WSP J POLN254299

Andruj Maria LemA:i. Językoznawstwo polskie w XX wieku

626-

Badania historycznojęzykowe

W omawianym okresie zarówno przed, jak i po wojnie nadal dominuje historyczne podejście do języka. Swoistością zaś są wieloletnie dyskusje problemowe. Najważniejsze z nich: o pochodzeniu polskiego języka literackiego i o tzw. kolebce Słowian, przyczyniły się do ukształtowania nowej dziedziny badawczej: dialektologii historycznej i dynamicznego rozwoju onomastyki.

Dyskusja nad pochodzeniem języka literackiego, rozpoczęta jeszcze w latach 1904-1912, rozgorzała z wielką siłą wobec opowiedzenia się Witolda Taszyckiego (później też Milewskiego) za tezą o małopolskiej genezie literackiej polszczyzny. Ten znakomity badacz i wydawca zabytków staropolskich i jednocześnie znawca dialektów poszedł śladem Nitscha i szczegółowymi badaniami objął te właściwości gwar wielkopolskich, które je różnią od języka literackiego, a są udokumentowane w starych nazwach miejscowych lub zabytkach staropolskich. Badania te zapoczątkowują dialektologię historyczną, łączącą analizę filologiczną zabytków z danymi z badań dialektologicznych. Pierwszy tę metodę zastosował Nitsch (1928), a dziedzinę wyodrębnił Taszycki (1934), przeto obu uważa się za jej twórców.

Innym ważnym efektem tej dyskusji był)' próby ustalenia, co to jest j ę -zyk literacki, czy może lepiej mówić o języku ogólnonarodowym lub ogólnym, oraz jaka jest jego struktura stylistyczna i jakie miejsce w nim zajmuje styl artystyczny. W tym kierunku dyskusję skierował Zenon Klemensiewicz, O różnych odmianach współczesnej polszczyzny (Warszawa 1953). Podjął rzecz Stanisław Urbańczyk {Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia, w: Z. Stieber (red.), Z dziejów powstawania języków narodowych i literackich, Warszawa 1956). Współgrała z tymi pracami część podręcznika Haliny Kurkowskiej i Stanisława Skorupki, Stylistyka polska. Zarys (Warszawa 1959), próbująca ustalić cechy stylów funkcjonalnych. Dzięki tym pracom zostały ukształtowane podstawy stylistyki lingwistycznej języka polskiego. Dyskusja nad jej problemami trwa do dziś. Publikacje książkowe tej kwestii poświęcili: Antoni Furdal, Teresa Skubalanka, Aleksander Wilkoń i inni; także niektóre hasła zamieszczone w tym tomie są głosami w tej dyskusji.

Głównym jednak rezultatem dyskusji o pochodzeniu polskiego języka literackiego był przegląd cech różniących dialekty polskie przed wiekiem XVI. Podsumowania wyników dyskusji dokonał Władysław Kuraszkiewicz, który zestawił 25 cech fonetycznych, gramatycznych lub słownikowych, które wykorzystano jako argumenty przemawiające za wielkopolską bądź za małopolską podstawą języka literackiego. Wnioskiem było stwierdzenie, że kształtowanie się tego języka było procesem długotrwałym, ale połowę XVI w. należy uważać już bezsprzecznie za dobę jego krystalizacji oraz że