzenia, parasol, płaszcz itd.)

4. Stopień pobudzenia (PATTERSON)

- jeżeli oceniamy jako pozytywny (sympatia miłość ulga) dochodzi do odwzajemnienia zachowań

- jeżeli oceniamy jako negatywny (antypatia, zakłopotanie stres lęk) zmierzamy do kompensacji odwzajemnienia zachowań, jeżeli ten stan jest nieporządany to będziemy się starać przywrócić „właściwy” dystans: przez odwrócenie wzroku, zmianę tematu rozmowy, skrzyżowanie ramion, przysłanianie twarzy dłonią, pocieranie karku (kierując łokieć w stronę rozmówcy)

5. Badania nad skutkami inwazji terytorialnej Russo

- mężyczyzni odczuwają większy stres przy inwazji frontalnej (np. siadanie naprzeciwko) , podczas gdy kobiety b negatywnie reagują na inwazję lateralną (siadanie obok)

- zachowania ofensywne i defensywne wyrażane były poprzez lokalizację, postawy, gesty

lokalizacja - miejsce w pomieszczeniu; różne pkt widzenia

postawa - np. rozłożenie materiałów na stole

gesty - sygnał gotowości lub niechęci do podjęcia komunikacji ( np. wrogie spojrzenia, odwracanie lub pochylanie tułowia, ogradzanie się ramionami lub dłońmi.

6. Barach - komunikacja a status

- ludzie niechętnie wchodzą w interakcje z osobami o wyższym statusie (np. bardziej formalny strój)

7. Knowles

oprócz tego iż nie chcemy, by ktoś obcy naruszałnasze terytorium, zasadniczo nie jesteśmy skłonni także naruszać czyjegoś obszaru„ o czym mogą świadczyć przeprosiny lub pochylona głowa podczas przechodzenia obok obcej grupy ludzi)

III ZAGĘSZCZENIE I ZATŁOCZENIE

1. bagno behawioralne (Calhoun):

* zależności obserwowane na zamkniętej przestrzeni, w której większość osobników wykazuje znaczne zaburzenia w zachowaniach

* wnioski z badań nad szczurami żyjącymi w warunkach nadmiernego stresu(w bagnach behawioralnej) :

- rezygnacja z form interakcji społecznej i seksualnej

- poważne zaburzenia wzorców godowych

- zaburzenie lub całkowity zanik wzorców gniazdowania

- młode były atakowane i zjadane przez hiperaktywne samce

- dominacja

- ciągła walka o terytorium

- ciężarne samice bardzo często roniły

- znaczący wzrost zachowań agresywnych

* wnioski dotyczące zagęszczenia terytorium są fałszywe

* agresja, stres, zachowania kryminalne, wrogość wobec innych, spadek kondycji zdrowotnej i umysłowej

2. czynniki determinujące wystąpienie uczucia zatłoczenia:

a) czynniki otoczenia - m.in. ograniczona przestrzeń, niepożądane dźwięki

b) czynniki osobowe - m.in. płeć, cechy osobowości, brak dominacji, brak kontroli, doświadczenie

c) czynniki społeczne - duża liczba niepożądanych kontaktów społecznych, interakcje z osobami z innych grup społecznych, nieprzyjemna interakcja

d) czynniki związane z realizacją celów - m.in. niemożność realizacji własnych pragnień

3. EFEKTY ZAGĘSZCZENIA

* wzrost zagęszczenia nie wywołuje automatycznie wzrostu stresu lub zachowań aspołecznych

* w wielu przypadkach człowiek celowo dąży do większych skupisk ludzi i ta świadomość powoduje minimalne ryzyko wystąpienia negatywnych skutków zagęszczenia

* zdarza sięże winą za negatywne zachowania obarczamy wysokie zagęszczenie, ponieważ cecha ta jest w danej sytuacji oczywista i jest łączona z występowaniem problemów

* duże zagęszczenie może wywołać wiele problemów ale człowiek nie powinien być pasywny w sytuacjach wymagających tymczasowego przystosowania się do warunków dużego zagęszczenia

4. RADZENIE SOBIE W WARUNKACH ZAGĘSZCZENIA (Miligram):

* spędzanie mniejszej ilości czasu z innymi

* nie zwracanie uwagi na zjawiska nie istotne(np. ignorowanie pijaka leżącego na chodniku)

* przesuwanie odpowiedzialności za przebieg interakcji na innych

* blokowanie wejść do budynków i osiedli poprzez zatrudnienie odpowiednich osób

5. DYSTANS KONWERSACYJNY

* ok. 7 roku zycia dziecko włącza do swojego repertuaru zachowań aspekty związane ze sferą publiczna: 10-latek dysponuje ustabilizowanym wzorcem zachowań, który zasadniczo przystaje do norm obowiązujących w świecie dorosłych

* Hall - przestrzeń interpersonalna

- nieformalna przestrzeń danej jednostki

- jednostka może ją powiększać lub zawężąć w zależności od okoliczności, rodzaju kontaktu, relacji między uczestnikami interakcji, cech i osobowości itd.

