USTRÓJ:
1. Monarchie patrymonialne, fazy, charakterystyka prawno-ustrojowa.
Państwo barbarzyńskie nie mialo pierwotnie znamion państwa terytorialnego, było związkiem wolnych osób, na których czele stał władca, tytułujący się królem. W okresie demokracji wojennej uprawnienia króla były niewielkie. Jednak z czasem nastąpiła zmiana charakteru władzy królewskiej. Monarcha zaczał uważać swe państwo za osobistą własność prywatną. Stało się ono przyczyną prywatnoprawaną (patrymonium). Władza miała charakter dziedziczny, do sukcesji upoważnieni byli synowie zmarłego króla. Formalnie zakres władzy był bardzo szeroki, zależał jednak od sytuacji politycznej, stosunków międzynarodowych, autorytetu króla, roli moznowładztwa. Król miał prawo wydawania rozkazów i karania za ich nieprzestrzeganie, był zwirzchnikiem wojskowym i sądowym, prowadził skarbowość, utrzymywał pokój królewski w państwie, wydawał ustawy oraz administrował i zarządzał państwem. Ośrodkiem zarządu państwa był dwór królewski, którego ważną część stanowiła drużyna królewska, pełniąca rolę gwardii przybocznej króla jak i instytucji, z której wywodzili się najbardziej zaufani urzędnicy. Zebrania nadworne zajęły miejsce dawnych zgromadzeń. Zwoływał je król celem omówienia najważniejszych spraw panstwowych. Składał się z dygnitarzy świeckich i duchownych i zbierał się 2 razy w roku, wiosna i jesienia. W państwie frankońskim najwyższym urzędnikiem państwowym był majordomus (w Polsce palatyn), który pełnił funkcję zastępcy króla i jego głownego doradcy, oraz rządził w państwie w okresie małoletności lub niedołężności władzy. Innymi urzędnikami dworskimi byli: cześnik (zarządzał piwnicami i winnicami królewskimi), marszałek (sprawował nadzór nad stajniami), stolnik (nadzorował funkcjonowanie dworu), skarbnik (zarządzał dochodami i wydatkami). Państwo patrymonialne dzieliło się na hrabstwa, na czele którego stał mianowany przez króla hrabia. Pełnił on funkcje wojskowe, sądowe, administracyjne, skarbowe i policyjne. Hrabia posiadał również ban, czyli prawo wydawania rozkazów, których niewykonanie groziło karą grzywny. Sądowictwo spoczywało w rękach króla i hrabiów. Wojskowość opierała się na pospolitym ruszeniu wszystkich wolnych. Zwolnienie ze służby wojskowej byli jedynie ludzie chorzy, w podeszłym wieku, duchowni, osoby wielodzietne, które mogły mogły pozostawić jednego z synów w domu. Niestawiennictwo na wyprawę karane było wysoką grzywną, ktorej niezapłacenie, równoważne było z popadnieciem w niewolę królewską.
2. Państwo frankońskie.
- powstało w V w na gruzach imperium rzymskiego i rozciągało się na znacznej przestrzeni europy zachodniej,
- państwo to zbudowane było nie tyle na wzorach starożytnych, ile na powstających nowych podstawach społeczno-gospodarczych, które charakteryzowała wielka własność ziemska i poddaństwo chłopów
- było to pierwsze w Europie państwo feudalne (wyraźnie podporządkowane interesom panów feudalnych, od których uzależniona była większość ludności kraju)
- znamiennymi rysami państwa frankońskiego był jego patrymonialny charakter oraz ukształtowanie się w nim podstawa ustroju lennego jako specyficznej dla krajów Europy zachodniej struktury, określającej stosunki między królem a feudałami oraz wzajemne stosunki między feudałami
- wpływ rzymski zaznaczył się w organizacji zarządu państwa. (przy czym zarząd państwa frankońskiego nigdy nie dorównał administracji rzymskiej)
3. System poddańczy.
Najistotniejszym rysem feudalizmu było występowanie wielkiej własności ziemskiej i stosunków poddańczych na wsi. Od czasów Karola Wielkiego do monarchii absolutnej w XVIII i XIX w. Siłą panującą byli wielcy właściciele ziemscy, skupiający w swym ręku wiekszość istniejących w kraju dóbr majątkowych.
Stosunek poddańczy- stosunek miedzy właścicielem ziemskim a ludnością wiejską.
Można wyróżnić trzy jego podstawowe cechy:
-chłop nie miał ziemi na własność, miał tylko jej posiadanie i prawa uzytkowe. Jego prawa do gruntu bywały bardziej lub mniej ograniczone, mogły być prawami dziedzicznymi i chłop wtedy nieusuwalny był z gruntu. Mogły być tal nikłe , że pań mógł chłopa dowolnie z gruntu usunąc. Pan miał prawa zwierzchnej własności, chłop tylko prawa uzytkowe.
-chłop poddany w zamian za uzytkowanie gruntu pańskiego świadczył naleznosci, które tworzyły jego pana tzw renta feudalna. Świadczenia te mogły być trojakiego rodzaju : w odrobku (pańszczyźnie), w naturze (w produkcji roślinnej lub zwierzęcej) lub pieniądzu. Odpowiednio odróżnia się 3 rodzaje renty feudalnej : rentę odrobkową, naturalną, i nieniężną.
-stosunke poddańczy wiązał się nie tylko ze świadczeniami ekonomicznymi chłopa z tytułu gospodarowania ziemi pańskiej. Na skutek przywilejów panowie uzyskiwali w stosunku do poddanych uprawnienia, które normalnie należa do władzy państwowej. Własność ziemska przerodziła się we władztwo gruntowe. Właściciele posiadali władzę sądowoą nad chłopami, mieli wiele uprawnień ekonomicznych np. monopole, zmuszające chłopów do korzystania z mlyna lub browaru pańskiego.
Z punktu widzenia prawnego różnica między położeniem niewolnika i poddanych była istotna. Niewolnika był rzeczą, stał poza prawem, poddany był przedmiotem prawa, bez względu na to, w jakim stopniu jego prawa były ograniczone.
4. System lenny.
Ustrój lenny rozpowszechnił się tylko w państwach feudalnych w Europie zachodniej. W krajach tych stosunki miedzy feudałami a monarchą , były ujete sztywno (chodzi o kraje gdzie rozpowszechnił się ustroj lenny.
Ustrój lenny stanowił specyficzną strukturę społeczną; wszyscy feudałowie mieli tu określone miejsce w hierarchii lennej. Na jej czele stał monarcha. Feudałowie byli wasylami krola lub innych seniorów, od których dzierzyli lenno, a sami mogli być seniorami wobec wasali, którzy dzierzyli lenno od nich.
Każdy stosunek lenny był stosunkiem osobistym między dwiema osobami, które zawarły umowę, czyli kontrakt lenny. Oto jego główne elementy:
-kontrakt lenny, umowa , w której jedna osoba, zwana seniorem nadawała drugiej osobie zwanej wasalem pewną nieruchomość w lenno w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie strony zobowiązały się do wzajemniej lojalnosci.
-przedmiot lenna,była nim z reguły ziemia. Wyjątkowo nadawano w lenno inne źródła dochodu np. urząd lub rentę (prawo do corocznego pobierania od seniora okreśłonej kwoty pieniężnej)
Forma zawarcia kontraktu:
Wasal składał hołd tzn klęcząć przed seniorem z odkrytą głową mając ręce złożone w jego dłoniach , składał przysięgę wierności. Równocześnie senior dokonywał aktu inwestytury w lenno (np. pierścień, chorągiew, itp.) pocałunek kończył tę uroczystość.
Obowiązki wasala z seniorami:
Wasal przyjmując lenno, oprócz zaprzysiężenia lojalności wobec seniora, przyjmował na siebie obowiązki trojakiego rodzaju:
-obowiązek wojskowy, (najważniejszy, uzasadniający sama instytucję lenną0. Mogła tu wchodzić w rachubę :słuzba w wyprawie wojennej seniora, kawalkada, stawienie się na zwołanie seniora w orszaku zbrojnym w celu krótkiej wyprawy zbrojnej, stróża, obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora, rodzaj i wysokośc tych świadczeń był określony indywidualne w kazdym kontrakcie, w proporcjii do wysokości lenna.
-obowiązek rady,polegał na stawieniu się na dworze seniora dla służenia mu radą, przede wszystkim dla udziału w sądzie,
-swiadczenia finansowe, pierwotnie ograniczały się do jednorazowych opłat z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala. Póżniej prawa seniora rozwineły się do pobierania zasiłków w 4 wypadkach:
a)pasowania na rycerza seniora lub jego syna
b)ślubu córki lub siostry seniora
c)wykupienia seniora z niewoli
d)wyruszenia seniora na krucjatę
Obowiązki seniora: polegały na lojalności wobec wasali, na zapewnieniu im możliwości objęcia i niezakłóćonego dzierżenia lenna oraz na zapewnieniu mu sądownictwa. Zasale mieli bowiem prawo do stawania przed sądem im równym
Czas trwania stosunku lennego:
Początkowo był to stosunke dożywotni. Wygasał wraz ze śmiercią każdego z kontrahentów (zarówno wasala jak i seniora). Rozwój historyczny prowadził do nadania lennu charakteru dziedzicznego. Najpierw prawa do lenna uzyskiwali synowie wasala, z tym że prawa te mogły obejmować albo tylko najstarszego syna, albo mogły się rozszerzać na wszystkich męskich potomków wasala. Następnie prawa do lenna uzyskiwały kobiety (przyjęlo się powszechnie we Francji, Angli, i częściowo (nie we wszystkich okolicach) w Niemczech. Przy każdorazowej zmiane osoby wasala lub seniora musiało nastapić odnowienie lenna tj. dokonanie przez seniora inwestytury w terminie okreśłonym (zwykle 1 rok i 1 dzień) i złożenie przez wasala hołdu lennego.
