Szczegółowa tematyka wykładów dotyczących metodyki zbierania

wywiadu medycznego i przeprowadzania badania fizykalnego chorego

Cel: Nabycie przez Studentów umiejętności badania podmiotowego (prawidłowe

zebranie wywiadu chorobowego ) i przeprowadzania badania przedmiotowego

(fizykalnego ), umożliwiających ocenę stanu zdrowia psychicznego i fizycznego

chorego w stopniu niezbędnym do wykonywania profesjonalnej opieki

pielęgniarskiej.

Wykład I

• Rola i miejsce wywiadu chorobowego i badania fizykalnego w procesie

diagnostycznym.

• Pojęcie „diagnozy pielęgniarskiej” i jej rodzaje.

( Przyczynowa, Prognostyczna, Znaczenia, Fazy )

• Podstawowe zasady komunikowania się pielęgniarka/położna - pacjent

• Poziomy komunikowania się: werbalny ( słowny, formalny), niewerbalny (bezsłowny ), inaczej mowa ciała, relacyjny

• Pojemność kanałów informacyjnych( problem bodźców konkurencyjnych )

• Wywiad chorobowy

Źródła informacji:

Główne (bezpośrednie ) uzyskane od pacjenta.

uzupełniające: np. od członków rodziny, członków zespołu terapeutycznego osób towarzyszących.

przedmiotowe: oficjalna dokumentacja medyczna

podmiotowe: pacjent, członkowie rodziny, pracownicy instytucji medycznych i

• Metody prowadzenia wywiadu:

skategoryzowany - prowadzony według uprzednio przygotowanej listy pytań

nieskategoryzowany - bez wstępnej listy pytań

ze względu na czas prowadzenia: planowy (zamierzony ), spontaniczny

ze względu na sposób prowadzenia: poprzez zadawanie pytań lub w drodze nawiązania i utrzymania kontaktu

• Zasadnicze części prawidłowo zbieranego wywiadu chorobowego:

( w przypadku dzieci, nieletnich, pytamy rodziców, opiekunów )

wywiad osobisty, ogólny

wywiad rodzinny

wywiad chorobowy

uzupełnienie wywiadu chorobowego analizą dostępnej dokumentacji medycznej:

urzędowej-zawierającej formalne informacje wystawionej przez instytucje medyczne, dostarczające obiektywną wiedzę na temat chorego

osobiste np.notatki dotyczące stanu zdrowia sporządzone np. przez samego chorego

Podstawy symptomatologii

• Najczęstsze dolegliwości i objawy w chorobach układu oddechowego

zaburzenia rytmu oddechowego

nieżyt błony śluzowej nosa, kichanie

ból gardła, chrypka, kaszel,

plwocina

duszność sinica

• Najczęstsze dolegliwości i objawy w chorobach układu krążenia

ból

duszność, sinica pochodzenia sercowego

zaburzenia rytmu serca

obrzęki, przesięki do jam ciała

ograniczenie tolerancji wysiłku fizycznego

• Najczęstsze objawy i dolegliwości w chorobach układu pokarmowego

odbijanie się treści pokarmowej, czkawka, zgaga

nudności , wymioty

bóle brzucha

utrudnienie połykania

zatrzymanie wiatrów, wzdęcie brzucha

biegunka, zaparcia, wygląd stolca

• Najczęstsze objawy i dolegliwości w chorobach układu nerwowego

bóle głowy

omdlenia, drgawki, utrata przytomności

trudności w poruszaniu się

zaburzenia mowy

parestezje, bóle krzyża

zaburzenia w oddawaniu moczu i stolca

• Najczęstsze objawy i dolegliwości w chorobach układu kostno-stawowego

ból, obrzęk

deformacja stawu, guzki reumatoidalne

trzeszczenie podczas ruchów stawów, niestabilność

ograniczenie ruchomości, usztywnienie stawów

• Najczęstsze objawy i dolegliwości w chorobach układu moczowego

dolegliwości bólowe

obrzęki tkanek

zaburzenia oddawania moczu

ocena makroskopowa wyglądu moczu

• Najczęstsze objawy w zaburzeniach układu limfatycznego

węzły chłonne

limfadenopatia, obrzęk limfatyczny

• Podstawowe objawy kliniczne pomocne w diagnostyce fizykalnej chorego

układ nerwowy: Objaw Babińskiego, Objaw Brudzińskiego, Objaw Möbiusa

Objaw Romberga, Objaw Kerniga

Jama brzuszna: Objaw Blumberga, Objaw Goldflama, Objaw Chełmońskiego, Punkt McBurneya

