tragizm30

38 Tragizm «Konrada Wallenroda•

nadać charakter „aktu prywatnego terroru” (Nieczkina). Najwyższe poświęcenie tkwiło więc w tym, że tyranobójca musiałby odciąć się od wszelkich związków z towarzyszami walki i opuścić na zawsze ojczyznę, a w razie niepowodzenia ucieczki z Rosji — miał być sądzony i karany przez samych spiskowców. Było to rzeczywiście żądanie ofiary ze wszystkiego; odebranie tragicznemu carobójcy nawet więzi z najbliższymi przyjaciółmi ze spisku. Wszyscy kolejno wybierani dekabryści łamali się pod ciężarem tak miażdżącej odpowiedzialności.

T

Moralna trudność czynu zmusiła więc dekabrystów do stworzenia zupełnie niebywałej koncepcji samopoświęcenia tyranobójcy. Jakże bliskie jest tak rozumiane ostateczne bohaterstwo tragedii moralnej Mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda! Zbieżność moralnych zawikłań i ogromu wymaganej ofiary jest tu chyba uderzająca.

Historia mówi, że decyzje tego pokolenia kosztowały wiele: honor i życie, a jednak musiano je podejmować. W podobnych szamotaniach między uznaniem legalności istniejącego porządku a koniecznością wystąpienia przeciwko niemu, między etycznością „wierności” i nieetycznością „zdrady”, kryje się potężne, nieusuwalne wówczas napięcie tragiczne. Jak się wydaje, Konrad Wallenrod jest wielką metaforą poetycką, rozpiętą nad tymi właśnie trudnymi zmaganiami moralnymi spiskowców polskich i rosyjskich lat dwudziestych, budujących nową moralność patriotów i rewolucjonistów. W tym sensie genialnie przenikliwą formułę stworzył Mochnacki, kiedy napisał o utworze Mickiewicza: „...daleko większe dzieło, nie pod względem artystowskim, lecz politycznym, rewolucyjnym, poema Konrad Wallenrod, mające być wyrazem wszystkich związków, przygotowań do powstania”.⁸⁰ Tak, Konrad Wallenrod wyrastał z najistotniejszego pierwiastka „natury pogrobowego jestestwa Polski” — ze „sprzysiężenia”, które Mochnacki wyeksponował jako decydujący moment w genezie poematu Mickiewicza. Poeta bowiem w anegdocie i atmosferze swojego dzieła moralność ówczesnego „sprzysiężenia” ujął w starciu ostatecznie zaostrzonych tragicznych przeciwieństw.

TRAGICZNE KOLIZJE POEMATU

Osią fabularną poematu uczynił Mickiewicz perypetie zdrady. Przeżycia moralne bohatera ukazane zostały poprzez szeroko rozbudowaną anegdotę, która odsłoniła wszystkie najdrobniejsze szczegóły, najczęściej posiadające

£0 M M/\rFinnrlri Pnr.r. ct/mifi n/irnrhł. DnlskifiPft. t\ I. S. 267.