Forma grzecznościowa

Keigo - Hyōgen

Wypowiedź japońska dysponuje wykształconymi, solidnymi leksykalnymi i morfologicznymi formami, które służą do wyrażania stosunku mówiącego do partnera rozmowy. Stosowane są tu trzy punkty powiązania o znaczeniu:

•     mówca (wyłącznie jego strefa)

•     partner (wyłącznie jego strefa)

•     osoby, przez które się rozmawia albo pisze (wyłącznie ich strefa).

W języku japońskim ważne są formy służące wyrażeniu uprzejmości, respektu, adoracji wobec partnera rozmowy, w zależności od społecznego poziomu uczestników (czasem poziomy te mogą być fikcyjne). Rozkład tych form jest bardzo obszerny. Istniał już w dawnym języku japońskim, niektóre formy zmieniały się jednak w przeciągu całej historii Japonii wiele razy. Szczególnie od końca drugiej wojny światowej widać jednak mocne uproszczenia w tym temacie.

Treściowo można wyróżnić w istocie dwa warianty:

•     bezpośrednie wyrażenie respektu wobec partnera;

•     powściągliwość, skromność mówiącego jako wyrażenie respektu wobec partnera.

Poprzez różnego rodzaju gramatyczne i leksykalne kombinacje wyraża się rozmaite niuanse grzecznościowe. Wyróżnia się przy tym trzy podstawowe płaszczyzny:

Sonkeigo - wyrażenie respektu, adoracji;

Kenjōgo - wyrażenie skromności;

Taineigo - obojętne wyrażenie grzeczności.

Sonkeigo i Kenjōgo używa się wobec osoby stojącej na wyższym stanowisku, osoby starszej (pracownik wobec kierownika, student wobec profesora, sprzedawca wobec klienta).

Taineigo natomiast używa się wobec partnera równego nam stopniem albo też wobec partnera, którego pozycja jest nam jeszcze nie znana. Poza tym używa się tej formy w przypadku wysoko postawionych, starszych osób wobec podwładnych i młodszy. W przypadku Taineigo używa się formy -masu/-desu. Na prawidłową budowę płaszczyzny Keigo mają wpływ zarówno leksyka względnie tworzenie słów jak i morfologia. Bardzo często zastępuje się te czasowniki w zdaniu, które są w końcowym orzeczeniu, równoważnikiem Keigo. Takie specjalne równoważniki istnieją dla całej rzeszy czasowników. Najważniejsze z nich podaje tabela znajdująca się na następnej stronie:

 

Obojętnie	Sonkeigo	Kenjōgo
-da	-de irassharu	-de gozaru
suru	nasaru	i tasu
iru	irassharu, orareru, oideninaru	oru
aru	oarida	gozaru
kuru - przychodzić	irassharu, mieru - pokazać się	mairu - przyjść
iku, yuku - iść	irassharu, oideninaru	mairu - iść
iu - mówić	ossharu, iwareru, m*sareru	mousu, moushiageru
shiru - znać	gozonjida, gosh*chi	zonjiru, zonjiageru, shōchi-suru
miru - widzieć	goranninuru, gorannusaru	haiken-suru
omou - myśleć		sonjiru
kiku - słuchać		ukagau, uketamawaru
miseru - pokazywać		garannisureru
taberu - jeść, nomu - pić	oagarininaru,meshiagaru	itadaku, chōdai-suru, chōdaiitasu
ageru - dać		sashiageru
morau - dostać, kureru - dawać	kudasaru	itadaku, chōdai-suru, chōdaiitasu
kariru - pożyczyć		haishaku-suru
shinu - umierać	onakunarininaru	nakunaru
au - spotkać		omenikakaru
tazuneru - szukać, pytać		ukagau
kiru - nosić, ubierać się	omeshininaru

Czasowniki gozaru, irassharu, nasaru, kudasaru i ossharu tworzą Ren'yōkei w sposób nieregularny, gdzie sylaba -ri redukuje się do -i, tworzy się, zatem: gozaimasu, irasshaimasu, nasaimasu, kudasaimasu i osshaimasu.

Obok tych stałych równoważników wywodzi się z czasowników następujące formy:

- Sonkeigo - tylko w powiązaniu z działaniami partnera albo osoby trzeciej:

 

o-/go- + Ren'yōkei + ni nasu

o-/go- + Ren'yōkei + nasaru

o-/go- + Ren'yōkei + kudasaru

o-/go- + Ren'yōkei + -da, -de gozaru, -de irassharu

Mizenkei + -(ra)reru

 

- Kenjōgo - tylko w powiązaniu z działaniami samego mówiącego:

 

o-/go- + Ren'yōkei + suru

o-/go- + Ren'yōkei + itasu

o-/go- + Ren'yōkei + negau

o-/go- + Ren'yōkei + itadaku

 

Wyrazy te nie są możliwe do przyłączenia ze wszystkimi czasownikami bez wyjątku. Dlatego poleca się nie tworzyć ich samemu podczas nauki.

