Finanse p stwa Wypych"8 229

Ocena zdolności kredytowej i pozycji rynkowej przedsiębiorąi—-

jednak dokładnie istoty pożyczki.

Umowa kredytowa uregulowana jest w art. 69 prawa bankowego. (Dz.U. z 1997 r. nr 41, poz. 939). Na podstawie umowy kredytowej bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy, na czas oznaczony w umowie, określoną kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Obie umowy tzn. pożyczki i kredytowa są umowami konsensualny-mi i dwustronnie obowiązującymi. Umowa konsensualna dochodzi do skutku w momencie podpisania, a nie w momencie wydania środków. Umowa obustronnie obowiązująca oznacza, że kredytodawca stawia do dyspozycji kredytobiorcy odpowiednią ilość środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do zwrotu tej sumy oraz zapłaty odsetek i prowizji. Zasady szczegółowe udzielania kredytów zawarte są w regulaminach (instrukcjach ) poszczególnych banków.

Kredyty udzielane są na konkretne cele, sprecyzowane we wniosku kredytowym i wskazane wyraźnie w umowie kredytowej. Przy udzielaniu pożyczki bank nie wymaga określenia celu, jakiemu ona ma służyć, a interesuje się jedynie zabezpieczeniem zwrotu (porównaj rozważania, na ten temat zawarte w rozdziale III, punkt 3). Dlatego często dochodzi do nieporozumień Przedsiębiorstwa chcą uzyskać kredyt bez podania celu przeznaczenia, z kolei dla banku kredyt służy realizacji zaakceptowanego przez bank celu gospodarczego. Przeznaczenie i wykorzystanie kredytu musi być zgodne z celem, a spłata ma być dokonana ze źródła przeznaczenia. Dlatego uruchomienie kredytu następuje najczęściej w postaci przekazania środków na rachunek klienta, a nie gotówką. W ten sposób bank kontroluje wykorzystanie środków.

Bank jest instytucją zaufania publicznego, angażującą głównie środki powierzone przez deponentów oiaz pochodzące od akcjonariuszy. Powinien zatem każdorazowo minimalizować ryzyko działania. Działalność kredytowa niesie zawsze ryzyko, że udzielone kredyty nie zostaną spłacone. W gospodarce rynkowej jest zjawiskiem normalnym, że - niezależnie od formy organizacyjno-prawnej i własnościowej - pewna liczba przedsiębiorstw bankrutuje, jednocześnie powstają nowe. Bankruci są z reguły niewypłacalni i wówczas bank nie jest w stanie odzyskać udzielonych kredytów. Tego rodzaju przypadki występujące sporadycznie nie podważają sytuacji finansowej banku. Gorsza jest sprawa, gdy strata kredytów staje się zjawiskiem częstym.

Ryzyko to wymierna niepewność osiągnięcia zaplanowanego celu. Występowanie czynników ryzyka stanowi naturalną konsekwencję podejmowanej przez bank komercyjny specyficznej działalności gospodarczej, w tym zwłaszcza działalności kredytowej. Ryzyko kredytowe oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań i warunków umowy, narażając kredytodawcę na powstanie straty finansowej. Ryzyko kredytowe dotyczy wszystkich aktywów bilansowych, do których bank ma tytuł prawny, oraz pozycji pozabilansowych - zarówno udzielonych, jak i otrzymanych. Ryzyko kredytowe obejmuje następujący zakres działalności banku:

-    udzielone kredyty,

-    przyznane, a nic pobrane kredyty,

-    gwarancje i akcepty bankowe,

-    akredytywy,

-    lokaty międzybankowe,

-    instrumenty rynku kapitałowego (operacje dewizowe, transakcje futures, swapowe, akcje, obligacje, bony skarbowe, opcje, obrót metalami szlachetnymi).

Przedstawiony obraz uzmysławia, iż produkty i działania banku, które stwarzają ryzyko kredytowe są umiejscowione w różnych departamentach i komórkach organizacyjnych banku. W konsekwencji można spotkać kilka klasyfikacji ryzyka kredytowego. Najczęściej ryzyko kredytowe, w zależności od elementów bilansu banku je tworzących, dzieli się na ryzyko aktywne (czynne) i ryzyko pasywne (bierne).

Aktywne ryzyko kredytowe stanowi zagrożenie niespłacenia przez kredytobiorcę ustalonej w umowie kredytowej kwoty w odpowiedniej wysokości i terminie. Ryzyko to jesl w znacznej mierze kształtowane przez bank, jakkolwiek duża część owego ryzyka ma charakter egzo-geniczny (zewnętrzny) i nie daje się w pełni kontrolować. Należy zaznaczyć, że ten rodzaj ryzyka dotyczy także operacji pozabilansowych typu poręczeń gwarancji i akredytyw, które - jakkolwiek nie ujęte w aktywach - są elementami operacji bankowych, w których bank stanowi stronę czynną.

Pasywne ryzyko kredytowe oznacza natomiast zagrożenie wcześniejszego, niż wynika to z umowy, wycofania przez deponenta zdeponowanych środków lub zagrożenie nieuzyskania kredytów refinansowych od instytucji finansowych. W tym wypadku możliwość

229