tragizm28

36 Tragizm «Konrada Wallenroda»

rosyjskiego; niemniej jednak ton tych pieśni raził ich ucho.” ^{1 2} Z perspektywy mistycznej Mickiewicza drażniła dekabrystowska idea nienawiści, która w ówczesnym rozumieniu poety stanowiła nietrwałą podstawę moralną spisku. Można tu dostrzec również przejaw historycznego dystansu wobec frenetycznej retoryki, tak znamiennej dla terrorystycznych koncepcji dekabrystowskiej rewolucji pałacowej. Stąd też dwoistość oceny w jego wywodzie: z jednej strony budzi uznanie poety „uczciwość wszystkich sprzysiężonych”, z drugiej zaś razi to, że „oszukiwali się między sobą”, że popełnili w sprawie koronacji „nowe kłamstwo, ponieważ nie mieli chęci ogłaszać carem wielkiego księcia Konstantego.” ⁶⁴ Jak można wnioskować ze stylizacji przytoczonego fragmentu, niesmak w poecie budziła wówczas głównie myśl carobójstwa. Dotyczyła go przecież znana zapewne Mickiewiczowi ta „pieśń okrutna”, która była już parokrotnie w związku z biografią poety cytowana. W słynnej pieśni agitacyjnej napisanej prawdopodobnie przez Rylejewa i Aleksandra Bestużewa tak zostało określone przeznaczenie trzech noży niesionych przez kowala:

Pierwszy nóż, pierwszy nóż Na bojarów, panów niósł.

Sława.

Drugi nóż, drugi nóż Na świętoszków, popów niósł.

Sława.

A nóż trzeci, w imię Boże,

Ten na cara będzie nożem.

Sława.³

W przytoczonej pieśni uderza pewna modyfikacja ostatniej zwrotki w porównaniu z dwiema poprzednimi — zbudowanymi przecież na identycznej zasadzie. Oto w zakończeniu pieśni jedynie „nóż na cara” wymagał uświęcenia przez zwrot „w imię Boże” (w oryginale rosyjskim: „A molitwu sotworia...”). I tutaj zatem także przedostało się namiętne pragnienie dekabrystów, aby to, co w ich rozumieniu było zbrodnią, zostało jakoś usankcjonowane. Cios wymierzony w cara był dla nich najtrudniejszy, budził największe obawy moralne, męczarnię i wahania. Więź między tymi tragicznymi trudnościami a poematem Mickiewicza zauważył jedynie Mieczysław Jastrun: „Mieli skrupuły natury etycznej. Te same, które później

1

A. Mickiewicz, Dzieła, Ł X: Literatura słowiańska, Warszawa 1952, s. 339. Por. interpretację tych problemów w książce K. Mężyńskiego pt. Rosja w „Wykładach paryskich” Mickiewicza, Poznań 1938.

2

⁰¹ A. Mickiewicz, Dzida, t. X: Literatura słowiańska, s. 341.

3

Antologia poezji dekabrystów, Warszawa 1952, s. 30, przekład K. I. Gałczyńskiego.