Finanse p stwa Wypych#2 233

Ocena zdolności kredytowej i pozycji rynkowej przedsiębiorstwa

Do najważniejszych mechanizmów redukcji ryzyka indywidualnego

zalicza się: system oceny zdolności kredytowej, system analizy efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych oraz monitoring kredytowy. Z kolei w odniesieniu do ryzyka portfelowego najczęściej mechanizmy te są nakierowane na dywersyfikację łącznego zaangażowania kredytu banku. Skoncentrujemy uwagę na wybranych problemach oceny zdolności kredytowej oraz monitoringu (zagadnienia oceny efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych prezentowane są w rozdziale X).

2. Metody oceny zdolności kredytowej

Jednym z podstawowych sposobów kontroli ryzyka i zabezpieczenia się przed jego negatywnymi następstwami jest wszechstronna analiza zdolności kredytowej podmiotu gospodarczego, i to zarówno przed podjęciem decyzji o udzieleniu lub nie udzieleniu kredytu, jak i w trakcie wykorzystywania środków kredytowych. Najogólniej rzecz biorąc, zdolność kredytowa oznacza zdolność do terminowego i kompletnego wypełnienia zobowiązań oraz warunków umowy kredytowej.

W toku swej bogatej praktyki banki komercyjne rozwiniętych krajów zachodnich wypracowały zróżnicowane metody oceny zdolności kredytowej. Nie ma jednak jednolitego wzorca w tym względzie. Także w tamtejszej literaturze przedmiotu można spotkać zróżnicowane podejścia interpretacyjne dotyczące zwłaszcza pojęcia, istoty i zakresu oceny zdolności kredytowej. Można tu wyodrębnić dwie podstawowe kategorie zdolności kredytowej:

-    zdolność kredytową pod względem formalnoprawnym, tj. wiarygodność prawną kredytobiorcy;

-    zdolność kredytową pod względem merytorycznym (głównie ekonomicznym) tj. wiarygodność ekonomiczną kredytobiorcy.

Pierwsza kategoria oznacza zdolność klientów do podejmowania

czynności prawnych, w tym do zawierania umów kredytowych. Klientami tymi są osoby fizyczne i prawne (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne oraz osoby, które w ramach pełnomocnictw swoich firm mogą przejmować prawa i obowiązki kredytobiorcy). Skrótowo ujmując - wiarygodność prawa oznacza zdolność prawną do wejścia w stosunki umowne z bankiem.

Zdolność kredytowa pod względem merytorycznym, a więc wiarygodność ekonomiczna kredytobiorcy, jest natomiast pojęciem bardziej złożonym; zawiera bowiem dwa podstawowe aspekty oceny: personalny i ekonomiczny.

Na ocenę wiarygodności kredytowej z personalnego punktu widzenia składa się badanie elementów determinujących zaufanie do osoby kredytobiorcy: charakter, stan rodzinny, stan majątkowy (mieszkanie, samochód, grunt itp.), reputacja, kwalifikacje zawodowe, dotychczasowe doświadczenie (praktyka), zdolności menedżerskie. Zawiera się w niej także ocena etyczno - moralna, solidarność i odpowiedzialność osobista kredytobiorcy za interesy prowadzonej firmy.

Z kolei ekonomiczne aspekty oceny merytorycznej zdolności kredytowej (wiarygodności ekonomicznej) sprowadzają się do analizy zobiektywizowanych w większości elementów charakteryzujących dotychczasową i perspektywiczną sytuację ekonomiczną i finansową kredytobiorcy oraz jakość zabezpieczeń prawnych kredytu. Współcześnie analiza ta opera się na systemie standaryzowanych wskaźników rentowności, płynności finansowej (w tym cash - flow), sprawności i zadłużenia. Teoretycznie istnieje kilkadziesiąt odmian wspomnianych wskaźników: praktyka banków zachodnich wskazuje jednak, że wykorzystuje się zwykle kilka, maksymalnie kilkanaście z nich.

Trzeba zaznaczyć, że wymienione wcześniej dwie grupy czynników oceny: personalne i ekonomiczne, nie są równoważne. W odniesieniu do kredytów konsumpcyjnych niewątpliwie dominuje aspekt personalny oraz merytoryczny, natomiast w obrębie kredytów na działalność gospodarczą przedsiębiorstw priorytet należy do często ekonomicznych przesłanek oceny merytorycznej wiarygodności kredytowej.

W praktyce w anglosaskiej bankowości wykorzystuje się najczęściej tzw. 5C kredytobiorcy, tj. pięć kryteriów podlegających oszacowaniu podczas badania ryzyka kredytowego. Są to:

-    Charakter - charakter, osobowość kredytobiorcy;

-    Capacity - zdolności menedżerskie;

-    Collateral - zabezpieczenie spłaty kredytu;

-    Capital - kapitał własny;

-    Conditions - kondycja finansowa i ekonomiczne uwarunkowania działalności.

Z kolei badania empiryczne prowadzone w końcu lat osiemdziesiątych w RFN wskazują na wykorzystywanie przez banki, przy podejmowaniu decyzji kredytowych, kryteriów oceny przedstawionych w tablicy 6.1. Kryteria te należą do grup czynników zarówno czysto eko-