 

わたしがおつれいたします。

私がお連れいたします。

Zabrałbym Panią / Pana ze sobą.

 

W przypadku przymiotników stosuje się prefiks o- oraz czasownik gozaru (powstały od desu), prócz tego dochodzi do wydłużenia ostatniej samogłoski:

 

hayai desu - (o-)hayō gozaimasu samui desu - (o-)samū gozaimasu

isogashii desu - (o-)isogash* gozaimasu osoi desu - osō gozaimasu

 

W przypadku ii/yoi używa się yoroshii:

 

ii/yoi desu - (o-)yoroshū gozaimasu, yō gozaimasu

 

Keiyōdōshi tworzą równoważniki Keigo w następujący sposób:

 

daiji desu - daiji de gozaimasu fuben desu - fuben de gozaimasu

genki desu - genki de gozaimasu shizuka desu - shizuka de gozaimasu

 

Powyższe formy odnoszą się do Kenjōgo, czyli dotyczą mówiącego albo jego sfery.

 

isogashii desu - o-isogashikute irasshai masu

utsukushii desu - o-utsukushikute irasshai masu

genki - o-genki de irasshai masu

j*zu desu - o-j*zu de irasshai masu

shinpai desu - go-shinpai de irasshai masu

 

Powyższe formy odnoszą się do Sonkeigo, czyli dotyczą partnera albo osób trzecich.

Użycie prefiksów o- i go- przy Keiyōdōshi (kilka w ogóle nie może stać z tymi prefiksami) nie jest oparte na jakiejś konkretnej regule. Dlatego używane formy należy pobierać od Japończyków.

Dla kilku wyrazów istnieją szczególne równoważniki Keigo:

 

hito - kata dare - donata, dochira-sama

dō - ikaga doko - dochira

ashita - asu, myōnichi kinō - sakujitsu

 

Równoważniki Keigo mogą powstawać też przez dodawanie prefiksów. Przy czym przeważnie stosuje się odpowiednio:

o- dla rzeczowników, przymiotników i Keiyōdōshi pochodzących z języka japońskiego;

go- dla rzeczowników i Keiyōdōshi pochodzenia sinojapońskiego.

Jest jednak kilka wyrazów, które nie podporządkowują się powyższej regule, na przykład:

 

okane - pieniądze ocha - herbata

ohashi - pałeczki ofuro - kąpiel, łazienka

onaka - brzuch oneriko - ciasto

onegai - prośba, życzenie

gomeshi - posiłek, gotowany ryż gomisō - smaczny posiłek

 

Obowiązkowo prefiksy te używane są z tymi wyrazami w mowie kobiecej.

 

Użycie przyrostków -san i -sama względnie -sensei przy wypowiadaniu imion albo zawodu partnera rozmowy lub osób trzecich również należy do formy grzecznościowej.

Bardzo dużą grupą jest forma określania pokrewieństwa, gdzie szczegółowo określa się czy chodzi o rodzinę mówiącego, czy partnera lub osób trzecich. Najważniejsze formy zostały przedstawione na następnej stronie.

 

	Sonkeigo	Kenjōgo
Ojciec	otō-san/-sama	chichi
Matka	okā-san/-sama	haha
Dziadek	ojii-san/-sama	sofu
babka	obā-san/-sama	sobō
starszy brat	onii-san/-sama	ani
starsza siostra	onē-san/-sama	ane
młodszy brat	otōto-san	otōto
młodsza siostra	(o)imōto-san	imo
mąż	goshujin(-san)	shujin
żona	oku-san/-sama	tsuma, nyōbō
syn	musuko-san	musuko
córka	ojō-san/-sama	musume
wyj, stryj	oji-san/-sama	oji
ciotka	oba-san/-sama	oba
wnuczka, wnuk	omago-san	mago
kuzynka, kuzyn	oitoko-san	itoko
bratanek, siostrzeniec	oigo-san	oi
bratanica, siostrzenica	meigo-san	mei
zięć	omuko-san	muko
synowa	oyome-san	yome
rodzina	gokazoku	kazoku
rodzice	goryōshin	ryōshin
rodzeństwo	gokyōdai	kyōdai
dziecko	oko-san/-sama	kodomo

---