Sankcje:
Nie wywiązanie się z obowiązków wynikających z umowy lennej zagrożone było sankacjami okreśłonymi przez prawo lenne. Jeśłi wasal nie wypełnił swych obowiązków , to jako wasal winny felonii (wiarołomstwa) był poddany sądowi parów na dworze seniora i mógł być pozbawiony lenna przez konfiskatę. Jeśłi senior zaniedbał swych obowiązków wobec wasala to stosunek lenny między nim a wasalem mógł ulec rozwiązaniu, z tym jednak , że wasal utrzymywał się nadal w hierarchii lennej i przyjmował lenno z rak seniora nadrzędnego w stosunku do seniora pierwotnego.
Wygaśnięcie lenna:
Brak swobody testowania lenna różnił w istotny sposób własnośc lenną o własności alodialnej. Nigdy w prawie lennym wasale nie uzyskali prawa do rozporządzania lennem na wypadek śmierci.
Wasale nabywali prawa do alienowania lenna, a więć do sprzedawania lenna osobom trzecim, za zgodą seniora, któremu należała się z tej racji wysoka opłata ( 1\5 wartości lenna)
Lenna bnezdziedziczne wracały do seniora (odpowiednikiem w Polsce był tu tzw Kaduki -prawo kaduka). Inna okazja do powrotu lenna do seniora była konfiskata lenna odebranego nielojalnemu wasalowi.
Feudałowie w walce z władzą monarszą , niechętnie patrzyli na mozliwości powiększenia się własnosci królewskiej przez wcielenie do niej lenn bezdziedzicznych lub skonfiskowanych. Zainteresowani byli tym by własność lenna nie ulegała pomniejszeniu i dlatego bronili zasady że;; co raz już stało się lennem, musieli pozostać lennem''. Zasadę tę przeprowadzili feudałowie w Niemczech, nie zdołali jaednak przeprowadzić jej we Francji.
Hierarchia lenna:
`' Na szczycie'' hierarchii stał monarcha, póżniej jego stali wasale bezpośrednio od niego zależni. Bezpośredni wasale byli seniorami wasali pośrednich, drugiego stopnia, od nich z kolei zalezni wasale trzeciego stopnia itd.
Hierarchia lenna mogła być dwustopniowa, mogłą też obejmować o wiele więcej stopni. U podstaw piramidy znajdowali się chłopi związani z feudałami, na różnych stopnach j\hierarchii lennej, stosunkiem nie lennym lecz poddańczym.
Szczególne miejsce w hierarchii lennej zajmowali zazwyczaj bezpośredni wasale monarchy. Określa się ich potocznie mianem książąt, aczkolwiek w różnych krajach lenna ich nie zawsze były księstwami i nosiły inne tytuły.
We Francji byli to przede wszystkim książeta i hrabowie. W niemczech do książąt Rzeszy zaliczano zarówno książąt jak i margrabiów, palatynów, hrabiów itd. W Anglii wasalami bezpośrednimi byli tzw panowie dzierżący głównie hrabstwa oraz biskupi.
Ustrój lenny przyczynił się do dezintegracji państwa i do pogłębienia anarchii w okresie rozdrobnienia feudalnego, był tej anarchii wyrazem.
Przyczyna leżała głównie w tym że ta sama osoba mogła łączyć w swym ręku większą ilość lenn zajmujących miejsce na różnych szczeblach hierarchii lennej. Ten sam feudał mógł być równocześnie wasalem bezpośrednim korony i wasalem innego bezpośredniego wasala korony.
5. Monarchie stanowe (zasady ustrojowe)
Od wieku XIII ksztaltowała się nonarchia stanowa , a w krajach słowiańskich rozbicie dzielnicowe. Monarchia stanowa Francja, Niemcy , Anglia, kształtuje się parlament w XIII. . Monarchia stanowa we Francjii istaniała w latach 1302-1484. 1302 r- kształtuje się stan generalny powołany przez krola , jest to początek typu sejmu. 1484- Francja poraz ostatni zwołano stany generalne.
Monarchia stanowa w Anglii istniała w latach 1265-1485. militarnym wstępem do niej była klęska Henryka III w bitwie pod Lewes i zwołanie w następnym roku Parlamentu. W Szwecji monarchia stanowa wytworzyła się na początku XIVw.
Władza królewska nabrała w monarchii stanowej pełnego charakteru publicznoprawnego. We Francjii dokonało się to przy wspołudziale wykształconych prawników tzw.legistów. Ugruntowali oni podstawy władzy królewskiej, opierając ją na przynależnych monarsze atrybutach: najwyższego zwierzchnictwa lennego, źródła wszelkiej sprawiedliwości i suwerenności wladzy. Zaczeli nawet głosić przyznanie królom francuskim na wzór cesarza, władzy zbsolutnej we własnym państwie.
W Angli władza królewska została wyraźnie ograniczona postanowieniami wielkiej karty wolności (1215). Dało to początek tezy iż król jak wszyscy inni stoi ponad prawem, lecz jest nim zwiazany. Spowodowało to oslabienie władzy królewskeij na rzecz Parlamentu który potrafil zdobyć przewagę nad monarchą. Mimo tych ograniczeń uprawnienia monarchy i tak były znaczne:: prawo wydawania statutów, naczelene dowództwo wojskowe, prowadzenie polityki zagranicznej, mianowanie i odwoływanie urzędników.
Rzesza niemiecka nadal pozostawała monarchia elekcyjną. Przepisy zawarte w Złotej bulii z 1356 r utrzymywały się zasadniczo bez zmian do końca jej istnienia (1806). Od 1438 korona , znajdowała się w rodzie Habsburgów. Od wyboru Karola V (1519) władzę cesarska ograniczały jednak kapitulacje wyborcze. Zawierały one warunki jakich każdy nowo wybrany cesarz musiał przestrzegać w okresie swego panowania.
6. Wielka Karta Wolności - 1215r.
Stanowiło pierwsze w Anglii sformułowanie wolności osobistych i politycznych o charakterze demokratycznym. Uznawana jest również za fundament angielskiego ustroju parlamentarnego. Formalnie Wielka Karta wolności była przywilejem królewskim, ujetym w zanmiona umowy zawartej miedzy królem a baronami. Składała się ze wstepu, kontekstu liczącego 63 artykuły oraz eschatokołu (zakończenia). Większośc jej postanowień wyrażała interesy baronów świeckich i duchownych, nie brakowało też w niej przepisów odnoszących się do rycerstwa, mieszczan i wolnych chłopów. Postanowienia karty normowały rozmaite sprawy. Najwięcej miejsca poświęcono kwestiom ustrojowym, lennym, finansowym, kościelnym i sądowym.
Wydana była przez Jana bez Ziemi, pod angielska nazwą Magna chart LIBERTATUM.
Art. 39, dotyczy wolności osobistej „ Żaden człowiek nie może być uwieziony ani pozbawiony mienia, wyjety spod prawa czy wygnany, inaczej jak tylko na podstawie prawomocnego wyroku równych mu lub z mocy prawa krajowego”
Art. 13. potwierdza przywileje miast w szczególności „ dawne wolności i swobody miast londynu”
Najważniejsze postanowienia zawierają art. 12 i 14, przyznaja bowiem specjalne uprawnienia kurii królewskiej. Art. 12 dla nałożenia tarczowego i zasiłków lennych konieczna jest zgoda ogólnej Rady Królestwa.
W skład tej ogólnej Rady Królestwa zgodnie z art. 14 wchodzą tylko bezposredni lennicy króla . Art. 61 określa sankcje dla przestrzegania postanowień wielkiej Karty.
7. Złota Bulla - 1356.
Wydana przez Cesarza Karola IV w 1356 r regulowała sprawy elekcji krolewskiej, określała również szczególne prawa przyznane książętom elektorom.
W skład grona 7 elektorów wchodziło: 4 książąt świeckich (król czeski, palatyn Renu, margrabia brandenburdzki, książe saski, ) 3 książąt duchownych (arcybiskupi Moguncji, kolonii i Rewiru)
-król zrzekał się na obszarze książąt elektorów, wszystkich dotą jeszcze posiadanych regaliów, a więć menniczego, celnego i górniczego
-król uznał najwyższe sądownictwo elektóró, zakazując apelowania od sądów elektorskich do sądów królewskich
-zniósł królewskie prawo ewokacji
-żlota Bulla wprowadzała dziedziczność godności elektorskiej w linii męskiej według zasad primogenitury oraz niepodzielności terytoriów elektorskich.
8. Feudalne prawo oporu.
Jest związane z monarchia stanową a dokładnie z dualizmem wladzy. Państwem rządził monarcha (król) wraz z stanem szlacheckim. Zobowiązania króla odpowiadały zobowiązaniom stanów. W wypadku nie wykonania zobowiązań przez króla, prawnie dopuszczalne było wypowiedzenie królowi posłuszeństwa.
Dla ustroju angielskiego najważniejsze było powołanie Wolnej Rady Królestwa. Kontrolę przyjetych przez króla zobowiązań nadzorowała komisja baronów, a w razie stwierdzenia nadużyć mogła ona wezwać ludność do wystapienia przeciw władcy. Postanowienie to sankcjonowało feudalne prawo oporu.