- 4 sfery:

a) intymna - rzeczywisty kontakt fizyczny, do ok. 45cm

b) osobista - 45cm - 1,2m

c) społeczna - 1,2m - 3,5m

d) publiczna - 3,5m - do granic widzialności lub słyszalności

6. 9 GŁÓWNYCH CZYNNIKÓW WPŁYWAJĄCYCH NA ZAMIANĘ DYSTANSU KONWERSACYJNEGO:

A. PŁEĆ:

- podczas kontaktów naturalnych kobiety zdecydowanie częściej dobierały mniejszy dystans konwersacyjny (niezależnie od płci rozmówcy) niż mężczyźni oczywiście gdy kontakty te są przyjazne lub neutralne

- u dzieci jednak ta reguła się nie spełnia, dziewczynki wykazują silną tendencję do utrzymywania większego dystansu, w przeciwieństwie do chłopców.

- ludzie w kontaktach z kobietami stosują mniejszy dystans niż w kontaktach z mężczyznami.

- para „kobieta-kobieta” stosuje dystans najkrótszy

- para „mężczyzna - mężczyzna ” stosuje dystans najdłuższy

- można z dużą dokładnością przewidywać rozwój wydarzeń, wydarzeń przypadku gdy ktoś narusza czyjąś przestrzeń osobistą, stając lub siadając zbyt blisko: ucieczka będzie bardziej prawdopodobna jeżeli intruz będzie mężczyzną.

- rozbieżność między kobietami a mężczyznami mężczyznami doborze dystansu konwersacyjnego należy tłumaczyć:

*doświadczeniami z dzieciństwa - ten sam rodzaj bodźca może wywołać w rodzicach różne reakcje w zależności od płci dziecka, np. płaczącą dziewczynkę przytulamy, bierzemy na ręce, a płaczącego chłopca sadzamy w łóżeczku; dziewczynki dostają zabawki w postaci misiów, lalek nie wymagających dużej przestrzeni i zachęcające do działań zorientowanych na środowisko domowe, chłopcy zaś dostają zabawki wymagające dużej przestrzeni, często na świeżym powietrzu: piłkę, samochód

*wg Heleny`Heleny - pozycja społeczna - kobiety mają tendencję do utrzymywania mniejszego dystansu konwersacyjnego z powodu niższego statusu społecznego, przestrzeń kobiety jest naruszana, co wywodzi się z braku szacunku do niej

* różnice osobowości i orientacja społeczna - krótszy dystans kojarzony jest przez kobiety z ciepłem, zaufaniem i przyjaznym nastawieniem

B. WIEK - dystans stopniowo powiększa się od około 6 roku życia aż po wczesny okres dojrzewania, kiedy normy wieku ulegają ostatecznemu ukształtowaniu; niezależnie od płci osoby niskie dążą do zmniejszenia dystansu, w przeciwieństwie do osób wysokich

C. TŁO KULTUROWE I ETNICZNE

a) Watson - kultura kontaktowa - bardziej bezpośrednia interakcja, bliższy dystans konwersacyjny, częstsze sygnały dotykowe, częstszy kontakt wzrokowy i głośniejsze rozmowy (Arabowie, Latynoamerykani, narody Europy S)

b) w pierwszych latach szkoły podstawowej dzieci czarne utrzymują bliższy dystans niż dzieci białe, mnie j więcej na poziomie 5 klasy różnice te się zacierają, a ok. 16 roku życia przedstawiciele rasy czarnej zaczynają wykazywać tendencję do utrzymywania między sobą większego dystansy konwersacyjnego

c) kontakty między białymi a czarnymi cechująsię większym dystansem niż w przypadku kontaktów osób tej samej grupy rasowej

d) Scherer - dystans konwersacyjny u dzieci klasy średniej jest większy niż u dzieci pochodzących z uboższych warstw społecznych, natomiast nie ma większej różnicy u dzieci czarnych i białych białych obrębie tej samej grupy społecznej

e) Connolly - czarni w toku konwersacji zdecydowanie częściej niż biali poruszają się i zmieniają dystans konwersacyjny

D. TEMAT ROZMOWY

a) Erickson - przesunięcia proksemiczne - zmiany dystansu w toku konwersacji, mogą sygnalizować ważne segmenty interakcji(np. początek, koniec, zmianę tematu wypowiedzi)

b) Leopold - w reakcji na obraźliwe uwagi ludzie dążą do zajęcia dystansu większego od normalnego, szczególnie w przypadku, gdy osoba obrażająca postrzegana jest jako wyższa statusem.