Gruczoły dokrewne: Objaw Chwostka, Objaw Graefego, Objaw Kochera,

Objaw Trousseau

• Ocena świądu

świąd jako odmienny rodzaj czucia

Wzrokowa skala analogowa VAS ( Visual analoque scale)

Ocena świądu z wykorzystaniem kwestionariuszy

Ocena nocnych ruchów spowodowanych świądem

• Ocena bólu

Rodzaje bólu:

ból receptorowy (nocyceptywny) powierzchniowy, głęboki

ból przewodowy ( neuropatyczny )

ból ośrodkowy

ze względu na czasokres ból: ostry, przewlekły, psychogenny

Skale oceny bólu:

jednowymiarowa, wielowymiarowe,

skala wzrokowo-analogowa VAS

Problem oceny bólu u dzieci:

skala behawioralno-obserwacyjna DEGR

• Ocena odleżyn

Czynniki ryzyka rozwoju odleżyn:

przewlekłe unieruchomienie

zaburzenia czucia

zaburzenia krążenia

nieprawidłowe odżywianie

klasyfikacja odleżyn:

5-stopniowa skala wg.Torrance`a

klasyfikacja 4-stopniowa Europejskiej Grupy Doradczej Ds.Odleżyn (EPUAP)

Wykład II

• Podstawy anatomii topograficznej umożliwiającej określenie lokalizacji występowania poszczególnych objawów fizykalnych

płaszczyzny, osie i wymiary ciała

okolice i linie ciała

Topografia : głowy i szyi

klatki piersiowej

jamy brzusznej

okolicy lędźwiowej

kończyn górnych

kończyn dolnych

krocza

• Badanie przedmiotowe ogólne

( wzrok, słuch, węch, dotyk )

oglądanie ( inspectio)

obmacywanie (palpatio)

opukiwanie ( percussio)

osłuchiwanie (auskultatio )

ocena świadomości (skala Glasgow, Pediatryczna skala Glasgow -GCS )

typy budowy ciała: normosteniczny, leptosomiczny, asteniczny, pykniczny,

atletyczny

stan odżywienia

położenie ciała: dowolne, przymusowe uwarunkowane dolegliwościami lub

chorobą

ocena chodu uwarunkowanego dolegliwościami lub chorobą

badanie węzłów chłonnych w przypadku ich powiększenia ocena:

lokalizacji, wielkości, konsystencji-miękkie, sprężyste, twarde

ruchomości w stosunku do siebie, skóry i podłoża

bolesność uciskową

tworzenie pakietów

stan skóry ponad węzłami (np.przetoki )

• Metodyka badania fizykalnego poszczególnych narządów

• Skóra i jej przydatki

ocena skóry zdrowej uwzględnia jej: zabarwienie, nawilżenie, ucieplenie

tkanki podskórnej- ilość rozmieszczenie: równomierne, obfite, zanikowe

ocena spojówek, błon śluzowych: jamy ustnej i narządów płciowych

• Wykwity patologiczne

pierwotne

plamy: naczyniowe, barwnikowe, złogowe

grudka: naskórkowa, skórna mieszana

blaszka (tarczka )

bąbel pokrzywkowy

pęcherze

krosta

cysta

guz: zapalny, nowotworowy

wtórne

Łuska, nadżerka, przeczos, owrzodzenie, rozpadlina, strup, blizna,

Spryszczenie, teleangiektazje, hipo-hiperpigmenatcja, zanik skóry

ocena włosów, paznokci.

• Badanie głowy

(oglądanie, obmacywanie, opukiwanie )

ocenia się: kształt czaszki, wzajemne proporcje twarzoczaszki, patologiczne zniekształcenia (wrodzone, urazowe)

bolesność uciskowa, opukowa,

ocena powiek: równość szpar powiekowych, opadanie niedomykanie powiek,

spojówki: zabarwienie, patologiczna wydzielina

gałki oczne: osadzenie w oczodole, wytrzeszcz, ruchomość, oczopląs,

ocena źrenic: symetria, reakcja na światło i akomodację

uszy: osadzenie i kształt małżowin, wydzielina i jej charakter z przewodu słuchowego zewnętrznego