9. Zgromadzenia reprezentacji stanowych (Anglia, Francja, Rzesza niemiecka, Rosja), struktury, uprawnienia, specyficzne cechy.
ANGLIA:
Parlament Angielski z podziałem na 2 części wykształcił się w połowie XIV w. Możnowładztwo weszło do Izby Wyższej zwanej czasem Izbą Lordów (arcybiskupi, biskupi, opaci, przeorowie, bezpośredni lennicy króla), zaś rycerstwo i mieszczaństwo do Izby Niższej czyli Izby Gmin. Tytułem upoważniającym do zasiadania w Izbie Lordów stało się posiadanie godności para. Liczba członków Izby Gmin zmieniała się nieustannie, jednak po 1295 do tej izby powoływano po 2 rycerzy z 37 hrabstw i po 2 z uprzywilejowanych miast. Uprawnienia Parlamentu obejmowały:
-ustawodastwo ogólnopaństwowe: początkowo przedstawił królowi petycje o wydanie ustawy, które mogły zostać przyjęte lub odrzucone, w końcu w XV Izba Gmin sama formułowała projekty ustawy. Dla nabrania mocy potrzebna była jednak zgoda króla
-sądownictwo : uprawnienia te posiadała Izba Gmin, która z czasem uzyskała stanowisko trybunału rozrzygającego najpoważniejsze przestępstwa urzędnicze
-sprawy finansowe- od XV w Izba Gmin wnosiła wszystkie projekty ustaw skarbowych, zaś jej przewodniczący referował je do zatwierdzenia królowi.
FRANCJA:
Zgromadzenie Stanów Generalnych wyłoniło się z kurii królewskiej w XIV w. Składały się z 3 izb: duchownej, szlacheckiej i mieszczańskiej. Miejsce i terminy obrad Stanów Generalnych zależały od woli władcy. Obok kompetencji finansowych Stany Generalne posiadały prawo:przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących reform ustroju państwa, wyboru nowej dynastii w wypadku wygaśnięcia poprzedniej oraz wyraźnie zgody na alienację domeny. Substytutem Stanów Generalnych było Zgromadzenie Notablów, składające się z przedstawicieli trzech stanów, pochodzących z imiennego zaproszenia władcy. Kompetencje były podobne ( do nakładania podatków)
Rzesza Niemiecka:
Reichstag wywodził się ze zjazdów nadwornych. Z reguły uczestniczyli w nim książęta świeccy i duchowni posiadający bezpośredniość państwową. W połowie XIIIw na zjazdy przyjeżdzali przedstawiciele miast cesarskich i biskupich. W 1495 roku dla określenia wszystkich uczestników forum uzyto po raz pierwszy terminu Reichstag. Miał on charakter federalistyczny, składał się z 3 kolegiów (kurii, izb)
-pierwszą kurię tworzyli książęta elektorzy, ustanowiła ich złota bulla z 1356 r, w pierwotnej liczbie 7 osób, przyznając im prawo obok wyboru króla, również prawo corocznego spotykania się w 4 tygodnie po wielkanocy. Przewodniczył im arcybiskup mongucki.
-Drugą izbe tworzyli książęta (94), posiadający głosy indywidualne i panowie (141), którzy łącznie posiadali 6 głosów.
-kolegium miejskie tworzyli przedstawiciele 51 miast cesarskich i biskupich. Dzieliło się ono na 2 ławy: reńską (14 miast) i szwabską (37 miast). Każde miasto posiadało 1 głos. Zwyczajowo ustaliło się, że Reichstag decydował o ogłoszeniu ogólnoniemieckiej wyprawie wojennej, tworzeniu nowych miast, wyrażeniu zgody na wyprawę koronacyjną cesarza do Rzymu, zawieraniu traktatów międzynarodowych, nakładaniu podatków ogólnopaństwowych i nowych ceł.
ROSJA:
Sobór ziemski składał się z 3 kolegiów (izb): Dumy Bojarskiej (element arystokratyczno-urzędniczy, stanowiący rodzaj senatu), Świętego Soboru (hierarchowie kościoła prawosławnego), oraz zebranych łącznie w ramach jednej izby przedstawicieli duchowieństwa, lokalnych urzędników, mieszczan, gości, dzieci bojarskich strzelców. Sobór zwoływał car, poprzedni sobór, a w czasie bezkrólewia patriarcha lub duma Bojarska. Poszczególe kolegia obradowały i podejmowały uchwały osobno, ale ich treść nie była dla cara wiążąca. Kompetencje soboru ziemskiego nigdy nie były określone, zmieniały się wraz z sytuacją polityczną. Niewątpliwie jednak należało do niego wybór cara w momęcie wygaśnięcia dynastii, nakładanie podatków, uchwalanie najwyższych ustaw.
10. Ustrój sądownictwa w okresie monarchii stanowej, struktura, cechy, zasady funkcjonowania.
SADOWNICTWO KRÓLEWSKIE
Francja
W XIII najwyższe sądownictwo królewskie przeszło w ręce Parlamentu (78 rajców tj 44 duchownych i 34 świeckich). Parlament ten składał się z 4 izb tzn:
-Wielkiej (Rozpraw)- była instancją odwołań od sądów balików i prewota Paryża, oraz sądem pierwszej i zarazem ostatniej instancji w sprawach :obrazy majestatu królewskiego, niektórych osób prawnych np. uniwersytetów, dóbr królewskich i apanaży oraz przestępstw popełnionych przez parów i członków sądów najwyszych - sprawy karne i cywilne
-Wieżyczki, pierwotnie rozpatrywała sprawy karne zagrożone kara śmierci. Później rozpatrywała apelacje w sprawach karnych
-Dochodzeń, zajmowała się sporządzaniem projektu wyriku dla Izby wielkiej
-Skarg- decydowała o przekazaniu do króla skarg, do właściwych sądów.
Później na wzór Parlamentu zaczęto tworzyć parlamenty prowincjonalne np. w Taluzie, Grenoble, Rouen.
ANGLIA
Najpierw, jako samodzielny trybunał sądowy, wyodrębnił się Sąd Spraw Pospolitych, liczący 5 sędziów. Rozpatrywał on sprawy cywilne , z wyjątkiem dotyczących uprawnień korony. Kolejnym sądem królewskim wyłonionym z kurii był Sąd Ławy Królewskiej (Cort of King`s Bench). Król Henryk III ustanowił jego przewodniczącego i skład w liczbie 3 sędziów. Początkowo towarzyszył on królowi. Od końca XIV w posiadał stałą siedzibę w Westminsterze. Rozpatrywał sprawy karne, osób posiadających przywilej rozpatrywania ich sporów przez króla, cywilne, które naruszały mir królewski, oraz dotyczące spraw korony. W XIII w wyłonił się są Exchequeru ze stałym kolegium sedziowskim. Przewodniczącemu towarzyszyło 3 sedziów baronów. Był sądem skarbowym, rozpatrującym skargi w sprawach fiskalnych skierowane przeciwko koronie. Jego siedzibą był Westminster.
Także w XIII w wyłonił się Sąd Kancelarski, na którego czele stał Lord Kanclerz. Podlegało mu 12 sedziów i nadzorca zwojów. Ponadto zasiadało w nim 6 pisarzy, którzy wnosili skargi i występowali jako doradcy prawni. Uprawnienia sądowe kanclerza wyrosły z praktyki samodzielnego załatwiania przez niego kierowanych do króla petycji. W postępowaniu przed nim stosowano postepowanie uproszczone, wolne od formalizmu procesowego. Sądzono tez bez udziału ławy przysięgłych. W dodatku strony miały do niego łatwy dostęp. Konsekwęncją tego było rozwinięcie się przed Sądem Kancelarskim specyficznego postepowania opartego na zasadzie słuszności.
Od XIII w rozwinęły się także sądy przysięgłych. Występowały one zarówno w procesie karnym jak i cywilnym. Stanowiły formę udziału fachowego czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Przysięgłych wybierano spośród wlaścicieli ziemskich posiadających określony dochód roczny i nieposzlakowaną opinię. Formowano z nich trzy rodzaje ław:
- Ława Wielka , składała się z 23 przysiegłych, jej zadaniem było wstępne zbadanie sprawy, celem stwierdzenia podstaw do oskarżenia
- Ława Mała (dla spraw karnych lub dla spraw cywilnych), składała się z 12 przysięgłych, tworzyli oni wraz znominowanymi sędziami fachowymi, właściwy sąd przysięgłych. Orzekała wyłącznie o winie, zaś sędziowie zawodowi o karze. Formułowali oni pod adresem Ławy pytania mające określić winę oskarżonego. Następnie Ława wydawała werdykt, w którym uznawała wine oskarżonego lub uniewinienie.
Sądownictwo stanowe:
Sady miejskie prawa niemieckiego występowały w formie kolegialnej lub jednoosobowej. Do tych pierwszych należały sądy: radziecki, ławniczy i wetowy, zaś do tych drugich sądy urzędników miejskich: burmistrza- prezydenta, burgrabiego i sędziego (sołtysa)
11. Sądy królewskie, Sąd Kancelarski, sądy koronne, sądy pokoju, sądy przysięgłych (Anglia)
Do reform Henryka II (druga połowa XII w) sądownictwo królewskie w Anglii nie odbiegało od wzorców kontynentalnych. Nowa organizacja królewskiego wymiaru sprawiedliwości wyłoniła się z podziału kurii królewskiej, posiadającej również uprawnienia sądowe. Najpierw jako samodzielny trybunał sądowy, wyodrębnił się Sąd Spraw Pospolitych. Od czasów Henryka II miał on już stały skłas liczący 5 sędziów. Rozpatrywał on sprawy cywilne, z wyjątkiem dotyczących uprawnień Korony. Kolejnym sądem królewskim wyłonionym z kurii był Sąd Ławy Królewskiej. Nastąpiło to w XIII w. Król Henryk III ustanowił wtedy przewodniczącego i skład w liczbie 3 sędziów. Początkowo towarzyszył on królowi. Od końca XIV w posiadał stałą siedzibę w Westminsterze. Rozpatrywał sprawy karne, oosób posiadających przywilej rozpatrywania ich sporów przez króla, cywilne, które naruszały mir królewski, oraz dotyczące interesów korony.
