47203 Image0015

Szkoła - segregacje - nierówności

są istotnym problemem. Nic należy jednak przeceniać ich siły oraz nie powinny one przysłaniać silnego zróżnicowania w obrębie tych kategorii.

Poziom urbanizacji znacząco różnicuje dostęp do przedszkoli. Mimo to podstawowe dyspozycje i umiejętności składające się na gotowość szkolną są niezbyt silnie powiązane z dychotomią miasto-wieś. Wyniki badań pokazują, że mimo znacząco niższego realnego dostępu dzieci wiejskich do edukacji przedszkolnej, przestępują one próg klasy pierwszej szkoły podstawowej stosunkowo niewiele gorzej przygotowane do nauki szkolnej. Jest to prawdopodobnie wywołane przez SES rodziny pochodzenia dziecka, a nie miejsce zamieszkania. To zaskakujące, ale dopóki nie zdobędziemy mocnych argumentów na rzecz tezy, że powszechna edukacja przedszkolna pozwoli usunąć edukacyjną lukę miasto-wieś, nie należy przedszkola traktować jako czarodziejskiego remedium.

Edukacja szkolna przynosi nasilenie nierówności. Zarówno na poziomic szkoły podstawowej, jak i gimnazjum, wyniki egzaminów zewnętrznych uczniów uczących się w placówkach zlokalizowanych na wsi różnią się średnio o 0,3 odchylenia standardowego od wyników rówieśników pobierających naukę w dużych miastach. Na uwagę zasługuje fakt, że na koniec gimnazjum różnice miasto-wieś w wynikach nauczania mierzone rezultatami egzaminacyjnych testów nie zmniejszają się w stosunku do końca szkoły podstawowej.

Poziom urbanizacji jest silnie powiązany z innym aspektem nierówności społecznych w oświacie - różnicowaniem się szkól na poziomie jednolitej szkoły j>owszechnej, Analizy wyników egzaminacyjnych wskazują, żc w dużych miastach mamy do czynienia z silną polaryzacją szkól i zjawisko to ma silną, wzrostową dynamikę. Dotyczy to szczególnie gimnazjów. Proces różnicowania się gimnazjów wielkomiejskich ma prawdopodobnie związek zarówno z niezależnymi od edukacji procesami segregacji ekonomicznych w dużych miastach, jak i z uruchomieniem (juasi-rynkowych mechanizmów w samej oświacie.

Rozdział 2. Poziom segregacji społecznych w polskiej oświacie

W Polsce studia empiryczne nad procesami segregacji siecznych w oświacie są stosunkowo nowym kierunkiem badań. Do tej i>ory niewiele jeszcze wiemy o nasileniu lego zjawiska, jego dynamice i mechanizmach powstawania. Na święcie studia nad procesami segregacji społecznych w oświacie prowadzone są aktualnie głównie w kontekście badania skutków tworzenia sic,* (juasi-rynków usług edukacyjnych (Bali 1993, Conway 1997, Gorard 2002). Czasami jednak traktuje się |>oziom segregacji jako autonomiczną miarę nasilenia nierówności społecznych w oświacie (Gorard 2004).

W tym rozdziale zajmiemy się kilkoma aspektami segregacji społecznych w polskiej oświacie. Pierwsza część poświęcona będzie segregacjom społecznym ze względu na status ekonomiczno-społeczny (SES) rodziny pochodzenia ucznia. Przeanalizujemy zarówno segregację międzyszkolną, jak i wcwnątrzszkolną. Zaczniemy od poziomu szkoły podstawowej. Analizować będziemy dwa badania przeprowadzone przez B. Murawską (2003, 2004). Następnie zajmiemy się gimnazjum. W tej części analizie poddamy dane zgromadzone przez R. Dolatę (2002). Kluczowym elementem pierwszej części rozdziału będzie analiza segregacji ze względu na SES rodziny ucznia w perspektywie porównawczej. Wykorzystane zostaną dane z dwóch międzynarodowych badań osiągnięć szkolnych: Ciific Education Siudy IEA oraz PISA/OECD.

Druga część rozdziału poświęcona będzie segregacjom społecznym w polskiej oświacie ze względu na uprzednie osiągnięcia szkolne ucznia. Podobnie jak w wypadku segregacji ze względu na SES, będziemy analizować zarówno segregację międzyszkolną, jak i wcwnątrzszkolną. Wykorzystane zostaną dane z systemu egzaminów zewnętrznych, które pozwalają zbadać procesy segrcgacyjnc w gimnazjach.

Na koniec przypomnę, że książka z założenia ogranicza się do badania segregacji Społecznych w oświacie |x>Iskicj na poziomic nauki w szkole z założenia jednolitej, czyli szkole podstawowej i gimnazjum. Ze względu na dostępność danych, ale również i>o-trzeby dyskusji oświatowej w Polsce, analizy będą ogniskować się na gimnazjum.