narząd węchu nos: kształt, symetria drożność przewodów nosowych,

obecność wydzieliny

• Badanie ucha, nosa, gardła

Badanie równowagi i narządu słuchu

Ocena występowanie oczopląsu samoistnego

próba Romberga

próba marszu po prostej z zamknieymi oczami

próba Unterbergera (marsz w miejscu z zamkniętymi oczami )

próby wskazywania

ocena słyszenia szeptu z określonej odległości od ucha

Badanie nosa:

ocena kształtu, obrzęk tkanek nosa zewnętrznego,

obecność skrzepów krwi w przedsionku nosa

zapadanie się skrzydełek nosa podczas oddychania, szumy, szmery

ocena drożności nosa (obie strony)

bolesność uciskowa zatok przynosowych

ocena stanu i zabarwienia śluzówki nosa

Badanie jamy ustnej i gardła

ocena stanu przedsionka jamy ustnej: śluzówek, dziąseł, stanu uzębienia, , dna jamy ustnej,

wyglądu oraz ruchomości języka

ocena stanu migdałków podniebiennych: ich symetrii, stanu powierzchni,

ocena odruchów gardłowych, ruchomości podniebienia miekkiego

• Podstawowe badanie narządu wzroku

ocena ostrości wzroku do dali

ocena ostrości wzroku do bliży

widzenie barwne

prawidłowość osadzenia gałek ocznych, symetria ich ruchomości

ocena szpary powiekowej

ocena spojówek

ocena układu łzowego ( próba uciskowa )

badanie stanu źrenic i ich odruchów

• Badanie układu oddechowego

(oglądanie, obmacywanie, opukiwanie, osłuchiwanie)

ocena toru oddychania:

piersiowy- obojczykowo-żebrowy

brzuszny- żebrowo brzuszny

rytm patologiczny: oddech Cheyne`a-Stokesa, Biota, Kussmaula

zniekształcenia klatka: kurza, szewska, beczkowata

tzw. ruchomość paradoksalna

Ocena niewydolności oddechowej na podstawie oglądania -skala Silvermana

Obmacywanie: drżenie głosowe, tarcie opłucnowe, „trzeszczenia skóry”, „koci mruk”, bolesność, ruchomość patologiczna

Opukiwanie: określenie charakteru odgłosu opukowego, oznaczenie stopnia ruchomości dolnych granic płuc

Charakter odgłosu opukowego:

- jawny

- nadmiernie jawny

- bębenkowy

- przytłumiony

- stłumiony

Osłuchiwanie:

Ocena szmerów oddechowych- szmer oddechowy pęcherzykowy, szmer oddechowy oskrzelowy

Szmery oddechowe dodatkowe:

rzężenia suche- świsty, furczenia

wilgotne- drobno-średnio-grubo bańkowe

trzeszczenia, szmer opłucnowy

• Badanie układu sercowo - naczyniowego

Oglądanie: bladość skóry, bladość i obwodowa sinica, sinica ośrodkowa

tętnienie okolicy sercowej, drżenie skurczowe w okolicy sercowej,

uderzenie koniuszkowe serca, tętnienie żył szyjnych, deficyt tętna na obwodzie, obrzęki „ciastowate” na kończynach dolnych

Zasady osłuchiwania serca:

pierwszy ton serca- dźwięk zamykania zastawek przedsionkowo-komorowych (mitralnej i trójdzielnej )

drugi ton serca dźwięk zamykania zastawek tętniczych ( aortalnej i płucnej )

szmery serca

Obiektywna metoda rejestracji zjawisk osłuchowych serca - fonokardiografia

Pomiar tętna i ciśnienia tętniczego krwi (RR): ciśnienie skurczowe,

rozkurczowe, amplituda tętna

Amplituda tętna.

