lektury j polski1

ń (tom I—Jesień)

Władysław Stanisław Reymont

Łczemnięte z gwar innych regionów. Reymont tworzy więc na potrzeby powieści nieistniejący uni-Ealny język chłopów. Dialektyzacja obejmuje wszystkie poziomy języka: od fonetycznego, poprzez Kokainy i fłeksyjny, aż do frazeologicznego i składniowego. Za przykład mogą posłużyć takie formy

\ęzyk utworu został też wzbogacony o archaizmy

(np. zgrzebny, snadź, matula idą, ociec, poniechać), a także harmonijnie połączony z polszczyzną literacką. Wszystkie te zabiegi dały efekt niezwykłego bogactwa i plastyczności środków językowych.

Młodopolskie kierunki artystyczne. Impresjonizm ujawnia się szczególnie w opisach krajobrazu przesyconych światłem, grą kolorów, z uchwyceniem odcieni kolorystycznych i niezwykłości przemijającej chwili, wrażenia: Rozbolałe dźwięki pojękiwały po omgbnych, pustych polach; ponurym głosem żałoby wołały w ten dzień smętny, w ten dzień, co wstał blady, spowity w mgły aż do tych dal zapadłych, do tych bezkresów ziemi i nieba, siny, aż do niezgłębionej topieli podobny, (opis listopadowego poranka z 11, rozdz. 9).

Naturalizm: motywacja działań bohaterów wynika często z biologicznej walki o byt. Ich życie jest podporządkowane prawom i cyklowi natury, o czym świadczy także kompozycja utworu, w utworze odnajdujemy opisy scen brutalnych, odsłaniających brzydotę i fizjologię, jak chociażby scena odrąbania nogi i śmierci Kuby: Kuba leżał bezwładny, dychał coś niecoś i rzęził przez zwarte zęby, że trzeba było je nożem podważyć, by mu nieco wody wlać do gardła. Nogę miał przerąbaną w kolanie, ledwie się trzymała na skórze i obficie krwawiła, (t. I, rozdz. 12).

Ekspresjonizm: pisarz w mistrzowski sposób opisuje stany duszy i gwałtowne emocje towarzyszące bohaterom; ten kierunek dominuje np. w opisach uniesień religijnych Witka, Kuby, Jagny oraz przede wszystkim w scenach spotkań miłosnych Jagny i Antka.

—    Nie bojasz się, Jaguś, co?

—    Dyt bym za tobą poszła w cały świat na śmierć! — szepnęła z mocą, tuląc się do niego zapamiętale...[...]

—    Prawda... tutaj nikto nas nie spłoszy... Sami jesteśmy...

—    Sami!... i taka ciemnica... i... — szeptała rzucając mu się na szyję i obejmując go ze wszystkiej mocy szału i miłości... (t II, rozdz. 11).

Symbolizm: autor w kluczowych momentach fabularnych odwołuje się do potęgi przedstawienia symbolicznego, np. zestawiając śmierć parobka Kuby z opisem radości towarzyszącej weselu (życie i śmierć, radość i cierpienie, samotność i bycie z innymi) czy też obrazując związek chłopa z ziemią poprzez śmierć Macieja Boryny na polu

Błyskawica otworzyła mu oczy z pomroki śmiertelnej, niebo się rozwarło przed nim, a tam w jasnościach oślepiających Bóg Ociec, siedzący na tronie ze snopów, wyciąga ku niemu ręce i rzecze dobrotliwie:

—    Pójdzi-że, duszyczko człowiecza, do mnie. Pójdzi-że, utrudzony parobku...

Zachwiał się Boryna, roztworzył ręce, jak w czas Podniesienia:

—Panie Boże zapłać! — odrzekł i runął na twarz przed tym Majestatem Przenajświętszym. (t ID, rozdz. 11). konteksty i nawiązania

Utwór jako epopeja chłopska bywa zestawiany z epopejami szlacheckimi takimi jak „Pan Tadeusz” Adama t Mickiewicza czy „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.

f Problematykę życia wiejskiego podejmuje wiele utworów pozytywistycznych (np. powieść „Cham”

• czy nowela „Tadeusz” Elizy Orzeszkowej, nowele Henryka Sienkiewicza, np. „Janko Muzykant”, „Szkice _; węglem”). Na ich tle modernistyczna powieść Reymonta odznacza się bogactwem i różnorodnością wizerunku wsi oraz ukazaniem godności i wartości chłopskiego życia. Natomiast w podobny sposób pro-¹ blem wartości wsi i chłopów podejmował twórca epoki Młodej Polski Stanisław Wyspiański w „Weselu”

:    Powieść Reymonta została też zekranizowana przez Jana Rybkowskiego (serial telewizyjny i film kino-

i wy, 1973 r.). Odtwórcą roli Macieja Boryny został Władysław Hańcza, Antka — Ignacy Gogolewski, a w postać Jagny wcieliła się Emilia Krakowska.

297