WSP J POLN254325

652

Andrzej Morus Lewicki, Językoznawstwo polski? w XX wieku

syntezy teorii aktów mowy z teorią tekstu. Najbardziej znana jest próba typologii tekstów wykorzystująca obie koncepcje: Anna Wierzbicka, Genry mowy (w: Tekst i zdanie. Zbiór studiów, Wrocław 1983). Pojawiły się też pierwsze próby monograficznego opisu określonego typu tekstów, np. Anna Kałkowska, Struktura składniowa listu (Wrocław 1982). Zarysowany zespół problemów wymagał uporządkowania wiedzy o uwarunkowaniach pragmatycznych, próbą takiej systematyzacji jest praca Aleksego Awdiejewa, Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń (Kraków 1986).

Rozwój semantyki lingwistycznej, dążącej do opisu znaczeń w języku potocznym, a nie do opisu pojęcia ukształtowanego przez naukowy opis świata, skierował uwagę badaczy na tzw. naiwny pogląd na świat, leżący u podstaw znaczeń utrwalonych w typowych kontekstach i zakresach użyć wyrazów i frazeologizmów. W tym światopoglądzie „słońce wschodzi i zachodzi” (w 450 lat po Koperniku), gwiazdy mrugają, bocian kojarzy się z narodzinami dziecka, lis jest chytry, białość szaty jest symbolem niewinności, podobnie jak wianek, ani muchy, ani wróble nie są zwierzętami, wyrazom odpowiadają nie pojęcia o ściśle wyznaczonych zakresach, ale typy (prototypy, stereotypy) o rozmytych granicach, niekiedy sprzeczne, z punktu widzenia racjonalnego światopoglądu często tałszywe, ale one właśnie wpływają na ludzkie działania w śniecie. Problematykę stereotypu przeniosła na grunt polski Pisarkowa (.Konotacje semantyczne nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze” 1976, nr 17), podjął ją zespół pod kierunkiem Jerzego Bartmińskiego przygotowujący Słownik ludowych stereotypów językowych (Zeszyt próbny, Wrocław 1980), który ukształtował własny system słownikowego opisu stereotypów^ (hasła próbne i studia z tego zakresu publikuje „Emolingwistyka” 1-12, 1988-2000). Metodologia ta została przystosowana do opracowania Słownika polszczyzny Jana Kochanowskiego, przygotowywanego pod kierunkiem Mariana Kucały, t. 1-2. Kraków 1994-1998.

Równolegle z tymi badaniami podjęto studia nad problemami wyrażania oceny w języku i opisu wyrazów oceniających (J. Puzynina, Język wartości, Warszaw-a 1992). Analiza aksjologiczna została zastosowana przy^r opracowaniu Słownika języka Cypriana Kamila Norwida pod redakcja J. Puzy-ninv, a także stała się inspiracja do przygotowania Słownika pojęć aksjologicznych przez jeden z zespołów ogólnopolskiego konwersatorium „Język a kultura” (tak samo zatytułowano serię dokumentującą dorobek tego konwersatorium: Język a kultura, t. 1-12, Wrocław 1988-1998). Ten zespół problemów w połowie lat osiemdziesiątych został skonfrontowany z kształtującą się metodologią lingwistyki kognitywnej i polski dorobek stanowi istotny wkład w ten dopiero formujący się kierunek.

Próbą zarysowania całości zagadnień semantyki lingwistycznej na podstawie teorii, analiz i hipotez ostatnich 20 lat jest praca R. Grzegorczykowej Wprowadzenie do semantyki językoznawczej (Warszawa 1990). Książka ta sta-