CCF20090625020

Niemiecki romantyzm i Rewolucja Francuska. II 27

To, że la zdarzeniowa struktura ukształtowała język narracji Kleista, fabułę i styl. że dominuje w nim motyw zniszczenia i wybuchowa forma mówienia, oznacza zarazem, że rewolucyjna imaginacja została przeniesiona w samo dzieło sztuki. Imaginację o tak innowacyjnej sile można poza Kleistem znaleźć tylko u Hółdcrlina. Wreszcie na koniec zajmę się tym właśnie wariantem spotkania tego. co elektryczne, z tym, co zdarzeniowe. Jak już stwierdzono, Hólderlin jest wśród rozpatrywanych tu poetów romantycznych tym, który utożsamienie się z rewolucją wyraził w sposób najbardziej otwarty, wręcz manifestacyjny. Uczynił to w epistologicznej powieści Hyperion i we fragmencie tragedii Empedokles. Mamy tu jednak jeszcze stosunkowo tradycyjne, odzwierciedlające postępowanie filozoficznie usposobionego poety, podejmowane we wzniosłej oświeceniowej intencji. Hólderlin zresztą — o czym świadczy ślad heroicznego idealizmu Schillera — w swych pierwszych utworach ulega filozofii wczesnoidealistycznej, której jego przyjaciele z młodości. Hegel i Schelling, nadali postać systemów, mieszcząc w nich wychodzące od Hólderlina impulsy. O tyle należałoby Hólderlina przyporządkować raczej tematowi „rewolucja i klasycyzm". Tam wszakże, gdzie jego język odnalazł swoisty wyraz, w pokrewnej hymnom liryce tworzonej po 1799 roku, pojawia się również romantyczny modus rewolucyjnej imaginacji w dotychczas rozważanym sensie. Przykładem może tu być hymn z 1799 roku Jak w dzień święta, który Stefan George i Karl Wolfskehl po raz pierwszy opublikowali w 1910 roku nic tyle z uwagi na ukiytą tematykę rewolucyjną, ile z racji emfatycznego wyniesienia poety jako figury heroicznej, jako pośrednika bogów, co Heidegger znamiennie umieścił w centrum swej egze-gezy Hólderlina. Ten stosunek do bogów jako problem autorefleksji poety, pojawiający się również jako centralny temat w elegii Chleb i wino oraz w Powołaniu poety. w naszym kontekście niech pozostanie tylko odnotowany. Uwagę zaś skoncentrujemy przede wszystkim na ukrytej tu obecności rewolucyjnej świadomości i jej wyrazie. Jeśli w Ilyperionie ideały oświeconej, wyzwalającej się ludzkości końca XVIII wieku znajdują jeszcze bezpośredni wyraz, to w hymnie Jak w dzień święta nie ma już co szukać takiego odbicia tematu rewolucji; dokonana rewolucja przełożyła się na metaforykę elektryczności, burzy i nagłego zdarzenia. To, że błyskawicę należałoby odczytywać jako „znak czasu", zostało wyraźnie stwierdzone we wczesnej odzie Do Niemców, gdzie, antycypując symbolikę burzy Friedricha Schle-gla, zwłaszcza zaś Heinricha Heinego, Hólderlin pisze:

„Bo, Niemcy, wy jesteście także ubodzy w czyny i rozmyślań pełni.

Lecz przyjdzie, niby promień z chmur się zjawi z rozmyślań może czyn? I księgi ożyją?"³⁵

Hólderlin jest wynalazcą toposu niemieckiej filozofii wyprzedzającej myślowo rewolucję. Z podobną jednoznacznością w odzie Powołanie poety uznał epokowe wydarzenia wieku rewolucji za przedmiot zainteresowania poetów.

„Wy niezmożone czyny w świecie całym!

Dni przeznaczenia, gwałtowne, gdy Bóg Czujący bieży, gdzie spienione Potężne niosą go rumaki.

Was powinniśmy przemilczeć!"³⁶

Te elementarne cząstki mowy rewolucyjnie pulsującej w hymnie Jak w dzień święta — pod względem metryki wzorowanym na odach Pindara — są w nowy sposób komponowane w wielki, złożony system znaków odnoszących się do „zdarzenia”. Tym samym określone zostaje samoodniesienie (Selbstbezuglichkeit) języka, retoryka „zdarzenia” należy bowiem do estetyki wzniosłości³⁷. Odsyłacz wskazujący „zdarzenie” rewolucji uwiarygodnia więc przede wszystkim nie sam ten

³⁵    Friedrich Hólderlin. Do Niemców, w: tegoż: Poezje, tłum. Andrzej Lam. Dom Wydawniczy Elipsa. Warszawa 1998. s. 35.

³⁶    Tamże. s. 95.

³⁷    Szerzej o tym na s. 121 nn. i 107 niniejszej książki.