Podstawy -„ABC” wykonywania i interpretacji zapisu EKG

12 standardowych odprowadzeń: trzy dwubiegunowe kończynowe

trzy jednobiegunowe kończynowe

sześć odprowadzeń przedsercowych

C₁ - C₆

Zasady interpretacji zburzeń rytmu: trzepoto-migotanie, migotanie komór,

asystolia

Podstawowe zasady interpretacji zapisu kompleksu P, Q, R. S, T. U

określenie rytmu, osi elektrycznej serca, czasu trwania i odstępów załamków

ocena odkształceń poszczególnych załamków

• Badanie przewodu pokarmowego

(oglądanie, obmacywanie - palpacja, opukiwanie, osłuchiwanie )

Badanie przełyku:

określenie charakteru zaburzeń - bolesne połykanie-odynofagia,

trudności w połykaniu-dysfagia

Jama brzuszna:

anatomiczne okolice ( 9) w jamie brzusznej

Oglądanie: skóra - zażółcenie, krwiaki pod-śródskórne, obecność blizn w tym pooperacyjnych, rozstępów, poszerzonych naczyń żylnych, stomii

nieprawidłowe owłosienie

ocena kształtu i symetrii brzucha: zapadnięty, uwypuklony-otyłość, wzdęcie przez gazy, puchlina brzuszne, ciąża, rozdęty pęcherz moczowy, powiększona wątroba, śledziona, przepukliny brzuszne, guzy wewnątrzotrzewnowe, widoczna perystaltyka jelita cienkiego.

Obmacywanie-palpacja powierzchowna, głęboka

napięcie mięśni

objaw Blumberga

obecność wolnego płynu w jamie brzusznej

obecność „oporu patologicznego” jego wielkość, konsystencja, ruchomość w stosunku do powłok i podłoża

Opukiwanie

wypuk bębenkowy, zniesienie stłumienia np.wątrobowego

Osłuchiwanie

charakterystyka odgłosów związanych z czynnością jelit - perystaltyka

częstotliwość i intensywność perystaltyki

zniesienie perystaltyki „cisza w brzuchu „

perystaltyka: wysoka, metaliczna, niedrożnościowa

Badanie wątroby, śledziony:

powiększenie-określenie dolnej granicy (ile centymetrów poniżej łuku żebrowego)

pęcherzyk żółciowy drogi żółciowe: ocena bolesności uciskowej, miejscowego napiecia powłok, objaw Murphy`ego, objaw Chełmońskiego,

obecność guza w prawym podżebrzu-niebolesnego objaw Courvoisiera

Badanie: żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego

Badanie palpacyjne w celu wykrycia obecności oporów patologicznych (guzów)

Badanie przez odbytnicę (per rectum)

określenie pozycji: kolankowo-łokciowa, „na boku”

okolica obytu, skóra-wyprzenia, maceracja, szczeliny,

patologiczna wydzielina-śluz, ropa, krew, obecność guzków krwawniczych, owrzodzeń, kłykcin

ocena napięcia zwieraczy odbytu

stan śluzówki jej przesuwalność, zgrubienia, guz

ocena prostaty (mężczyźni), szyjki macicy (kobiety)

Wykład III

• Badanie neurologiczne

Potwierdzenie lub wykluczenie w wywiadzie chorób naczyniowych mózgu towarzyszących np.miażdżycy, chorobie niedokrwiennej serca, zaburzeniom rytmu serca, cukrzycy itp.występowania takich objawów jak: bóle zawroty głowy, osłabienie kończyn, zaburzenia snu i pamięci, rozszerzenie asymetria źrenic

Nerwy czaszkowe:

I nerw węchowy: węch badamy oddzielnie dla każdego nozdrza

II nerw wzrokowy: ostrość wzroku, pole widzenia

III, IV, VI nerwy okołoruchowy, bloczkowy, odwodzący: ocena ruchomości

gałek ocznych. Badanie źrenic

V nerw trójdzielny: ocena czucia powierzchownego, temperatury

ocena odruchów: rogówkowego, spojówkowego,

część ruchowa: ocena napięcia mięśni żwaczy

VII nerw twarzowy: ocena funkcji ruchowych - symetria marszczenia

czoła, zamknięcia oczu (nieprawidłowości -obwodowe porażenie)

gwizdanie, szczerzenie zębów, opadanie kącika warg-porażenie

ośrodkowe

ocena smaku, język: słodki, słony, gorzki, kwaśny

VIII nerw statyczno-słuchowy: ocena zaburzeń słuchu, głuchota

Przewodnictwo powietrzne, kostne , próba Rinnego

IX-X nerwy jezykowo-gardłowy, błędny

ocena smaku jednej/trzeciej tylnej jezyka, odruch gardłowy i

podniebienny- ruchomość podniebienia miękkiego

XI nerw dodatkowy: osłabienie funkcji mięśnia mostkowo-sutkowo-

obojczykowego, utrudnienie unoszenia barków

XII nerw podjęzykowy: zaniki mięśni języka, drżenia pęczkowe,

zbaczanie w stronę niedowładną

Badanie kończyn górnych

ocena napięcia mięśniowego, odruchów głębokich (pozostających poza dowolna kontrolą pacjenta) z mięśnia trójgłowego, dwugłowego, odruch promieniowy, łokciowy

