220,221

220

Teorie literatury

Nauka o literaturze/krytyka literacka

Todorova opozycja poetyki i interpretacji

Uniwersalny system literatury potencjalnej

uka zajmuje się sensami, kry tyka je tworzy”)⁵⁷, niemniej jednak ostała /i|| la ona budować podstawy dla krytyki, wyznaczając ogólne warunki mu wytwarzania znaczeń w literaturze.

Inaczej jeszcze widział tę kwestię inny literaturoznawca francuski I Todorov(ur. 1939). W późniejszej o dwa lata Poetyce, wbrew Banin s uw!J netteowi, dokonywał zasadniczego podziału na to, co mieści się w knur cjach poetyki (prawa mieszczące się w porządku naukowym), i na to, < u |J meną interpretacji, a także krytyki literackiej (a zatem nie zawsze dająca | tematycznie uporządkować procesy wytwarzania znaczeń). Pisał więc:

W przeciwstawieniu do interpretacji poszczególnych dzieł, [poetyk*] zabiega o nazwanie sensu, lecz zmierza ku poznaniu ogólnych praw pflj nujących narodzinom każdego dzieła. W przeciwstawieniu jednak <lu kich nauk jak psychologia, socjologia itp., poszukuje tych praw w ofa samej literatury. Poetyka jest więc równocześnie „abstrakcyjnym" I, wnętrznym” podejściem do literatury⁵*.

O ile więc Barthes i Genette w analizie strukturalnej dostrzegali pi: krytyki literackiej/interpretacji, o tyle Todorov zdecydowanie wzbr*[ przed tego rodzaju koneksjami, obawiając się zwłaszcza o ewentualność ceń w abstrakcyjnym modelu poetyki strukturalnej, gdyby zaczęła ząM się ona tak trudnymi do opanowania i subiektywnymi w gruncie r/ccM skami semantycznymi. W jego książce pobrzmiewały już bardzo wyrukkffl rżenia o odkryciu uniwersalnego systemu „literatury możliwej". D<>pn bowiem nieco dalej:

Przedmiotem poetyki nie jest samo dzieło literackie; bada ona wlani owej szczególnej wypowiedzi, jaką jest wypowiedź literacka. Wszelkie lo jest więc rozpatrywane jedynie jako przejaw abstrakcyjnej i ogólnej tury, której jest tylko jednym z możliwych urzeczywistnień. W ten » ta nauka nie zajmuje się realnymi dziełami, lecz możliwą literaturą, luf słowy: tą abstrakcyjną właściwością, która stanowi specyficzność li teru go faktu, literackością⁵⁹.

Poetyka w ujęciu Todorova nie miała więc już w ogóle zajmować się .11 mik niem konkretnych, pojedynczych tekstów literackich, lecz tylko opisywani# trakcyjnych struktur, których owe teksty mogły być jedynie realizacją. W tyf ciu poetyki nie interesowały także znaczenia dzieła literackiego (to było ws** meną interpretacji), a jedynie ogólne warunki powstawania tych znai /crt (f semantyczne). W odróżnieniu więc od subiektywnej i wykraczającej poza i .uno (,

¹⁷ Ibidem, u. 117.

'* T.Toiiorov, Poetyka, Hum. S. Cichowicz., Warszawa njHą,*. 11 ^M Ibidem, ». 11.

■Illllil/lll (I)

|jłi I u I: rozumiana poetyka miała być „abstrakcyjnym”i „wewnętrznym” m i!" Ih< ratury - nie zajmowałaby się w ogóle faktami empirycznymi H|li<iii< kuni), lecz tylko abstrakcyjną strukturą (literaturą w sensie ogól-rozumieniu właśnie byłaby nauką w pełnym tego słowa znaczeniu.

¹ ml u zmierzały również i inne prace Todorova - na przykład wcze-fi ugnij'kation (1967), a także jego analizy utworów fabularnych, ^Młólme / badaczami z kręgu francuskiej szkoły narratologicznej⁶¹. ^^Hpczne zarówno u Todorova, jak i u Genette’a czy Barthes’a bar-płu'1 yi v naukowe były charakterystyczne zwłaszcza dla strukturalizmu w późnych latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych⁶¹, określa-Stt tej właśnie przyczyny mianem „ortodoksyjnego”. Co więcej - ów-Hftln .1 bardzo sprzyjała takim właśnie tendencjom. Z uwagi na inten-fili >/< iliczno-antropologiczne, a także ze względu na inspiracje po-■iorli lingwistycznych (Emile’a Benveniste’a, Louisa Hjemsleva, Wcinania Chomskyego) analizy języka poetyckiego ustąpiły w tym ■llrjM ,1 zamysłom dużo śmielszym i zakrojonym na szerszą skalę -■Bili uniwersalnej gramatyki hteratury. Właśnie tego rodzaju zamie-/a projekt zbudowania jeszcze mocniejszej niż dotychczas na-■M - szczególnie zainteresują strukturalistów francuskich w drugiej I I m-m.pych. Jednym z najważniejszych impulsów stanie się dla ■ liiyiil antropologiczna Claude’a Levi-Straussa^{1 2 3 4 5 6}h JnnyiM Mrukturalizmie dominować będzie również perspektywa se-BjfV»ow;ma już wstępnie w dokonaniach badaczy z kręgu Szkoły Uf ji diiak jak pamiętamy - w koncepcjach Mukarovskiego czy Ja-■ 1 11 ,| M idi /1 d 11.1 byl z n a k, a ich wysiłki skierowane były przede Tlfonę uznania dzieła literackiego za fenomen znakowy i możliwo-■R jego specyfiki semiotycznej, o tyle w czasach późniejszych -■Ulu Ic strukturalizmu francuskiego końca lat sześćdziesiątych i sie-centrum zainteresowania znajdzie się już nie sam znak, lecz Paków I odpowiednio - najważniejszym zadaniem okaże się wów i'Mi n.il ow literackich i kulturowych. W ten sposób semioty-|| arnikach rozwijająca się już od starożytności - połączy się z myślą

IV ..... ypliną w pełnym tego słowa znaczeniu nauko-

lgl'l li ' igi ilną inni.) znaków i systemów znakowych.

Poetyka jako analiza abstr. cyjnych struk

Ortodoksyjn;

strukturallzt

Dalsza ewo strukturalli

Przejście a znaku do a mu znakóv

(II)

flWW......IWlii/ue ile la prose (1971) czy Grammaire du D/camłron - so-zob.

|//t l Ina" już w 1978 r., w książce pt. Lesgenresdudiscourse,Todorovzakwe-

IH11I0111 iii u. zim koncepcję literatury opartą na założeniu homogeniczności

IMh i I m r

^^^^^^Hjupuiunlcć o stylistyce strukturalnej M. kiffaterrea - zob. M. RlfTatcr-^l/iąy ilylli, llllin. I. Sieradzki, | w: I Studia z. teorii literatury. Archiwumprzx-])*.»'l.lifhhtifga" I, red. M (ilowiński, 11. Markiewicz, Wrocław 1977,001/ 1 p iiy, limu I S111.nl/ki,„Pamiętnik Literacki” 1971,z. 3.