WSP J POLN254119

439

Kinrifkl :.;.i się nazwiska polskiego przyjmuje się na ogół wiek XV. Wśród dodatko-vch określeń identyfikacyjnych można wymienić: (a) formy o charakterze przezwiskowym (Nicolaus dictus Baranek, 1480; Albertus Cychy, 1454; Bart-■ ssius Moczygardlo, 1467), (b) formy filiacyjne (Mathias Baranowicz, 1394; akusz Sowicz. 1406), (c) określenia wskazujące na uprawiane zajęcie lub pełnioną lunkcję {Johannes Coiodzey, 1436; Georgius Ćonuch, 1467; Petrus Bart-■- Azey, 1473), (d) określenia wskazujące na miejsce pochodzenia, narodowość itp. (Nycolaus de Zawichost, 1333; Słanislaus Lubelczik, 1474).

Dotychczasowe badania pokazują, że procesv nazwiskotwórcze przebiegają z różnym nasileniem w poszczególnych warstwach społecznych. Ukształtowanie się nazwiska szlacheckiego (w znaczeniu zbliżonym do dzikszego) przypada mniej więcej na koniec XVI w. W środowisku miesz-zańskim proces ten kończy się mniej więcej w XVII w. Naturalny proces kształtowania się nazwiska chłopskiego został przerwany" przez nakazy idmimstracyjne na przełomie XVIII i XIX w. W tym czasie znaczna część .-dności wiejskiej nie posiadała jeszcze nazwisk. Również w obrębie poszczególnych. warstw społecznych proces kształtowania się nazwiska przebie-c-- niejednolicie, zależnie od pozycji społecznej i stanu majątkowego repre-zentantów tych warstw. W środowisku miejskim nazwisko wykształciło się r..»;wcześniej wśród zamożnych mieszczan, najpóźniej zaś wśród biedoty ...eiskiej. Podobne zjawisko można zaobserwować także wśród chłopów.

już w XVII w. ustalił się stereotyp, wedle którego nazwisko szlacheckie .-. i ńczy się na -ski, nazwisko mieszczańskie na -owicz, natomiast dla środowiska chłopskiego charakterystyczne są nazwiska odapelatywne i odimien-. Dotychczasowe badania dowodzą, że stereotyp ten ma pewne uzasadnienie w obserwacji faktycznego materiału antroponimicznego i frekwencji poszczególnych typów nazwisk w różnych warstwach społecznych. W okresie poprzedzającym stwierdzono m.in. stopniowe odchodzenie szlachty od . zęstych wcześniej nazwisk odapelatywnych (typu Łoś, Dzik, Kozieł) na korzyść nazwisk odmiejscowych z przyrostkiem -ski. Przyrostek ten w nazwiskach szlacheckich zatracał stopniowo swą pierwotną funkcję stycznościową nosiciel nazwiska - miejsce pochodzenia) i przyjmował funkcję posesywną dolski = właściciel Woli). Nigdy jednak w historii polskiego nazwiska nie ryło wyraźnych restrykcji różnicujących nazwiska według pochodzenia społecznego. W ciągu XVII w. pojawiły się nowe, przeważnie sztuczne na-rwiska z przyrostkiem -ski także wśród mieszczan i chłopów (por. np. - .-.siędze miejskiej Bełżyc: Wojciech Iskra // Wojciech Iskierski, Jan Kociołek / Jan Kocielski; w księdze miejskiej Kazimierza: Idzi Kuma // Idzi Kumiń-Stanisław Kużma // Stanisław Kuźmiński). Przyrostek -ski przestaje • .-wczas pełnić w nazwiskach sw'oją pierwotną funkcję, spada do roli elementu nazwiskotwórczego o funkcji ogólnosirukturalnej. Może tez być oz-r. iką wyższej rangi społecznej osoby nazywanej, niejako ją nobilitować. Po-