370

372 Wiek państw narodowych

więcej, jeżeli uwzględnić miasto Al-Dżiza, stanowiące praktycznie jego część). W Casablance mieszkało 10 procent wszystkich Marokańczyków, a w Bagdadzie 20 procent Irakijczyków.

Aby wyżywić zwiększającą się liczbę ludności i polepszyć jej standard życiowy, potrzebna była większa produkcja na wsi iw mieście. Z tych potrzeb wyniknął nacisk na rozwój gospodarczy, który stawał się teraz atrakcyjną ideą dla rządów, zresztą również z innych powodów. W ostatniej fazie swojego panowania imperialnego zarówno Wielka Brytania, jak i Francja zaczęły traktować szybki wzrost jako podstawę wspólnych interesów łączących panujących z podwładnymi; kiedy zaś rządy narodowe przejęły władzę, uznały rozwój gospodarczy za jedyną drogę osiągnięcia potęgi i samowystarczalności, bez czego narody nie mogły być naprawdę niepodległe.

Były to zatem czasy, kiedy rządy w celu wywołania wzrostu interweniowały głębiej w proces gospodarczy. W tym okresie w wielu krajach na wsi ruszyły prace irygacyjne na wielką skalę: w Maroku, Algierii, Tunezji, Syrii, przede wszystkim zaś w Egipcie i w Iraku. W Egipcie zmiany w systemie irygacyjnym trwające od stulecia zostały zakończone w późnych latach pięćdziesiątych, kiedy w Asuanie rozpoczęto budowę Wielkiej Tamy z finansową i techniczną pomocą Związku Radzieckiego, który po wycofaniu się Stanów Zjednoczonych włączył się do prowadzonych tam prac. Wcześniejsze prace w dolinie Nilu zmierzały do utrzymania corocznych wylewów i takiej ich dystrybucji, by stale nawadniać większy obszar, a tym samym umożliwić osiąganie corocznie więcej niż jednego zbioru. Celem budowy Wielkiej Tamy było osiągnięcie czegoś znacznie poważniejszego; chodziło o umożliwienie gromadzenia kolejnych wylewów w wielkim jeziorze i spuszczania wody w razie potrzeby. W ten sposób fluktuacje w corocznym poziomie wód można było zignorować, i po raz pierwszy w długich dziejach osadnictwa w dolinie Nilu coroczne przypływy nie musiałyby mieć wymiaru głównego wydarzenia roku. Spodziewano się, że w ten sposób zwiększy się tereny uprawne o milion feddanów, a obszar zbiorów nawet jeszcze bardziej, ponieważ rozszerzyłby się zasięg regularnie nawadnianej ziemi. Tama miała służyć również do produkcji energii elektrycznej, a poza tym istniała możliwość stworzenia gospodarki rybnej w jeziorze. Negatywnym skutkiem jej budowy byłby jednak wzrost intensywności parowania wody, co mogło wywołać zmianę klimatu; sztuczne zatrzymanie wody natomiast powodowałoby osadzanie się mułu w jeziorze, a nie w bardziej na północ położonych rejonach Egiptu.

W Iraku wynikający ze zwiększonej produkcji ropy naftowej wzrost dochodów rządu umożliwił po raz pierwszy wykonanie planowych prac irygacyjnych i podjęcie na wielką skalę działań w opanowywaniu powodzi. W roku 1950 ustanowiono komisję do spraw rozwoju, która miała sprawować nadzór nad znaczną częścią dochodów z ropy naftowej; planowała ona i realizowała wiel-