W XIII w z wyodrębnionego wcześniej Exchequeru wyłonił się Sąd Exchequeru ze stałym kolegium sędziowskim. Jego przewodniczącego (barona głównego) ustanowił na początku XIVw Edward II. Towarzyszyło mu 3 sedziów baronów. Był sądem skarbowym.
Ostatnim wysokim sądem królewskim był Sąd Kancelarski. Wyłonił się on w XIIIw . Na jego czele stał Lord Kanclerz. Podlegało mu 12 sędziów i nadzorca zwojów. Ponadto zasiadało w nim 6 pisarzy, którzy wnosili skargi i występowali jako doradcy prawni. Uprawnienia sądowe kanclerza wyrosły z praktyki samodzielnego załatwiania przez niego kierowanych do króla petycji. Postepowanie było uproszczone , wole od formalizmu procesowego, sądzono bez ław przysięgłych. Konsekwencją tego było rozwiniecie się przed Sądem Kancelarskim specyficznego postępowania opartego o zasady słuszności. Wymienione Najwyższe Trybunały Królewskie mieściły się w Westminster Hall.
Jak funkcjonowały sądy Królewskie:
Wyłaniane z pośród 6 okręgów, orzekali na sesjach azyzalnych (było ich 2 w ciągu roku), orzekał z udziałem ławy przysiegłych.
-nie znali się na prawach byli laikami (sesje kwartalne- sedziowie pokoju zjeżdzali się i orzekali, kleryk był jeden co się znał)
-sędziowie pokoju mieli za zadanie zbierać materiały odnośnie karnych a także mógł złapać przestępce. Sędzia pokoju był swego rodzaju oskarżycielem.
Od XIII w rozwineły się też sądy przysięgłych. Wystepowały one zarówno w procesie karnym , jak i cywilnym. Stanowiły formę udziału niefachowego czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Przysięgłych wybierano zazwyczaj spośród właścicieli ziemskich posiadający określony dochod roczny i nieposzlakowaną opinie. Formowano z nich 3 rodzaje ław:Lawę Wielką, Ławę Małą dla spraw karnych oraz Lawę dla spraw cywilnych. Ława Wielka składała się z 23 przysięgłych. Jej zadaniem było wstępne zbadanie sprawy, celem stwierdzenia istnienia podstaw do oskarżenia. Decyzja o umorzeniu lub skierowaniu sprawy do Ławy Msłej zapadała większością głosów. Ława Mała składała się z 12 przysięgłych. Ława Mała orzekała w nim wyłącznie o winie, zaś sędziowie zawodowi o karze. Rozprawie przewodniczyli sędziowie fachowi.
Sędzia pokoju- instytucja ta wywodziła się od wyprowadzonych w XII w strażników pokoju. Od końca XIV w w każdym hrabstwie powoływano 8 sędziów pokoju. Uzyskali oni uprawnienia administracyjne i ostatecznie skupili w swoim ręku władze sądową w sprawach karnych oraz prawie cała administracje hrabstwa. Sędziów pokoju mianowął król, ystalono sędzią pokoju może być tylko osoba osiadła w hrabstwie i posiadająca określony wysoki majątek.
12. Parlament paryski, Parlamenty prowincjonalne (Francja)
W wieku XII na skutek rozrostu sądownictwa królewskiego nadmiernego Rady Królewskiej wyłonił się odrębny organ sądowy, który od XIV nosił nazwę Parlamentu. Utworzona grupa logistów miała zajmować się sprawami sądowymi. Następnie grupa ta otrzymała od króla stała delegację do sądzenia w jego imieniu pod jego nieobecność jako Rada Królewska
-od początku XIV w parlament działał już regularnie jako najwyższy sąd królewski ze stałą siedzibą paryska Cite.
-parlament był odtąd obsadzony zasadniczo przez samych sędziów zawodowych, wykształconych prawniczo sędziów świeckich, dychownych
-od XV sędziowie ci byli nieusuwalni
-parlament sądził jako Sąd Panów, tj w komplecie obsadzonym dostateczną liczba panów
Wobec nadmiernego przeciązenia Parlamentu paryskiego, już w wieku XIV zaczęły powstawać w innych miejscowościach podobne zbudowane sądy najwyższe pod nazwą parlamentów. Wszystkie te parlamenty miały jako sądy najwyższe stanowisko równorzędne z parlamentem paryskim.
-Parlament był krolewskim sądem najwyższej instancji właściwym dla wszystkich spraw zarówno cywilnych jak i karnych oraz administracyjnych
-działał przede wszystkim jako sąd apelacyjny od wyroków niższych sądów królewskich
-od wyroków parlamentu nie było apelacji, lecz mogły być one skasowane przez Radę Królewska
-od wieku XIV parlament miał prawo rejestrowania ustaw krolewskich.
Parlament paryski to organ sądowy było ich 16. W skład wchodzili prawnicy królewscy, uprawnienia mieli do rejestracji ustaw krolewskich, miał prawo odmowy ustawy w okresie absolutyzmu najbardziej. Król mógł udać się do parlamentu, usiąść na łożu i chciał żeby ta ustawa przeszła to mógł to przeforsować
13. Sąd Kameralny Rzeszy (Rzesza Niemiecka)
Sąd kameralny rzeszy powołano do zycia w r 1495. Jego powołanie oznaczało poważne uszczuplenie sądowej władzy cesarza. Sąd ten został powołany jako trybunał dla całej Rzeszy.
Kompetencje:
-jako sąd pierwszej instancji, sądził przede wszystkim spory między władcami terytorialnymi, między osobami podlegającymi różnym władcom oraz skargi cywilne przeciw władcom terytorialnym (sprawy karne przeciw władcom terytorialnym rozpatrywała Rada Nadworna Rzeszy, a nie ten sąd)
-jako sąd odwoławczy, rozpatrywał apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sądów władców terytorialnych, jeśli wartość sporu przekraczała określoną kwotę 400 talarów.
Cesarz nie miał żadnego wpływu na działalność Sądu Kameralnego Rzeszy. Powoływał on co prawda przewodniczącego sądu i wszystkich 4 przewodniczących senatorów sądowych, jednak obsada stanowisk asesorów w liczbie 16-50 należała prawie wyłącznie do senatu. Połowa liczby asesorów była pochodzenia szlacheckiego, druga połowa musiała mieć doktorat prawa.
Sąd kameralny odegrał wielką rolę w dziejach prawa w Niemczech. Sądził on na podstawie ustaw Rzeszy i wedle prawa powszechnego tzn prawa rzymskiego. Na skutek , że na orzecznictwie tego sądu opierano się w terytorium całej Rzeszy, przyczynił się on wydatnie do ugruntowania recepcji prawa rzymskiego w Niemczech.
Siedziba sądu kameralnego rzeszy znajdowała się początkowo we Frankfurcie nad Menem, w 1693 przeniesiono ja do Wetzlaru, gdzie sąd ten pozostał do jego rozwiazania w 1806 r. Na czele sądu stał sedzia kameralny, któremu podlegały sprawy administracyjne.
Sejm Rzeszy:
O charakterze ustawodawczym, nie był zgromadzeniem stanowym, organ centralny, nie uwzgledniał podziału społecznego, uwzględniał podział polityczny. Składał się z 3 kolegiów. I miała on kompetencje tworzenia prawa. 1496-1497, zaczeła się dyskusja na temat reformy tego prawa na Sejmie Rzeszy. Prawnicy którzy orzekali zasiadali w Sądzie Kameralnym Rzeszy. W 1500 powołano komisje która miała zając się opracowaniem nowego prawa karnego.
14. Monarchia absolutna - cechy.
Monarchia absolutna we Francji była w latach 1484-1789, w Anglii w latach 1485-1648, absolutyzm w niemczech zacząl się kształtować w większości państwa rzeszy już w XVIIw , w okresie wojny trzydiestoletniej, by ostatecznie rozwinąć się w następnym stuleciu.
-powstanie monarchii absolutnej wiązało się z ograniczeniem uprawnień politycznych nabytych przez stan w okresie monarchii stanowej
-podstawy gospodarcze, pojawienie się monarchii absolutnej zbiegało się z początkim rozkładu gospodarki feudalnej i rozwojem gospodarki towarodo-pieniężnej,
-monarchie absolutną cechowało niemal nieograniczona i niepodlegająca kontroli władza monarchy. Zarząd państwowy opierał się na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. W końcowym okresie monarchia absolutna przybierała charakter panstwa policyjnego
-struktura społeczna, w monarchii absolutnej dominowała nadal szlachta, mimo dążenia do likwidacji przywilejów stanowych przez Monarche,
-władza monarchy, monarchia absolutna wprowadzała w życie koncepcje średniowieczne dotyczące istoty państwa i jego suwerenności. Ważnym elementem było rozpowszechnienie wyobrażenia o państwie jako rzeszy publicznej, suwerennej osobie prawnej. Król był organem obywateli przy czym kierował się pojęciem racjii stanu
-aparat państwowy monarchii absolutnej opierał się na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Na szczeblu centralnym powstały ministralne organa kolegialne. Powstały nowe resorty z nim zwiazany aparat powołany do kierowania różnymdziedzinami zarządu państwa. Rozbudowanobuirokratyczny aparat lokalny, zbudowany hierarchicznie, kierowany przez zawodowych nominowanych urzędnikow.