E. OTOCZENIE INTERAKCJI:

a) na dobór dystansu interakcji wpływają: oświetlenie, temp, hałas, przestrzeń

b) jeżeli otoczenie postrzegane jest jako formalne i/lub nieznane, to możemy się spodziewać większego dystansu konwersacyjnego

F. CECHY FIZYCZNE:

a) wzrost rozmówcy może powodować zmiany interakcji, czego powodem jest np. uniknięcie przytłoczenia rozmiarami partnera lub chęć uzyskania właściwego kąta spojrzenia

b) osoby otyłe mogą wzbudzać w rozmówcach tendencję do zwiększania dystansu konwersacyjnego

c) Kleck - rozmówcy osób opatrzonych stygmatami dobierają większy dystans niż w kontaktach z osobami „normalnymi”, jednak dystans ten skraca się wraz z postępem interakcji; osoby ułomne oczekują od innych reakcji „na dystans” i przygotowują się na taką reakcję, tym samym zwiększając jej prawdopodobieństwo jej wystąpienia

d) dystans zwiększa się w momencie, gdy rozmówca jest epileptykiem bądź ma widocznie oszpeconą twarz

G. ORIENTACJA POSTAW I EMOCJI

a) Kleck - ludzie nabierają większego dystansu w stosunku do osoby, która postrzegana jest w negatywnym świetle, z zmniejszali go w momencie, gdy rozmówca postrzegany był przyjaźnie

b) w niektórych przypadkach gniew może prowadzić do chęci wycofania się z kontaktu, ale jeżeli szukamy zadośćuczynienia dystans będzie się zmniejszał

c) zmiany stanów emocjonalnych będą powodować zmiany w doborze dystansu wobec innych osób

H. CHARAKTERYSTYKA RELACJI MIĘDZY LUDZKICH

a) Willis - osoby obce rozpoczynają konwersację przy większym dystansie niż osoby znające się (jest to wynik ostrożności przy zawieraniu nowych znajomości)

b) pary małżeńskie zachowuja dystans zbliżony do tego, który obserwujemy między nieznajomymi

c) Little - przyjaciele zachowują bliższy dystans konwersacyjny niż znajomi, ci zaś zachowują mniejszą odległość niż obcy

d) mężczyźni wybierają tym większy dystans im bardziej są niezadowoleni z pożycia

I. CHARAKTERYSTYKA OSOBOWOŚCI

a) introwertycy mają tendencję do zajmowania miejsca w dalszej odległości od rozmówcy niż ekstrawertycy i na ogół preferują dalsze dystanse konwersacyjne

b) jednostki podatne na stany lękowe utrzymują większy dystans

c) tendencja do zachowania bliższego dystansu obserwowana jest u osób, które maja wysokie mniemanie o sobie, dużą potrzebę afiliacji, niski poziom autorytaryzmu, dużą samokontrolę

d) u jednostek z różnymi rodzajami zaburzeń osobowości obserwujemy liczne zachowania przestrzenne odbiegające od normy, a więc utrzymywania zbyt dużych jak i zbyt małych dystansów

e) większy dystans w kontaktach między obcymi sobie ludźmi rasy białej łączony bywa także z takimi czynnikami jak uprzednia izolacja społeczna, dłuższa rozmowa na tematy osobiste, świadomość bycia obserwowanym przez osoby trzecie

IV USADOWIENIE I RELACJE PRZESTRZENNE W MAŁYCH GRUPACH

1. Wnioski z badań nad relacjami przestrzennymi i usadowieniem można pogrupować w kategorie:

1. przywództwo - mężczyzna siadający u góry stołu był wybierany na przewodniczącego zdecydowanie częściej oraz był postrzegany jako o wyższym statusie

2. Dominacja

3. Zadanie

4. Płeć i stopień zażyłości

5. Motywacja - kiedy jest afiliatywna dopuszczamy możliwość redukcji dystansu, natomiast kiedy ma charakter negatywny, bliskość jest niepożądana, dlatego wolimy korzystać z kontaktu wzrokowego

6. introwertyzm - ekstrawertyzm

---