120

120 Społeczeństwa arabsko-muzułmańskie

się jednak prestiżem, stanowili bowiem stałą część ludności, uprawiali szlachetne zawody zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami honoru i przyzwoitego rzemiosła. Między poszczególnymi rzemiosłami istniała hierarchia prestiżu: od przerobu metali szlachetnych, papieru i perfum po tak „nieczyste” zawody jak garbarstwo, farbiarstwo czy rzeźnictwo.

Wokół tej stałej grupy rzemieślników i sklepikarzy mających określoną i niezmienną pozycję w mieście, istniała większa grupa ludności, która zajmowała się pracami wymagającymi mniejszych kwalifikacji: wędrowni sprzedawcy, zamiatacze ulic, częściowo tylko zatrudniony proletariat wielkich miast. W większości wypadków w tej warstwie znajdowało się wielu imigrantów ze wsi. Granica między miastem a wsią nie była wyraźnie wyznaczona; miasto otaczały ogrody, jak na przykład w Ghucie, wielkim nawadnianym obszarze wokół Damaszku, gdzie hodowano drzewa owocowe. Osoby uprawiające te ogrody często mieszkały w mieście. Na przedmieściach znajdowały się miejsca, do których kierowano karawany handlowe przybywające z daleka i gdzie zajmowano się zwierzętami. Przyciągały one napływową ludność ze wsi. W okresach suszy lub niepokojów również przyczyniały się do tego, że chłopi uciekali do miasta ze swoich wiosek.

Prawo i alimowie

Życie w wielkich miastach miało potrzeby inne niż te, jakie cechowały mieszkańców wsi i namiotów. Współdziałanie pracowników i kupców wyspecjalizowanych w danej dziedzinie produkcji, stykanie się ze sobą ludzi o różnym pochodzeniu i różnych wyznaniach, odmienne możliwości oraz inne problemy życiowe na ulicy i na targowiskach - wszystko to wiązało się z rozmaitymi oczekiwaniami dotyczącymi zachowań ludzi w określonych warunkach, i wymagało istnienia precyzyjnych norm postępowania, a także systemu przepisów i praw ogólnie akceptowanych i zazwyczaj stosowanych. Sam tylko miejscowy zwyczaj (urf) zachowywany i interpretowany przez starszych danej społeczności nie wystarczał. Od czasu Abbasydów szarPat był powszechnie akceptowany przez muzułmańskich mieszczan i podtrzymywany przez muzułmańskich władców, wyznaczał bowiem sposoby współdziałania muzułmanów. SzarPat regulował zasady zawierania kontraktów handlowych, wyznaczał granice legalnych zysków, określał stosunki między mężami i żonami oraz podział własności.

Sędziowie zajmujący się wprowadzaniem szarp a tu w życie kształcili się w specjalnych szkołach zwanych madrasami. Kadi wykonywał swoją pracę samodzielnie w swoim domu lub w pomieszczeniu sądu z sekretarzem spisującym jego decyzje. W zasadzie akceptowano jedynie ustne świadectwo ogólnie szanowanych świadków; pojawiła się również grupa prawnych świadków (udul), kto-