-stosunek do wyznania, monarchia absolutna dążyła do zupełnego podporządkowania sobie spraw wyznaniowych. Poddani musieli wyznawać religie monarchy jako religie państwową, a innych wyzań nie tolerowano.
-rozwój prawa, do władcy absolutnego należała w zasadzie cała władza ustawodawcza.
15. Stosunki państwo- kościół w okresie absolutyzmu.
-monarchia absolutna dążyła do zupełnego podporządkowania sobe spraw wyznaniowych
-poddani musieli wyznawać religię monarchy jako religię państwową, a innych wyznań nie tolerowano
-kościół traktowano jako instytucję państwową mającą służyć monarchii
-władcy absolutni `'z łaski bożej'' mieszali się do wewnetrznych stosunków kościelnych głosili swe przywiązanie oraz poparcie dla panującej religii
-związanie władzy absolutnej z działalnością i zyciem uznanego kościoła państwowego przyczyniło się do umocnienia rządów absolutnych, służyło głoszeniu zasady lojalności i przywiązania do monarchii absolutnej i dynastii, jako nakazu religijnego i cnoty chrześcijańskiej.
16. Absolutyzm angielski- charakterystyka.
-monarchia absolutna w Anglii trwała półtora wieku (1485-1640\1648)
-powstała w oparciu o silny sojusz króla z mieszczaństwem i drobna szlachtą
-przez cały czas jej istnienia utrzymywał się Parlament.
Tłumaczy się to specyficznym układem sił społecznych reprezentowanych w Parlamencie w XVIw. Rozwijające się stosunki kapitalistyczne w przemysle, handlu i rolnictwie czyniły w XVIw znaczne postępy także na skutek polityki gospodarczej prowadzonej przez monarchie. Dlatego też mieszczaństwo i średnia szlachta popierały za Tudorów ten korzystny dla nich system rządów.
W XVIIw warstwy te pocuły się na tyle silne, by objąć kontrolę nad władzą krolewską i ubiegać się o udział we władzy. Na osiągniętym już wtedy przez Anglię poziomie rozwoju gospodarczego - dawne struktury, mimo podtrzymywania ich przez monarchię absolutna mmusiały upaść.
-okres panowania Stuartów (1603-1648) stanowi zarówno końcowy etap krolewskich rządów absolutnych jak i początkowy etap okresu przemian wewnętrznych, zakończonego II rewolucją w 1688r.
17. Absolutyzm francuski -specyfika zjawiska.
-okres monarchii absolutnej we Francjii mieścił się w granicach od końca XV w do wybuchu rewolucji w 1789r.
-do powstania monarchii absolutnej przyczynił się sojusz mieszczaństwa z królem skierowany przeciw moznowłdcom.
Przez cały okres zaznaczał się we Francji rozwój kapitalistycznych sił wytwórczych. Sprzyjał on wzrostowi gospodarczemu mieszczaństwa i narastaniu nastrojów opozycyjnych wobec dotychczasowego ustroju. We Francjii jednak (inaczej niż w Anglii) siły `'starego układu” były na tyle potężne, że mogły zapobiec aż do końca XVIIIw rewolucyjnemu, antyfeudalnemu przewrotowi.
-monarchia absolutna we Francji stanowiła najpełniejszą znaną realizację tej formy państwa. Tutaj najbogacej rozwineła się doktryna absolutyzmu i najkonsekwętniej wprowadzone zostały centralistyczne i biurokratyczne rządy absolutne.
Francuska monarchia absolutna stała się wzorem dla wielu innych państw absolutnych ( nie wkroczyła ona jednak na etap absolutyzmu oświeceniowego)
18. Absolutyzm w Rosjii - charakterystyka okresu.
Główne cechy wyróżniające:
-druga połowa XVII w była początkowym okresem kształtowania się monarchii absolutnej w Rosji.
-rządy absolutne utrwalił w Rosjii Piotr I. Przeprowadził on gruntowe reformy gospodarcze i społeczne, które doprowadziły do umocnienia pozycji szlachty i wyższych warstw ludności miejskiej, przy skrajnym upośledzeniu ludności chłopskiej.
-Piotr I stworzył typowy dla monarchii absolutnej aparat państwowy na centralizmie, biurokratyzmie, na kadrach urzędniczych pochodzenia mieszczańskiego, szlacheckiego oraz na armii i korpusie oficerskim pochodzenia szlacheckiego. Dlatego rosyjską monarchię absolutną XVIII w określa się jako monarchia urzędniczo-szlachecka.
-wrzenie rewolucyjne wśród ludności chłopskiej wpłyneło na zaciśnienie sojuszu monarchii ze szlachtą. Przywileje Katarzyny II dla szlachty ograniczały prawa zdobyte przez miesczan, nadały rosyjskiej monarchii absolutnej na wskroś reakcyjny charakter.
-monarchia absolutna rosyjska miała pewne cechy wspolne z monarchia pruską. Tak jak junkrzy w Prusach, tak w Rosji dworiaństwo odegrało decydująca rolę w utrwaleniu feudalizmu zagrożonego rozwojem stosunków kapitalistycznych.
-rosyjska monarchia absolutna przetrwała nawet okres likwidacji feudalizmu na wsi (1861-1864) i utrzymała się formalnie do XX w.
19. Ustrój sądownictwa w okresie monarchii absolutnych (Anglia, Francja, Rosja)
Sądownictwo królewskie
Francja,
Niższe sądownictwo królewskie nadal sprawowali prewoci i baliwowie. Skład i kompetencje ich sądów pozostawały bez zmian. W XV w niektóre z sądów boliwialnych przekształciły się w sądy prezydialne, których skład był liczniejszy, a kompetencje poszerzone o roztrzyganie spraw cywilnych, w których wartość sporu nie przekraczała okreśłonej sumy, oraz niektórych spraw karnych w pierwszej i ostatniej instancji. Sądownictwo wyższe królewskie nadal pozostawało w rękach parlamentów, przy czym w przęciągu XVI-XVII w liczba parlamentów prowincjonalnych wzrosła z 6 do 12. Reforma Parlamentu w Paryżu którą przeprowadzono w 1771 była krótkotrwała i została zniesiona w 1774 r. Ostatecznie parlamenty przestały istnieć w 1789r i w związku z tym rozwinęło się sądownictwo urzędników królewskich, zwłaszcza wielkiego prewota (przestępstwa popełniane na dworze królewskim, sprawy cywilne urzedników dworskich), referendarzy dworu królewskiego (sprawy karne o fałszowanie pięczęci krolewskich, udzielanie przywilejów drukarniom) oraz prewotów marszałkowskich (przestępstwa popełniane przez wojskowych i skierowane przeciwko porządkowi publicznemu- bunty, kradzież z włamaniem). Znaczenia nabrało sądownictwo zastrzeżone króla, mógł on w ramach jurysdukcji osobistej : ewokować każdą sprawę przed sąd Rady Prywatnej, kasować wszelkie wyroki sądowe, przyznawać przywilej roztrzygania spraw niektórych osób fizycznych lub prawnych przez ściśle wyznaczone sądy, przekazywać okreśłone sprawy karne.
ROSJA:
W Rosjii reforme sądownictwa przeprowadził jako pierwszy Piotr I, zaś kontynuowała Katarzyna II. Dwie pierwsze instancje miały charakter wyłącznie sądów stanowych. Trzecią instancją były, istniejące na szczeblu guberi, odrębne izby sądowe do spraw karnych i cywilnych. Każda składała się z przewodniczącego, 2 radców i 2 asesorów. Pewne kompetencje sądowe posiadały również kolegia, zwłaszcza kolegium do spraw wymiaru sprawiedliwości. Najwyższą instancją sądową był Senat Rządzący. Organami nadzoru byli prokuratorzy działający przy sądach stanowych i zarządzie guberialnym oraz generałgubernator urzędujący przy Senacie.
Anglia:
W okresie absolutyzmu struktura wymiaru sprawiedliwości zasadniczo w porównaniu z zasadami wykształconymi w poprzednich stuleciach nie zmieniła się.
Sądownictwo stanowe:
Jedyną ważniejszą reformą sądownictwa stanowego przeprowadzono tylko w absolutystycznej Rosji za panowania Piotra I. Sądami stanowymi pierwszej instancji zarówno w sprawach cywilnych jak i karnych były: dla szlachty, sądy powiatowe, złożone z sedziego i 2 asesorów, dla mieszczan, magistrat miejski złożony z 2 burmistrzów i 4 asesorów, a dla chłopów pństwowych, sądy niższe składające się z mianowanego sedziego i 8 asesorów. W drugiej instancji sądami stanowymi były dla szlachty-wyższe sądy miejskie, po jednym dla każdej guberii, dla miesczan -magistrat guberialny, a dla chłopów państwowych- sąd wyższy. Każy z nich składał się z 2 przewodniczących oraz kilku asesorów wybieranych przez właściwy stan, również na okres 3 lat.
