page0306

302

gują na podniety z zewnątrz pochodzące. Otoczenie działa na ustroje zapomocą podniet rozmaitych, a ustroje odpowiadają na podnietę wywiązaniem energii w rozmaitej postaci. Rozróżniamy podniety zewnętrzne i wewnętrzne lub spontaniczne, przyczem w oddziaływaniu ich na podmiot istnieją granice minimalne i maksymalne. Aby pobudka wewnętrzna mogła się objawić jakąś reakcyą, musi w ustroju żywym istnieć przewodnictwo podwójne dla podniet: dośrodkowe i odśrodkowe, ku czemu w organizmach wyżej ustrojonych, podług niektórych autorów już u jamochłonów (Coelenterata), istnieją narządy osobne. Do podniet zewnętrznych należą: chemiczne, elektryczne, świetlne, cieplne i mechaniczne.

Od podniet chemicznych zawisł cały proces odżywiania się; od nich zależeć może barwa ciała, a nie jest tez wykluczone, że i powstawanie nowotworów od nich zależeć może. Niektóre ciała działają hamująco (narkotyki), inne zabójczo (trucizny) na organizmy. Pod wpływem tychże podniet następuje zjawisko chemotropizmu.

Podniety mechaniczne nie pozostają bez wpływu na rozwój substancyi żywej. Ucisk wywołuje, jak wiemy, skręcenie pędów i ich nutacyę, obciążenie zaś pędów stopniowo się zwiększające prowadzi do tworzenia większej ilości części łykowych, przez co roślina staje się wytrzymalsza.

Stahl, Sachs Jul., Pouchet, Boli, Rawitz, Strasburger i wielu innych zajmowało się badaniem wpływu światła na substancyę żywą; z ich dociekań okazuje się, że światło jest dla niektórych organizmów bardzo pożądane, dla innych zabójcze. Podczas gdy ameby i liczne bakterye giną, wystawione na silne światło, to przeciwnie światło umiarkowane jest niezbędne przy asymilacyi u roślin. Zresztą różne promienie słońca wywierają różne skutki w ustrojach, tak np. promienie czerwone wywołują zrazu bardzo szybkie ruchy w protoplazmie włosków pokrzywy, poczem jednak cała masa protoplazmy chroni się do zacienionej części komórek; natomiast promień niebieski żadnego wpływu nie wywiera na ruch tej protoplazmy. Co do zjawiska heliotropizmu i fototropizmu, nadmienić można, że u roślin wyższych pędy zwracają się ku światłu, a liście prostopadle do niego; w drugim razie pływki (np. Euglena viridis} i okrzemki dążą ku światłu (fototropizm dodatni), a przeciwnie

http://rcin.org.pl