larsen0094

94 I Podstawy farmakologiczne i fizjologiczne

Tabela 5.1 Receptory opioidowe, agoniści, antagoniści		i działania receptorowe
Typ receptora	Agoniści	Antagoniści	Działania
g (mi)	p-endorfina	nalokson	analgezja
	morfina	naltrekson	euforia
	fentanyl	pentazocyna	zwężenie źrenicy
	remifentanyl	nalbufina	depresja oddychania działanie przeciwkaszlowe
	alfentanyl		nudności i wymioty
	sufentanyl		bradykardia
	buprenorfina		zaparcie
k (kappa)	dynorfina	nalokson	analgezja
	pentazocyna	neltrekson	sedacja
	nalbufina		dysforia
8 (delta)	leu-enkefalina	nalokson	analgezja
	P-endorfina	naltrekson	zmiany zachowania

4 Właściwości farmakologiczne

Substancje stosowane w anestezji, jak fentanyl, remi-fentanyl, alfentanyl, sufentanyl itp., reagują, podobnie jak morfina, głównie z receptorami p ośrodkowego układu nerwowego i jelita, w większych dawkach także z innymi receptorami układu opioidowego. Można przy tym rozróżnić działania ośrodkowe i obwodowe.

Dla anestezjologa ważne są głównie efekty opio-idów w ośrodkowym układzie nerwowym, przede wszystkim analgezja, następnie wpływ na układ krążenia, w którym w dużej części pośredniczy także ośrodkowy układ nerwowy, i w końcu różne inne działania niepożądane, które trzeba uwzględniać przy znieczuleniu i w okresie pooperacyjnym.

Stężenie w osoczu i działanie receptorowe. Wobec tego, że działanie opioidowe dochodzi do skutku przez interakcję ze specyficznymi receptorami, nasilenie działania zależy od stężenia przy receptorze. W przypadku opioidów lipofilnych szybko ustala się równowaga pomiędzy stężeniem w osoczu a miejscami wiązania w ośrodkowym układzie nerwowym i w tkankach obwodowych. Stężenie w osoczu i stężenie przy receptorze są proporcjonalne, a w przebiegu czasowym zmieniają się w dużym stopniu równolegle. Po ustaleniu równowagi stężenie w osoczu może więc być wskaźnikiem stężenia w receptorze.

Istnieje duża interindywiduałna, a nawet intrain-dywidualna zmienność stężeń potrzebnych do znieczulenia chirurgicznego, tak że nie można podać obowiązujących ogólnie stężeń, przy których się pojawiają łub ustępują określone działania opioidów. Wynika z tego, że potrzebna dawka opioidu czy też jego stężenie w osoczu muszą być indywidualnie wypośrodkowane. Ze względu na to, że intensywność bodźców chirurgicznych zmienia się w przebiegu operacji, odpowiednio też zmienia się konieczna dawka.

4.1 Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy

Najważniejszymi dla anestezjologa działaniami ośrodkowymi i objawami niepożądanymi opiodów są:

-    analgezja,

-    senność,

-    dobre samopoczucie, euforia,

-    zmiana funkcji umysłowych,

-    depresja oddychania,

-    sztywność mięśni,

-    zwężenie źrenicy,

-    tłumienie odruchu kaszlowego,

-    nudności i wymioty.

Działania opioidów zależą od dawki: dawki terapeutyczne powodują tłumienie bólu albo analgezję i senność. Występuje suchość jamy ustnej, nierzadko swędzenie twarzy, przede wszystkim nosa. Kończyny sprawiają wrażenie ciężkich, ciało odczuwane jest jako ciepłe. Jeżeli ochotnikom bez dolegliwości bólowych podaje się po raz pierwszy równoważne dawki opioidów, wówczas występują często nudności, ewenuialnie także wymioty. Dołączają się senność, apatia, zaburzenia koncentracji i rozumowania. Większe dawki nasilają zwykle te działania, wzrasta też częstość nudności i wymiotów.