20. Monarchia brandenbursko-pruska. Królestwo Prus.
Monarchia ta założona w XII w na terytorium słowiańskiego państwa Wieletów szybko doszła do znacznej potęgi. Na mocy Złotej Bulli z 1356 margrabia brandenburski został zaliczony w poczet książąt elektoró. Za panowania Hohenzollernów (od 1417) nastąpił znaczny rozrost terytorialny tego państwa. Od 1701 r. korona pruska stała się symbolem jedności państwa i ugruntowania absolutyzmu. W okresie tym złamano opór stanów i odtąd władca mógł dowolnie nakładać podatki, przeznaczając je na powiększenie armii.
Cechy monarchii pruskiej w XVIIIw:
-wszechwładny militaryzm,- centralizm, - biurokratyzm , typowe państwo urzędnicze.
Wyądrębniły się 3 organy o charakterze kolegialnym:
-Generalne Dyrektorium, składało się z 5 departamentów, zajmujących się finansami i sprawami administracji
-Ministerstwo Gabinetowe, prowadziło politykę zagraniczną
-Ministerstwo Sprawiedliwości, podlegało mu sądownictwo i sprawy wyznaniowe.
Ministrowie kierujący powyższymi organami tworzyli Tajna Radę Stanu, która po pewnym czasie i tak przestała się zbierać. Król pruski wykonywał bowiem rządy osobiste i sam podejmował roztrzygnięcia w sprawach państwowych. Zarząd lokalny scentralizowano. Posiadłości Hohenzollernów podzielono na departamenty kamer, na czele których stały organy kolegialne - kamery wojny i domen. Były one podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Najniższą jednostką administracyjną był powiat, na czele którego stał landrat, odpowiednik starosty. Nadzór nad miastami sprawował radca skarbowy, który drobiazgowo ingerował w działalność poszczególnych magistratów.
21. Charakterystyka monarchii Habsburgów.
Początkowo nie było tam jednolitych reguł w zakresie następstwa tronu. W austrii był on dziedziczny, w Czechach i na Węgrzech elekcyjny. Dążąc do większej unifikacji i centralizacji cesarz Karol VI wydał SANKCJĘ PRAGMATYCZNA w 1713 r regulującą zasady sukcesji. Wedle Sankcji cała monarchia stanowiła niepodzielną całość, a tron był odtąd dziedziczny w linii meskiej na zasadzie primogenitury. W razie wygasnięcia linii meskiej prawo to przechodziło na kobiety, Od XVI w kształtował się ustrój absolutystyczny. W Czechach opór przedstawicielstw stanowych został złamany. W XVIII w zarząd centralny w monarchii habsburskiej opierał się na organach kolegialnych, zreformowanych przez cesarzową Marię Teresę i jej syna Józefa II.
W austrii istniały w tym okresie następujące urzędy centralne:
Kancelaria Stanu- polityka zagraniczna
Zjednoczona Kancelaria Nadworna, administracja spraw wewnętrznych
Najwyższa Izba Sprawiedliwości, sąd najwyższy.
Od 1761 r przy monarsze występowała także Rada Stanu. W XVIII w przeprowadzono centralizację administracji w monarchii, tworząc nastepujace szczeble: Gubernie z mianowanymi przez monarchę gubernatorami. Mieli oni rozległe uprawnienia. Gubernie pokrywały się historycznie ukształtowanymi krajami koronnymi. Dzieliły się one na cyrkuły:
Cyrkuły-odpowiedniki powiatów ze starostami obwodowymi na czele.
Dominia-ograniczone formy samorządu z wójtem
Miasta z szerokim zakresem samorządu.
22. Absolutyzm oświeceniowy.
Ideologia oświecenia, odsłaniając konserwatyzm absolutyzmu monarszego, zmuszona została do zracjonalizowania i obrony przyjmowanych w nim rozwiazań. Polegało to na przyjęciu niektórych haseł oświeceniowych, przeprowadzeniu umiarkowanych reform, głównie społecznych, gospodarczych i ustrojowych. Głównymi teoretykami stali się monarchowie- Fryderyk II, Maria Teresa i Józef II oraz Katarzyna II. Monarchowie ci utrzymywali nieograniczoność swojej władzy, lecz nie podkreśali jej boskiego pochodzenia. Rządząc z racjo stanu dla dobra ludzi, uważali za swój obowiązek zapewnienia szczęścia i dobrobytu. Monarcha ustalał prawo, rządził państwem w zastępstwie narodu, dbał o bezpieczeństwo i pokój, popierał rozwój gospodarczy. Postawa taka wymagała od monarchów nowoczesności, która objawiała się znajomością języków, czytaniu klasyków literatury, popierania filozofów itp. Reformy stępiły ostrze starego porządku, co uchroniło monarchie absolutne od wybuchu wielkich rewolucji co stało się udziałem niereformowalnych monarchii absolutyzmu klasycznego. Kryzysy zostały zażegnane, opozycja powstrzymana a widmo upadku władzy odsunięte na kilkadziesiąt następnych lat. Wiek oświeceniowy, głoszący przewagę rozumu, wpłyną na znalezienie nowego uzasadnienia doktrynalnego absolutyzmu (lewiata)
23. Anglia: okres republiki.
Trudności związane z wojna szkocką zmusiły króla Anglii Karola I do zwolania w 1640 r Parlamentu, zwanego Krótkim. Kolejne porażki wkrótce ponownie wymogły na królu konieczność zwołania następnego Parlamentu. Przeszedł on do historii pod nazwa Parlamentu Długiego. Formalnie obradował w latach 1640-1660, faktycznie działając jednak tylko do 1653r. W latach 1640-1641 uchwalił szereg ustaw ograniczających monarchię absolutną w Anglii. Wreszcie w listopadzie 1641 r Parlament wydał tzw Wielką remonstrację, oskarżając Karola I o szereg nadużyć w sprawowaniu władzy. Jej uchwalenie, niewielką tylko większością głosów, zachęciło króla do niudanej próby aresztowania przywódców opozycji parlamentarnej. W rezultacie obie strony rozpoczęły wojne, zakończoną aresztowaniem króla w 1648r.
W grudniu tegoż roku oddziały armii aresztowały umiarkowanych posłów Parlamentu, tworząc z pozostałych tzw Parlament Kadłubowy. W styczniu 1649 przejał on władzę w państwie oraz powołał Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, który wydał króla na wyrok śmierci. Wreszcie w maju 1649 r Parlament proklamował Anglie republika. Działalność Parlamentu Kadłubowego trwała do 1653 r. Po jego rozwiazaniu władzę dyktatorską przejął O.Cromwell, któremu przyznano tytuł Lorda Protektora. Umierając w 1658 stanowisko to powierzył swemu synowi Ryszardowi, który zrzekł się tej godności w 1660. Nowo powołany Parlament w tym samym roku przywrócił monarchię i restaurował dynastię Stuartów w osobie Karola II.
25. Rządy parlamentarno-gabinetowe w Anglii.
Ich początek wyznaczała tzw. Chwalebna Rewolucja z 1688r. bedąca końcem absolutyzmu. Uzupełniono pakiet podstawowych prawa anglii o kolejne :
-Bill o prawach z 1689 r odtąd monarcha nie mógł:
1.wykonywać bez zgody Parlamentu prawa dyspensy i suspensy
2.nakładać nowych podatków
3.utrzymywać bez zgody Parlamentu stałej armii w czasie pokoju
4.każdy poddany mógł wnosić petycje do króla
-Bill o prawach w zakresie prawa karnego zakazywał:
1.stosowania zbyt wysokich kaucji
2.nakładania zbyt wysokich grzywien
3. wymierzania okrutnych kar.
-ustawa o siedmioleciu z 1716 r wydłużała kadencje Parlamentu do 7 lat.
-akt o sukcesji z 1701 r twierdził że monarcha musi być anglikaninem. Nie może także zwalniać niewygodnych dla siebie sedziów i nie może ułaskawić swych doradców pociągniętych do odpowiedzialności w trybie impeachement. Akt o sukcesji podkreślał zasadę że monarcha jest związany z prawem.
Ograniczenie uprawnień monarchy na rzecz gabinetu.
Uniezależnienie się gabinetu od osoby monarchy sprowadzało się do stosowania zasady król panuje ale nie rządzi. Spowodowało to ścisłe rozgraniczenie kompetencji. Żaden akt prawny wychodzący z kancelarii królewskiej nie miał mocy prawnej jeśli nie był zaopatrzony w podpis właściwego ministra. Minister podpisując go brał na siebie odpowiedzialność za roztrzygnięcie króla, choć mógł odmówić kontrasygnaty.
W XVIII w powstała zasada solidarnej odpowiedzialności całego gabinetu. Jeśłi Parlament zakwestjonuje działalność jednego z ministrów wszyscy inii podaja się do dymisji. Gdy gabinet stracił większość w Parlamencie wówczas uchwalano wotum nieufności- żądanie ustąpienia całego gabinetu. W tym przypadku monarcha mógl rozwiązań Parlament rozpisując nowe wybory. Z xIX w nastąpiło rozróżnienie w łonie władzy wykonwaczej na rząd i ścisły gabinet. W skład wchodził rząd łącznie z premierem, w skład gabinetu premier i wlaściwi ministrowie powoływani przez monarchę.
26. Konstytucja angielska.
Po straceniu Karola I władza wykonawcza przeszła w ręce Rady Stanu - instytucji podległej Parlamentowi. Była ona organem kierowanym przez Oliviera Cromwella i miała decydujący wpływ na ustawy Parlamentu. Cromwell usunął Kadłubowy Parlament i stał się dyktatorem i Lordem Protektorem Rzeczypospolitej Anglii, Szkocji i Irlandii. Zaprzysiagł też w 1653 r jedyną jak dotąd pisaną konstytucje anglii, instrument Rządzenia składającą się z 42 art. Władzę ustawodawczą stanowił odtąd jednoizbowy Parlament wybierany co 2 lata.