badanie czucia: temperatury, bólu, czucia głębokiego

Badanie kończyn dolnych

badanie napięcia mięśniowego

odruch kolanowy

odruch skokowy (ze ścięgna Achillesa)

objaw Lasegue`a

odruch podeszwowy

Próby zbornościowe

próba „palec-nos”

próba „pięta-kolano”

próba Romberga

Objawy oponowe:

Sztywność karku, objaw Kerniga,

Ocena chodu: ataktyczny- na szerokiej podstawie, zespoły móżczkowe

koszący - niedowłady połowicze

brodzący, - opadanie stopy porażenie n.strzałkowego

kaczkowaty- miopatie niedowład mięśni obręczy biodrowej

parkinsonowski- drobnymi kroczkami

nożycowy- w porażeniu spastycznym obustronnym

Drżenia patologiczne: atetoza, dystonia, tiki, dyskineza

Ocena mowy:

osłabienie (dysfonia), utrata (afonia)

mowa zamazana, niewyraźna ( dyzartria), uszkodzenie unerwienia ruchowego w ośrodkowym uk.nerwowym -parkinsonizm, choroby móżdżku

afazja ruchowa (motoryczna) -upośledzemnie lub niemożność wyrażania myśli słowami (najczęściej po udarach mózgu)

afazja czuciowa (sensoryczna)-niemożność rozumienia mowy ( chory może mówić ale nie rozumie mowy własnej i innych osób ).

• Ocena stanu psychicznego

Techniki badania psychiatrycznego:

autoanamneza - osobisty kontakt z chorym

epianamneza - obiektywne zbieranie informacji o pacjencie od rodziny osób z najbliższego otoczenia

stosowanie pytań otwartych: zaczynających się od pytajników: dlaczego?, jak?, kiedy?, co?,

pytania zamknięte: zaczynają się od pytajnika czy?” np. „czy słyszy pan głosy?”, „czy odczuwa pan Lek?” - zawierają element sugerujący, mają mniejsza wartość obiektywną

ocena kontaktu słownego np.mutyzm-uporczywe milczenie przy braku uszkodzenia CSN.

orientacja: allopsychiczna- wiedza pacjenta o miejscu i czasie badania

orientacja autopsychiczna- orientacja co do własnej tożsamości

ocena nastroju: obniżony, wyrównany, podwyższony

napęd motoryczny, psychomotoryczny: zredukowany, prawidłowy, wzmożony

spowolnienie ruchowe

zahamowanie ruchowe, osłupienie, katatonia

zaburzenia lękowe

Zaburzenia myślenia:

struktury-rozkojarzenie i treści myślenia

urojenia (fałszywe sądy i przekonania) których nie koryguje mimo przedstawianych mu dowodów niedorzeczności

typy urojeń: prześladowcze, odnoszące (ksobne)

urojenia oddziaływanie (przekonanie że inni oddziaływają na jego ciało i umysł )

odsłonięcie myśli (przekonanie, że jego myśli są znane innym osobom)

urojenia wielkościowe i posłannictwa (szczególna misja do spełnienia)

urojenia hipochondryczne

urojenia niewierności ( małżeńskiej, partnerskiej )

Natrętne myśli - obsesje ( myśli, wyobrażenia, wspomnienia, uporczywie powracające )

Zaburzenia spostrzegania:

złudzenie (iluzja) zniekształcone spostrzeżenie realnie istniejących zjawisk i przedmiotów

omamy ( halucynacje ), doznawanie wrażeń przy braku bodźców zewnętrznych ( zatarcie granicy między światem rzeczywistym a nierealnym )

