WSP J POLN254173

Jolanta SzpyntKozłowłat, Fonologii - system dźwiękowy języlca

498

Liczne są również przypadki asymilacji pod względem miejsca artykulacji. Proces ten widać wyraźnie w następujących formach:

lda[zn\i - hta[źń]e    momĄnt] - mome[ńć]e    mia\st\o - miĄs'ć]e

pa[sm]o - pa[śm ]e    leg<Ąnd\x - legc[ńdz]e    li[st j - li[ść]e

w których zachodzi asymilacja p a 1 a t a 1 n a. tzn. upodobnienie zbitek spółgłoskowych pod względem miękkości (palatalności). Przykłady takie, jak:

r{et]k\i - r[enc]e - Ąonc\ka p[et]k\ - p[onc]ek $[er/k] - s[ew'-]e& ilustrują działanie asymilacji noso w e j, w wyniku której spółgłoska nosowa przyjmuje miejsce artykulacji następującej po niej spółgłoski zwartej. W języku polskim można też zaobserwować działanie asymilacji o charakterze alloionicznym, np. w wyrazach typu drzewo, trzeba, trzynaście, w których spółgłoski zwarto-wybuchowe z zębowych stają się dzmysłowymi.

Asymilacja pod względem sposobu artykulacji zachodzi w zbitkach zębowych spółgłosek zwano-wybuchowych /i, d/ i zwar-to-szczelinowych /c, dz/, w których te pierwsze mogą być wymawiane jako afrykaty, np.:

matce [matce] lub [macce] dowódca [dovutca] lub [dovncca]

W wielu wypadkach ma miejsce nałożenie się na siebie asymilacji pod względem miejsca i sposobu artykulacji, np.: matczyny [matćyny] lub [maayny] pod dżokejem [poddiokejem] lub [podidiokejern]

Interesującym rodzajem modyfikacji jest odwrotność asymilacji, czyli dy-symilacja (odpodobnienie), w wyniku której zwiększa się różnica pomiędzy segmentami, dzięki czemu wzrasta łatwość ich percepcji. W" języku polskim jest to zjawisko marginalne, występujące jedynie w niektórych gwarach. Widoczne jest ono w poniższej wymowne wyrazów: lekki [letki] miękki [m jentki]

gdzie zbitka dwóch identycznych spółgłosek /kk/ jest realizowana jako dwie różne spółgłoski, tj. [tk]. Podobnie dzieje się w przypadku grupy dwóch spółgłosek szczelinowych typu /xś/, w których pierwsza zmienia się na wybuchowy [k]:

chrzan [kśan] chrzestny [kśesny] chrząszcz [kśowść]

Reguły fonologiczne mogą być uwarunkowane fonetycznie, morfologicznie, leksykalnie lub składniowo. W pierwszym przypadku działanie reguły umotywowane jest czynnikami czysto fonetycz-no-fonologicznynti, np. koartykulacją. Taki mechanizm leży u podstaw unosowienia samogłosek przed spółgłoskami nosowymi czy podwyższonej artykulacji samogłosek w' sąsiedztwie spółgłosek miękkich. Większość innych procesów .asymilacji ma również podłoże fonetycznc-fonologiczne.