Zdjęcie3938

134 Rozdział 4. Oblicza dytlcksji rozwojowej

Wszystkie kolejne propozycje typologii dysleksji w mniejszym lub większym stopniu odnoszą się właśnie do odróżnienia podstawowych po. znawczych mechanizmów czytania i dysleksji - wzrokowych i duchowych (językowych).

Także w Polsce tego typu klasyczna typologia była publikowana i wy. korzystywana w praktyce diagnostyczne], do dziś różne jej wersje można znaleźć w literaturze poświęconej problemom dysleksji (Spionek 1970; Bogdanowicz 1978,2001a). W jednej z ostatnich publikacji (Bogdanowicz, Adryjanek i Rożyńska 2007, s. 104) możemy znaleźć podział, w którym kluczem są „przyczyny", czyli zaburzenia prostszych funkcji leżących u podstaw złożonej czynności czytania i pisania. Autorki wyodrębniają następujące podtypy:

- dysleksja „wzrokowa** - przyczyna tkwi w zaburzeniach funkcji wzrokowych i wzrokowo-przestrze nnych,

-    dysleksja „słuchowa” - przyczyna tkwi w zaburzeniach funkcji stucbowo-językowych,

-    dysleksja mieszana - przyczyna tkwi w zaburzeniach wszystkich wymienionych wyżej funkcji,

-    dysleksja integracyjna - przyczyna tkwi w zaburzeniach integraq'i percepcyjno-motorycznej.

Wydaje się, że w świetle obecnej wiedzy o dysleksji typologia tą wymaga pewnej weryfikacji, zarówno ze względu na rolę domniemanych czynników wzrokowych, jak i odniesienie do objawów w zakresie czytania i pisania. Ponadto warto wspomnieć, że badania wskazują raczej na charakterystyczne cechy dysleksji związane z zaburzeniami różnych funkcji, ale nie rozstrzygają ostatecznie kwestii związku przyczynowego.

Próby weryfikacji istnienia podtypów dysleksji, w których domino# określone patomechanizmy - wzrokowy czy sluchowo-językowy, dokonała Pietras (2007). Wykorzystała ona standardowe metody i narzędzia diagnostyczne stosowane w poradnictwie. Badaniami objęła grupę ponad 80 badanych - młodzieży w wieku 13-16 lat z dysleksją i dysortografią Analizy nic potwierdziły występowania podtypów ze względu na założone patomechanizmy na podstawie zastosowanych narzędzi diagnostycznych Podgrupy osób prezentujących „czyste" deficyty językowe lub perccpcyj-ne były minimalne. Oczywiście uzyskane rezultaty mogą być skutkiem nietrafnych i mało rzetelnych sposobów diagnozowania, jakimi dysponuje polskie poradnictwo psychologiczne. Jednakże mogą też wskazywać, że przyjęta klasyfikacja podtypów dysleksji nie ma odzwierciedlenia | rzc czywistości.

4.2.2. Dysleksja dysfonetyczną i dysejcdctyczna Boder

Elnine Boder (1970,1973) stworzyła swoją koncepcję na podstawie do-świadczeń praktycznych, ale podstawą empiryczną do jej sformułowania byt ciekawy eksperyment, w którym analizowano tempo czytania wyrazów przez dzieci. W analizach opierała się na tzw. wielokrotnych studiach przypadków (por. rozdz. 8). Błyskawiczne czytanie pozwalało sądzić, że są rozpoznawane one jako całość, czytanie zaś powolne sugerowało czytanie analityczne oparte na przetwarzaniu fonologicznym. Ponadto autorka oparta się na analizie błędów popełnianych przez dzieci w każdej grupie. W efekcie wyróżniła dwa podstawowe typy dysleksji - dysfonetyczną i dys-ejdctyczną, a także grupę mieszaną, łączącą cechy obu podtypów.

Dysleksja dysfonetyczną to typ fonologiczny, którego podstawowym patomechanizmem są deficyty w dekodowaniu fonologicznym - doświadczają trudności w zadaniach związanych z przetwarzaniem słów - analizą i syntezą fonemową. W tym przypadku dzieci mają bogaty słownik wizualny, a wyrazy rozpoznają drogą wzrokową. Mają kłopoty z rozpoznaniem oraz zapisaniem stów nowych, nieznanych. W czytaniu przeważają błędy wzrokowe, np. mylą wyrazy: prasa - praca, dym - dom, rak - rok, oraz błędy semantyczne - zastępowanie wyrazów trudnych do przeczytania wyrazem bliskoznacznym odgadniętym na podstawie kontekstu - np. kura zamiast taczka itp. Dzieci z dysleksją dysfonetyczną stanowiły ponad 60% badanej przez Boder grupy.

Dysleksja dysejdetyczna wystąpiła tylko u 10% badanych. Jest to tzw. typ dekodujący, przejawiający się czytaniem bardzo precyzyjnym, tak jakby każdy wyraz widziany był po raz pierwszy. Inaczej można powiedzieć, że przedstawiciele tej grupy prezentują czytanie analityczne, oparte na procesie analizy i syntezy fonetycznej, czyli efektywnego przetwarzania fonologicznego. Pojawia się tu zatem umiejętność wybrzmiewania zarówno znanych, jak i nieznanych kombinacji liter, na przykład - czytanie s-z-a-r-y (wybrzmiewanie wszystkich liter) zamiast iary, albo unia zamiast mja itp., co umożliwia czytanie stów sztucznych. Wszystkie błędy są zgodne z wymową wyrazu, ale niezgodne z jego wzorcem ortograficznym ■pjtorek".

Wdysleksji mieszanej (ponad 20% badanych) pojawiają się oba typy wymienionych wcześniej błędów.

¹⁷ Orypnalne przykłady dla dyikksji dytfooctyaaej to tkrncut - tktott, (omcio - tomo, orf JU dywjedcijanej to nurk - w*, reojy - redee.