WSP J POLN254175

joiir.u Szpyrj-Kozłaizzk.i, Fonologu - wstem dźwiękowy języka

500

Należy również wspomnieć o innym jeszcze aspekcie procesów fonologicznych. Część z nich co reguły b e z w y j ą1 k o w e (automatyczne). Należą do nich wszystkie procesy allofoniczne i znaczna większość fonolo-gicznych, np. asymilacja dźwięczności czy ubezdźwięcznienie końcowe. Inne reguły posiadają w y j ą t k i. Na przykład epenteza [e] w przedimku w, która ma miejsce przed wargowo-zębowo-szczelinową i mną spółgłoską (we Fromborku, we Włodawie), działa w sposób nieregularny w zwrotach takich, jak:

we mnie we Lwowie we krwi w!we środę w!we czwartek

Jak więc widać z powyższego, pobieżnego omówienia różnych rodzajów procesów fonologicznych, język polski charakteryzuje ich ogromne bogactwo i różnorodność.

Inne aspekty działania systemu fonologicznego

W badaniu właściwości systemu fonologicznego uwzględniamy przede wszystkim zjawiska, o których była mowa do tej pory, tj. allofonię, ailo-inorfię i fonotaktykę. Stanowią one tzw. dowody bezpośrednie (wewnątrzsystemowe), wykazujące działanie procesów fonologicznych. Jednakże w celu sprawdzenia prawidłowości analizy i potwierdzenia jej słuszności fonologowie często sięgają do różnych innych zjawisk językowych, zwanych dowodami p o ś r e d n i ni i, w których przejawiają się istotne cechy tego systemu. Chodzi tu na przykład o diachroniczne zmiany językowe, akwizycję mowy przez dzieci, patologie mowy (afazję), obcy akcent w danym języku, interferencję językową (wpływ języka rodzimego na przyswajanie języka obcego), zjawiska fonostylistyczne. błędy językowe (np. przejęzyczenia), zachowanie fonologiczne zapożyczeń 1 neologizmów oraz wyniki eksperymentów językoznawczych.

Dla wyjaśnienia posłużmy się kilkoma przykładami. Polacy uczący się języka angielskiego popełniają liczne błędy w wymowie angielskich wyrazów'. Znaczna ich część to po prostu zastąpienie dźwięków języka obcego dźwiękami języka rodzimego, czyli tak zwana fonetyczna substytucja. Znacznie ciekawsza jest interferencja polegająca na transferze reguł obowiązujących w jednym języku na język obcy, w którym one nie zachodzą. Tak dzieje się na przykład w typowej polskiej wymowne następujących słów:

big ‘duży' [bi.g\ > [b‘ ik] need ‘potrzebować’ [ni:d\ > [ńit]

Po pierwsze, mamy tu do czynienia z palatalizacją (zmiękczeniem) początkowych spółgłosek przez samogłoskę [i]. Po drugie, końcowe spółgłoski ulegają ubezdźwięcznieniu. Tak więc w polskiej wersji angielskich wyrazów