• Badanie układu kostno-stawowego i mięśniowego

( oglądanie, badanie dotykiem)

wywiad urazowy

wywiad odnośnie przewlekłych procesów zapalnych tkanek miękkich i kości

wywiad dotyczący wad wrodzonych i zaburzeń rozwojowych

wywiad w kierunku chorób nowotworowych

ocena postawy stojącej

pomiary długości kończyn: długość bezwzględna, względna

badanie zakresu ruchów stawów

badanie sprawności mięśni

ocena chodu patologicznego

• Badanie gruczołu piersiowego

Wywiad:

w kierunku przebytych procesów zapalnych,

w kierunku określenia obecności czynników ryzyka raka piersi:

wiek> 50 lat

obciążenie wywiadem rodzinnym

czynniki hormonalne endogenne i egzogenne

wczesna menarche przed 11-12 rokiem życia

późna menopauza po 55 roku życia

bezdzietność

późny pierwszy poród po 30-35 roku życia

Styl życia: otyłość, dieta bogato tłuszczowa, nadmierne spożywanie alkoholu, mała aktywność fizyczna,

Inne czynniki: położenie geograficzne, rasa, ekspozycja na promieniowanie jonizujące, proliferacja i hiperplazja nabłonka gruczołowego z atypią komórkową

Badanie podmiotowe

Oglądanie i ocena:

kształt i symetria całych piersi i dołów pachowych

wygląd skóry piersi

wygląd otoczki i brodawki sutkowej

(oglądamy w pozycji stojącej, siedzącej z rękami na biodrach, podniesionymi do góry, opuszczonymi wzdłuż tułowia )

badanie palpacyjne obu piersi

dokładna palpacja każdej z 4 ćwiartek sutka, jego wypustki pachowej tzw ogona Spence`a, oraz dołu pachowego obustronnie, zarówno w pozycji siedzącej jak i leżącej.

Ocena regionalnych węzłów chłonnych: w dole pachowym, w dole podobojczykowym, nadobojczykowym,

badanie palpacyjne wątroby

badanie w kierunku miejscowej bolesności uciskowej- kręgosłup, objaw szczytowy

Technika samobadania

• Specyfika badania fizykalnego noworodków i niemowląt

Należy badać w pełni rozebrane, na specjalnych stanowiskach pielęgnacyjnych, ogrzewanych od góry

w 1 i 5 minucie życia noworodka ocena stanu ogólnego według skali Apgar

uwzględniającej: czynność serca, czynność oddechową, zabarwienie skóry,

napięcie mięśniowe, reakcję na cewnik wprowadzony do nosa

Po porodzie dokonanie pomiarów: masy ciała, długości ciemieniowo-

siedzeniowej oraz obwodów główki i klatki piersiowej

Wykorzystanie zmysłu węchu - w pewnych sytuacjach klinicznych można

stwierdzić nieprawidłowy zapach:

skóry - wzmożona potliwość ( np.niedobór witaminy D)

fenyloketonuria ( mysi zapach skóry )

cukrzyca, hiperglikemia ( zapach acetonu, kwaśnych jabłek )

odwodnienia, wysokiej gorączki ( zapach acetonu )

moczu - może być charakterystyczny dla niektórych sytuacji klinicznych lub

wad metabolicznych, przykładowo:

zapach amoniaku (zakażenie układu moczowego )

zapach syropu klonowego ( niedobór dehydrogenazy alfa-

ketokwasów-choroba syropu klonowego )

zapach mysi, stęchły (fenyloketonuria )

zapach kapusty ( zaburzenia przemiany metioniny )

zapach zepsutej ryby ( trimetyloaminemia, niedobór

monooksygenazy )

zapach zjełczałego masła ( nagromadzenie w moczu tyrozyny )

stolca - nietolerancja laktozy ( ostry ,kwaśny, sfermentowane jabłka )

biegunki bakteryjne ( cuchnący, gnilny )

choroba trzewna ( cuchnący )

Badanie fizykalne noworodka powinno być przeprowadzone w ciągu 2 pierwszych 2 godzin życia oceniamy:

budowę ciała,

ułożenie,

aktywność spontaniczną,

napięcie mięśniowe,

reakcje odruchowe

ocena zażółcenia skóry ( intensywności żółtaczki )

Badanie głowy i szyi ( głowa noworodka stanowi ¼ długości ciała , przewaga

części mózgowej nad twarzo-czaszką )

ocena uszkodzeń okołoporodowych: przodogłowie ciastowaty obrzęk tkanek

miękkich zasinienie skóry, wybroczyny-następstwa ucisku główki w kanale

rodnym

krwiak: podskórny, podokostnowy, ślady po łyżkach kleszczy, ślady po

przyssawce próżnio ciągu, „dachówkowate zachodzenie na siebie kości

czaszki

Ocena ciemienia dużego: wielkość, kształt, uwypuklenie, napięcie, tętnienie

Ocena zmian kostnych sugerujących niedobór witaminy D

Badanie klatki piersiowej ( klatka piersiowa zdrowego noworodka jest dobrze

wysklepiona-beczkowata )

ocena zmian krzywiczych: klatka szewska, kurza, dzwonowata, bruzda

krzywicza Harrisona, różaniec krzywiczy

ocena akcji i toru oddechowego ( noworodek 40-60 /min, po miesiącu 40/min

pod koniec 1 roku życia 23-24/min )

ocena akcji serca: akcja serca w ciągu pierwszego roku życia wynosi 120-

140 uderzeń/min.