Konstytucja w zanczeniu formalnym i materialnym:
Konstytucja angielska tym się różni od konstytucji innych państw, że nie ma charakteru ustawy zasadniczej. Konstytucja w sensie materialnym to system podstawowych urządzeń społeczno-gospodarczych i politycznych, które charakteryzują daną organizacje państwową. Ponieważ składają się na nią również normy niepisane, przyjmuje się nazywać ją także konstytucja niepisaną.
Konstytucja w sensie formalnym, węższym oznacza ustawę nadrzędną w hierarchii ustaw, uchwalana , nowelizowana w specjalnym trybie, nazwana także konstytucją pisaną.
Materialny charakter konstytucji angielskiej. W anglii nie ma w ogóle konstytucji w zanczeniu formalnym, czyli pisanej ustawy zasadniczej.
Na pojęcie konstytucji angielskiej składaja się wszystkie normy dotyczące wykonywania władzy suwerennej w państwie. Składają się nań; zwyczajne ustawy, rozporządzenia, praktyka i różnorodne zwyczaje prawne, wśród których Anglicy wyróżniają właściwie prawne normy konstytucyjne i tzw konwenanse oraz maksymy.
Konstytucja nagielska odznacza się w odróżneiu od sztywnych niełatwo podlegającym zmianom konstytucjom pisanym; szczególna giętkościa (elastycznością)
Normy konstytucyjne nie maja w Anglii charakteru nadrzednego stosunku do innych ustaw. W Anglii nie wystepuje problem hierarchii ustaw, kwestii nadrzędności konstytucji czy zagadnienia niezgodności ustawy z konstytucją. Każda ustawa jest zgodna z kontytucją.
Poza drogą ustawodawczą konstytucja angielska rozwija się stale i ulega przeobrażeniom w drodze zwyczajów praktyki konstytucyjnej.
Na powstanie i kształtowanie się całego systemu prawa angielskiego ustawodastwo nie miało prawie żadnego wpływu. Konstytucja angielska w pojęciu anglików, wyloniła się zwyczajowo z panującego w Anglii prawa.
27. Reformy prawa wyborczego w Wielkiej Brytanii.
Wobec presji radykalniejszych grup społecznych , a później także i ruchu robotniczego XIX i XXw podejmowano reformy wyborcze, które prowadziły stopniowo do demokratyzacji Izby Gmin. Najważniejsze z nich miały miejsce w latach 1832-1867, 1884-1885, 1918, 1928, 1948
-Reforma tzw Greka z r 1832 odebrała przedstawicielstwo wielu `'zgniłym miastom'', a przyznała je innym wiekszym miastom. Ujednoliciła ona nastepnie system wyborczy, zachowując jednak nadal wysoki cenzus majątkowy. Reforma ta osłabiła pozycję arystokracji ziemskiej i zapewniała przewagę bogatemu mieszczanstwu. Liczba wyborców z 3% wzrosła do 5 %
-Reforma tzw Disraeliego z r 1867 polegała na dalszym obniżeniu wyborczego cenzusu majątkowego, na czym zyskały warstwy średnie. W 1872 r wprowadzono głosowanie tajne.
-Reforma tzw Gladstone`a z lat 1884-1885 zmieniała zasadniczo charakter prawa wyborczego. Zerwała z zasadą , że prawo wyborcze jest przywilejem hrabstw i okreśłonych miast, a przyjęła zasadę, że prawo jest prawem podmiotowym obywateli. Podmiotem prawa wyborczego stał się obywatel. W związku z tym wprowadzono okręgi wyborcze w zasadzie równe i z reguły jednomandatowe. Obniżono znaczenie cenzus majątkowy, który nadla jednak się utrzymał.
-Reforma tzw Lloyd George`a Georgia r 1918 wprowadzała demokratyczny system wyborów powszechnych , tajnych i bezpośrednich , ale nie równych.
Ustaliła granicę wieku dla czynnego prawa wyborczego na lat 21. Przyznała również prawo wyborcze kobietom, lecz powyżej 30 roku życia.
Tę dyskryminację kobiet usuneła dopiero reforma z 1928, która przyznała kobietom równe prawa z mężczyznami. Zasada nierównośći wyrażała się tym , że wybory były pluralne, system ten zniesiono dopiero w r 1948. Zasadę równości wyborów naruszała nierównosć okręgów wyborczych, a także system jednomandatowy, przy którym do uzyskania mandatu wystarcza względna większość głosów. Prowadzić to mogło do tego, że partia , która w skali krajowej uzyskała najwięcej głosów, nie uzyskiwała wiekszości mandatow w Izbie Gmin.
28. Stany Zjednoczone Ameryki (powstanie, ustrój, konstytucja 1787)
Do połowy XVIII w Anglia w niewielkim stopniu ingerowała w sprawy kolonii w Ameryce Północnej. Zaostrzenie konfliktu nastało wraz z wydawaniem rozmaitych ustaw ograniczających prawa gospodarcze i polityczne kolonistów. W obliczu interwencji brytyjskiej w maju 1774 r zwołał się w Filadelfii I Kongres Kontynentalny, który oglosił Deklarację Prawd i Krzywd skierowaną do króla Jerzego III, a w 1775 II kongres Kontynentalny. W 1778 wiekszość kolonii uchwaliła powstanie konfederacji. Spór zakończył się w 1783 podpisaniem traktatu paryskiego w którym Anglia uznała wolność, suwerenność i niezawisłość 13 stanów i ustapiła im na zachodzie terytorium Misisipi. Zebrany w maju 1787 roku konwent nakazał sporządzenie prokektu przyszlej federacji, która uchwalono 17.09.1787 roku. Wprowadzała ona system rządów prezydenckich. Prezydentem mogła być każda osoba bedąca obywatelem Stanów Zjednoczonych od urodzenia, która ukończyła 35 lat i która mieszkła w Stanach od minimum 14 lat. Kadencja trwała 4 lata, z mozliwościa reelekcji. Wybory prezydenckie były pośrednie, najpierw wybierano elektorów, którzy uczestniczyli w głosowaniu. Kandydaci na prezydenta, delegowani byli przez komitety krajowe oraz ogólnokrajowe konwencje każdej z 2 partii działających w strukturze amerykańskiego życia politycznego. Wyboru dokonywano bezwzględną większością głosów. Prezydent był głównodowodzącym armii, floty i milicji stanowej, miał prawo zawierania za radą i zgodą senatu traktatów międzynarodowych, stosował prawo łaski, powoływał ambasadorów, sędziów i innych urzedników federalnych, prowadził polityke zagraniczną, kierował sprawami administracji. Konstytucja przyznawała mu także uprawnienia ustawodwacze: miał prawo veta, kierował do kongresu orędzie o stanie państwa. Urzedników federalnych powoływał Prezydent za zgodą 2\3 senatu. Zgodnie z konstytucja w 1789 roku Kongres powołał pierwsze ministerstwa , zwane departamentami, których początkowo był 3: Departament Stanu, Departament Skarbu i departament Wojny.
Departamentami kierowali urzednicy, zwani sekretarzami stanu, którzy mianowni i odwoływani byli przez prezydenta. Konstytucja zawierała jedynie skąpe informacje dotyczące sądownictwa. Liczba sedziów Sądu Najwyższego wachała się od 6 do 10. Zgodnie z konstytucją był on pierwszą i ostatnią instancją w sprawach dotyczących sporów między stanami, przeciwko personelowi dyplomatycznemu innych państw i członkom ich rodzin, wniesionych przez przedstawicieli dyplomatycznych, między federacją a stanami oraz wniesionych przez stan przeciwko obywatelowi innego stanu lub państwa. Struktura niższych sądów federalnych miała charakter trójszczeblowy:
-sądy obwodowe (dystryktowe), rozpatrywały jednoosobowo sprawy karne i cywilne
-sądy okręgowe
-sądy apelacyjne.
29. Konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787: zasady, nowelizacje w XIX i XX w.
-była to pierwsza konstytucja pisana
-pierwsza konstytucja w sensie formalnym
-była normą nadrzędną
Nadrzędność konstytucji wyraża się następująco:
-wszystkie ustawy, zarówno ogólne, federalne, muszą być zgodne z konstytucją federalną
-konstytucji nie można zmienić tak jak inne ustawy zwykła większością głosów, lecz przewidziano specjalne postępowanie utrudniające tzw. rewizję, czyli nowelizację konstytucji (2\3 przy uchwalaniu poprawek w obu izbach oraz ratyfikowanie ich, przez co najmniej 3\4 wszystkich stanów)
-przepisy dotyczące rewizji konstytucji nadały jej charakteru konstytucji `'sztywnej''
-konstytucja amerykańska jest konstytucją państwa związkowego, jakim są Stanu Zjednoczone
Zakres spraw wspólnych należących do federacji:
-sprawy zagraniczne oraz siły zbrojne, lądowe, morskie i wszelkie sprawy związane z siłami zbrojnymi
-sprawy naturalizacji (obywatelstwa Stanów Zjednoczonych), emigracji i migracji
-sprawy handlu zagranicznego i międzystanowego, co z tego wynika róznież sprawy cywilne, waluty, poczta
-sprawy skarbowe stanowiące jednolity obszar gospodarczy
-konstytucja w dużej mierze opierała się na wzorze angielskim
-występuje trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)
Władza ustawodawcza-stanowił ja Kongres złożony z dwóch izb (Senatu i Izby Reprezentantów)
Senat składał się z senatorów wybieranych na 6 lat przez ciała ustawodawcze poszczególnych stanów, po dwóch senatorów z każdego stanu, przy czym co 2 lata ustępowała 1\3 senatorów . Izba reprezentantów składała się z posłow wybieranych bezpośrednio przez ludność na 2 lata, w stosunku jeden poseł na 30 tyś mieszkańców.
