DSC06425

Konkrecie polimetal/czne 137

Rozpatrując zatem problem genezy konkrecji oceanicznych należy odpowiedzieć na następujące podstawowe pytania:

1) jakie są wyróżniające, swoiste cechy formowania złóż manganonośnych występujących na lądach?

2)    jakie są główne źródła pochodzenia składników występujących w konkrecjach oceanicznych?

3)    jakie są główne mechanizmy przenoszenia substancji do mórz i oceanów oraz jej akumulacji w obszarach tworzenia konkrecji, tj. w warstwie granicznej woda-osad?

4)    jakie są główne czynniki determinujące warunki sedymentacji i przebieg procesów formowania konkrecji w danym oceanie (prowincji), obszarze?

Wyróżniającą cechą doinooligoceńskich rud manganowych typu sedymentacyjno-diagenetycz-nego w złożach lądowych jest brak wzbogacenia w mangan osadów otaczających, tj. występujących poza granicami stref rudonośnych. Złoża manganonośnej formacji piaszczysto-ilastej typu nikopolskiego związane są z niezmetamorfizowa-nymi osadami ilastymi, mulastymi i piaszczystymi, tworzącymi serie transgresywne, które formowały się w strefie płytkomorskiej. Złoża te reprezentowane są przez rudy tlenkowe, mieszane i węglanowe typu konkrecyjnego lub warstwowego. Serie złożowe tworzą z reguły łagodnie nachylone pokłady o miąższości około 4 m, o zawartości w rudzie od 15 do 30% manganu. Do złóż tego typu zalicza się złoża: Nikopolskie na Ukrainie, Cziaturi w Gruzji, Groote Eylandt w Australii oraz Moanda w Gabonie. Zasoby , manganu w tych złożach szacowane są na setki milionów ton. Przedstawiona poniżej charakterystyka tych złóż przeprowadzona została na podstawie danych Paulo [Bolewski (red.), 1981].

Złoża okręgu Nikopolskiego położone są na obszarze nizinnym, W obrębie pokrywy platfor-mowej, na stoku krystalicznej tarczy ukraińskiej. Manganonośne serie złożowe reprezentowane są przez piaszczysto-ilaste osady transgresywne dolnego oligocenu. Pokład tworzą przeławicenia konkrecji, soczewek i nieregularnych skupień minerałów manganu z płonnym materiałem ilastym, o średniej miąższości około 2 m. Średnia zawartość manganu w serii złożowej waha się od 15 do 25%, przy czym eksploatowane są bogatsze części złóż, zawierające przeciętnie 26,4% Mn.

Złoża okręgu Cziaturi położone są na płaskowyżu, w obrębie płaskiej niecki, na krystalicznym śródgórskim masywie tzw. bloku gruzińskiego. Manganonośne serie złożowe zalegają transgre-

sywnie na wapieniach górnej kredy, tworząc pokład złożony z przeławiceń soczew rudy z piaskami, iłami i tufami, zaliczanymi do dolnego oligocenu. Liczba soczew rudnych waha się od 25 do 30, przy ogólnej miąższości pokładu do 14 m (średnio 4,2 m). Zawartość manganu waha się od 10 do 35%, przy czym najbogatsze są części spągowe złóż, reprezentowane przez zlepieńce i piaski kwarcowo-arkozowe. Rudy wykazują strefową zmienność od pirulozytowo-psylomelano-wych przez manganitowe do węglanowych. Osady tej serii złożowej formowały się w przybrzeżnej strefie morza, w warunkach zbliżonych do tych, w jakich formowały się osady złóż nikopolskich.

Złoże na wyspie Groote Eylandt, w zatoce Car-pentaria, reprezentowane jest przez transgresywne, płytkowodne piaski i iły dolnej kredy, tworzące pokrywę typu platformowego na piaskowcach podłoża środkowoproterozoicznego tarczy australijskiej. Manganonośną serię złożową tworzą poziomy, o miąższości od 0,6 do 15 m (średnio 3 m), złożone z nagromadzeń pizolitów i nieregularnych konkrecji spojonych tlenkami Mn w masywne blokowe lub gruzłowate agregaty. Głównymi składnikami rudy są piroluzyt, krypto-melan oraz kaolinit i kwarc. Zawartość manganu w rudzie waha się od 25 do 40% , a zasoby złoża wynoszą 130 min ton rudy.

Złoże Moanda, jedno z największych złóż na świecie, występuje na rozległym plateau, o powierzchni około 40 km², w tym 19 km² zajmują bogate rudy o miąższości serii złożowej około 5 m. Seria złożowa występuje w pokrywie latery-towej, na różnych ogniwach formacji Franceville, reprezentowanej przez piaski arkozowe i łupki węglisto-ilaste z przewarstwieniami dolomitów, łupków marglistych i rogowców. Główny składnik rudy stanowią amorficzne wodorotlenki manganu a podrzędnie występują: kryptomelan, piroluzyt, polianit i manganit. Średnio zawartość manganu wynosi 50%, przy zawartości żelaza 3-4%, fosforu 0,1% i siarki 0,03 do 0,1%. Udokumentowane zasoby wynoszą 450 min ton rudy.

Manganonośna formacja wulkaniczno-osadowa odznacza się silnym zróżnicowaniem litologicznym i zasadniczo wiąże się z oceanicznymi kompleksami zieleńców lub porfirów. Serie złożowe, wykształcone w formie zespołów soczew i towarzyszących im żył, reprezentowane są z reguły przez osady krzemionkowo-ilaste lub krzemion-kowo-wapniste, występujące wśród law i tufów, lub też tworzą się współcześnie w sąsiedztwie gorących źródeł (Japonia). Rudy stanowią typ tlenkowy i odznaczają się zmienną, w zasadzie niską, zuwurtością manganu, znacznymi domiesz-