Badanie brzucha: ocena kikuta pępowiny-kolor otaczających tkanek,

zaczerwienienie, obrzęk pierścienia pępowinowego, sączenie treści krwistej

osłuchiwanie perystaltyki jelit,

ocena drożności odbytu

Ocena zewnętrznych narządów płciowych:

obecność obu jader w mosznie

położenie ujścia zewnętrznego cewki moczowej

ocena symetrii i prawidłowe wykształcenie warg sromowych większych i

mniejszych

określenie lokalizacji ujścia zewnętrznego cewki moczowej

Badanie neurologiczne:

( Zasadniczym elementem badania neurologicznego jest ocena

charakterystycznych odruchów fizjologicznych, ich utrzymywania się i

zanikania w poszczególnych miesiącach życia dziecka)

Odruch: ssania, szukania, Moro, chwytny, pełzania, cofania

• Specyfika badania fizykalnego u dzieci

Badanie to powinno uwzględniać ocenę:

wzrastania- zwiększania wymiarów i masy ciała

różnicowania- morfologicznej specjalizacji narządowej i kształtowaniu proporcji ciała

dojrzewania, czyli doskonalenie funkcjonalne organizmu

Okresy rozwoju psychomotorycznego dziecka:

okres niemowlęcy

wiek poniemowlęcy ( 2 i 3 rok życia )

wiek przedszkolny

wiek wczesnoszkolny ( przedpokwitani owy )

wiek pokwitaniowy

Badanie fizykalne ma na celu ocenę i kontrolę zgodności parametrów rozwoju psychomotorycznego należnych dla wieku dziecka

Badanie przedmiotowe obejmuje:

określenie typu budowy i proporcji ciała

ocenę stanu odżywienia (wykonanie pomiarów długości i masy ciała z odniesieniem ich wartości do tabel norm)

ocenę wieku biologicznego na podstawie określenia wieku morfologicznego, cech płciowych, wieku zębowego, kostnego

pomiary odcinków ciała, i jego składników ( np. grubość fałdów skórnych-ocena tk.tłuszczowej )

ocenę sprawności i wydolności fizycznej

ocenę zachowania dziecka jego samoocenę (fobie, niskie poczucie wartości zachowania ryzykowne)

• Badanie fizykalne u osób w wieku podeszłym

Badanie to nie różni się zasadniczo od ogólnie przyjętych reguł badania fizykalnego, w ocenie poszczególnych parametrów należy jednak uwzględniać obecność istotnych narządowych i układowych zmian inwolucyjnych

W ocenie należy zwracać uwagę na wiek biologiczny w odniesieniu do metrykalnego, ocenę zachowania, nastroju, poziomu koncentracji czy sprawności fizycznej

Badanie szczegółowe:

Ocena stanu skóry: utrata elastyczności, ścieńczenie, suchość, obecność zmian przed i nowotworowych, odbarwienia i przebarwienia.

Głowa szyja: ocena powinna obejmować narząd wzroku i słuchu,

wypełnienie żył szyjnych, obecność szmerów nad dużymi tętnicami

Klatka piersiowa: obecność zwyrodnieniowych deformacji kostnych, skrzywień kręgosłupa, zaburzenia akcji oddechowej

Układ sercowo-naczyniowy: zaburzenia rytmu serca, deficyt obwodowy tętna

szmery serca, obrzęki kończyn

Jama brzuszna: obecność szmerów naczyniowych, tętniących guzów

konieczność badania przez odbytnicę -zwiększone ryzyko guzów nowotworowych obwodowego odcinka jelita grubego

Układ kostno-stawowy: ustalenie ruchomości czynnej i biernej oraz

występowanie deformacji i przykurczów stawów

Układ nerwowy: funkcje motoryczne, ocena siły mięśniowej sprawność w

siadaniu i chodzeniu, koordynacja ruchów w czasie chodzenia,

występowanie drżenia starczego

Całościowa ocena geriatryczna (COG) uwzględniająca:

stan czynnościowy ( ocena zdolności do samodzielnej egzystencji )

ocenę zdrowia fizycznego ( klasyczne badanie fizykalne )

stan umysłowy: (ocena funkcji poznawczych, zaburzeń nastroju )

warunki socjalne

• Oznaczanie wybranych parametrów fizyko-chemicznych przydatnych w diagnozowaniu

Temperatura ciała - termoregulacja

Zaburzenia termoregulacji:

Hipotermia: objawy łagodne (34-35⁰C)

objawy umiarkowane (30-34⁰C)

objawy ostre (28-30⁰C)

objawy krytyczne ( < 28⁰C)

Hipertermia ( powyżej 41⁰C ryzyko uszkodzenia CSN )

narastające objawy:

osłabienie organizmu

bóle zawroty głowy

mdłości

zaburzenia widzenia

zaburzenia rytmu serca

utrata świadomości

Gorączka:

sposób narastania

charakterystyczne cechy utrzymującej się gorączki

spadek gorączki

Typy krzywej

gorączki: gorączka ciągła (febris continua)

gorączka zwalniająca (febris remittens )

gorączka przerywana (febris intemittens)

gorączka trawiąca (febris hectica)

gorączka okresowa (febris periodica)

Dreszcze: niedobór ciepła spowodowany przestawieniem ośrodka

termoregulacji na wyższą temperaturę. Wyniku rytmicznych

skurczów mięśni wytwarzane jest ciepło

Objawy subiektywne: niepokój , uczucie zimna

obiektywne : rytmiczne drżenie mieśni, „dzwonienie zębami”,

przyśpieszenie akcji serca, wzrost temperatury ciała

Zasady pomiaru temperatury:

pomiar zewnętrzny -temperatura powłok ciała (pod

pachą w pachwinie)

pomiar wewnętrzny- w odbycie, jamie ustnej, pochwie,

przewodzie słuchowym

zewnętrznym

czas pomiaru: pod pachą 10 min

w odbycie 5min

w jamie ustnej 3min

w uchu 1-3 sek

• Pomiar tętna i ciśnienia tętniczego

Tętno ( pulsus) rytmiczne unoszenie się ściany tętnicy spowodowane falą przepływającej w czasie skurczu komór serca krwi

( dokonując pomiaru niekiedy należy porównać częstość tętna na tęt. promieniowej i nad koniuszkiem serca. Deficyt może być spowodowany migotaniem przedsionków lub pobudzeniami dodatkowymi )

Prawidłowe wartości tętna:

płód 140-160/min

noworodek 120-140/min

niemowlę 80-100/min

osoba dorosła 60-76/min

osoby starsze około 60/min

Szybkość tętna zależy od: wieku, wysiłku fizycznego, stanu emocjonalnego, pozycji: leżącej, siedzącej

Tętno charakteryzuje: napięcie, rytm

Miejsce badanie tętna:

tętno na tętnicy: promieniowej

ramiennej

szyjnej

udowej

podkolanowej

grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej

Pomiar ciśnienia tętniczego

ciśnienie skurczowe: maksymalna wartość ciśnienia na szczycie skurczu lewej komory

cisnienie rozkurczowe: wypadkowa ciśnienia skurczowego, oporu obwodowego, lepkości krwi i częstości akcji serca

Amplituda skurczowo - rozkurczowa ( norma 30 - 5-0 mmHg)

Metody pomiaru ciśnienia tętniczego krwi: metoda Riva-Rocciego

(metoda pośrednia) - osłuchiwanie tonów Korotkowa

metoda bez[pośrednia -cewnikowanie tętnicy

Opracowanie: dr hab.med prof.UJ CM Włodzimierz Drożdż

Zalecana literatura:

1. Krajewska-Kułak E., Szczepański M. Badanie fizykalne w praktyce

pielęgniarek i położnych CZELEJ Sp.z.o.o Lublin 2008

2. Bates B., Bickley L., Hoekelman R. Wywiad i badanie

fizykalne Springer PWN, Warszawa 1997

3. Epstein O., Perkin G., deBono D., Cookson J. Badanie kliniczne

CZELEJ Sp.z.o.o. Lublin 2001

---