Zasadę hamowania władzy wykonawczej przez władzę ustawodawczą konstytucja starała się realizować w drodze:
-prawa impeachment, który przysługiwał Izbie Reprezentacyjnej i polegał na możliwości pociągania do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, wiceprezydenta, sędziów oraz wyższych urzędników federalnych,- za zdradę stanu, przekupstwo i inne ciężkie przestępstwa
-przyznanie Senatorowi prawa udzielania zgody większością 2\3 głosów na traktaty międzynarodowe zawierane przez prezydenta i zwykła większością,- nominacje ambasadorów, konsulów, sędziów Federalnych Sądu Najwyższego i innych urzędników federalnych
-władza wykonawcza, sprawuje ja prezydent wybierany na 4 lata w głosowaniu dwustopniowym. Konstytucja nie stawiał granic wielokrotnemu wyborowi tej samej osoby na prezydenta. Prezydent ma w swoim ręku pełnię władzy wykonawczej w zakresie spraw wspólnych federacji. Sprawuje ja niepodzielnie. Prezydent jest również najwyższym wodzem armii i floty. Wiceprezydent jest przewodniczącym Senatu.
-władza sądowa, sprawuje ja Najwyższy Sąd Federalny oraz niższe sądy federalne które powołane są przez Kongres. Są one kompetentne tylko w określonych przez konstytucję sprawach.
Tekst konstytucji nie zawierał gwarancji praw obywatelskich.
W latch 1789-1791 wprowadzono do konstytucji 10 nowel (tzw Bills of Rights), gwarantujace wolność sumienia, słowa i prasy, prawo swobodnego gromadzenia się obywateli. Zabezpieczona została własność prywatna oraz ochrona oskarżonego w procesie karnym
Konstytucja zapewniała szerokie uprawnienia prezydentowi, przyznając mu niepodzielna władzę wykonawczą.
30. Rozwój nowoczesnego konstytucjonalizmu europejskiego XIX\XX 1987.
Uchwalenie konstytucji nie wprowadza automatycznie konstytucjonalizmu w państwie. Nie jest on też tożsamy z każdą formą rządów demokratycznych. To złożony system, na który składa się wiele różnych czynników: rządy prawa, trójpodział władz, system ochrony praw i wolności jednostki itd. Opiera się on na zasadzie, że prawa i wolności człowieka, zawarte w konstytucjach poszczególnych państw i umowach międzynarodowych stanowią granice, których nie może przekroczyć lub naruszyć żadna, nawet wybrana demokratycznie władza.
31. Konstytucje francuskie (1791, 1793, 1795, 1799, 1814, 1830, 1848, 1852, 1875)
1791- władza ustawodawcza była w rękach jednoizbowego Zgromadzenia Ustawodawczego, które wybierano na okres 2 lat, w wyborach pośrednich (745 deputowanych).czynne prawo wyborcze posiadali mężczyźni powyżej 25 roku życia, posiadający stałe miejsce zamieszkania, którzy płacili podatek bezpośredni równy wartości 3 dni roboczych, nie byli służącymi, byli wpisani na liste gwardii narodowej oraz złożyli przysięgę obywatelską.
1793-powołano Komitet Ocalenia Publicznego w składzie 9 członków, który pełnił funkcję faktycznego rządu. Komitet sprawował najwyższą władze w sprawach wojny, pokoju i zwalczania kontrrewolucji, mianował ministrów i generałów, prowadził politykę zagraniczną.
1795-konstytucja wydana po upadku dyktatury jakobińskiej, władzę wykonawczą powierzała Dyrektoriatowi, składającemu się z 5 dyrektorów. Wybierała ich na okres 5 lat Rada Starszych spośród 10 kandydatów, którzy ukończyli 40 lat. Dyrektorzy sprawowali władzę niepodzielnie i nie ponosili z nia odpowiedzialności politycznej.
1814- w karcie konstytucyjnej parlament francuski składał się z 2 izb, izba wyższa zwana izbą parow, składała się z książąt krwi oraz osób mianowanych dziedzicznie lub dożywotnio przez monarchę. Prawo zasiadania w niej przysługiwało z chwilą ukończenia 25 lat, a głosowanie po ukończeniu 30. Izba niższa, zwana Izbą Deputowanych składała się z 459 deputowanych wybieranych na 5 lat. Czynne prawo wyborcze posiadali mężczyźni powyżej 30 lat, bierne zaś osoby płacące podatek w wysokości 1000 franków. Większość inicjatywy ustawodawczej posiadał król. Do izb należało uchwalanie zgłoszonych przez monarchę projektów ustaw oraz zwracanie się do króla z petycjami.
1830-utzymywał obowiązujący system. Zniesiono jednak dziedziczność w izbie parów, oraz obniżono cenzusy wyborcze do Izby deputowanych.
1848-powierzała funkcje głowy państwa prezydentowi, wybieranemu w głosowaniu powszechnym i tajnym. Kadencja trwała 4 lata. Prezydent mianował i odwoływał ministrów, kierował polityką zewnetrzną i wewnętrzną, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, posiadał prawo łaski, ogłaszał ustawy, miał prawo veta zawieszającego. Prezydent odpowiadał konstytucyjnie przed Najwyższym Trybunałem.
1875- w republice władze wykonawczą również powierzono prezydentowi, którego na okres 7 lat z możliwością reelekcji wybierało Zgromadzenie Narodowe. Prezydent mianował i odwoływał najwyższych urzędników państwowych, dysponował siłami zbrojnymi, stosował prawo łaski. Do jego kompetencji ustawodawczych należała inicjatywa ustawodawcza, veto zawieszające, prawo rozwiązania Izby Deputowanych za zgodą 3\5 senatu. Prezydent ponosił odpowiedzialność konstytucyjną.
32. Upadek I Rzeszy - przyczyny i konsekwencje - Związek Reński, Związek Niemiecki, Związek Północnoniemiecki.
Związek Reński 1806-1813
W 1806 r 16 księstw obejmujących 1\3 Rzeszy utworzyło Związek Reński pod protektoratem Napoleona i i ogłosiło wystąpienie Rzeszy. Był to związek suwerennych państw powstałych w oparciu o akt związkowy z 1806r. /akt miał charakter umowy międzynarodowej, a Związek był konfederacją państw. Przewidywano powołanie wspólnego organu Sejmu związkowego (Bundestag). Nie doszło do tego gdyż Napoleon zastrzegł sobie patronat. Członkowie Związku w zakresie polityki zagranicznej podporządkowani byli Francji, jednak w zakresie polityki wewnętrznej byli niezależni. Austria i Prusy nie weszły w skład Związku. Przeprowadzono reformy społeczno-prawne. Zniesiono przywileje stanowe szlachty i duchowieństwa oraz poddaństwa chłopów. Zlikwidowano przymus cechowy wprowadzająć wolność przemysłową. Prawem na terenie Związku były kodyfikacje Napoleona.
Związek Niemiecki 1815-1866
Po upadku Napoleona na kongresie wiedeńskim powołano do życia Związek Niemiecki (39 członków). Obejmował terytoria dawnej I Rzeszy i miał charakter `'wieczystej konfederacji” pod przywództwem Austrii. Żaden z członków nie mógł swobodnie wystąpić ze Związku. Jedynym organem Związku był Sejm Związkowy we Frankfurcie nad Menem. Sprawy bieżące załatwiano w tzw. Radzie Ściślejszej ( 17 członków). Obradom przewodniczył przedstawiciel Austrii. Związek był miejscem ścierania się wpływów Austrii i Prus. Po klęsce Austrii, na mocy traktatu paryskiego (1866) uznała ona rozwiązanie Związku Niemieckiego.
Związek Północno -Niemiecki 1867-1871.
Utworzyły go Prusy, składał się z 22 państw i był federacją -państwem związkowym. Parlament Reichstag uchwalił w 1867 konstytucję -normę nadrzędną w stosunku do ustawodawstwa poszczególnych państw członkowskich. Na czele Związku stał król Prus, jako przewodniczący. Mianował on kanclerza, który sprawował władzę wykonawczą. Władze ustawodawczą sprawował dwuizbowy parlament. Ustawy uchwalone przez Sejm Rzeszy Reichstag wymagały zatwierdzenia przez Radę Związkową w skład której wchodzili przedstawiciele państw związkowych. Reichstag przejawiał duża aktywność ustawodawczą. Kanclerzem Związku został Otton Bismarck. Wojna francusko-pruska umożliwiła przekształcenie Związku w II Rzeszę w 1871r.
33. II Rzesza Niemiecka 1871-1918 (ustrój, konstytucja, ustawodawstwo)
Nastąpiło zjednoczenie Niemiec wokół Prus. Król pruski Wilhelm I został proklamowany cesarzem Niemiec. Poza Rzeszą pozostała Austria. Konstytucja była powtórzeniem konstytucji Związku Północno-Niemieckiego z 1867r. Na czele federacyjnego państwa stał król pruski jako dziedziczny cesarz. Wśród organów wykonawczych na czoło wysunął się kanclerz mianowany przez cesarza i wyłącznie przed nim odpowiedzialny. Był on kierownikiem polityki wewnętrznej i zagranicznej Rzeszy i sprawował funkcję premiera Prus. Z urzędu kanclerstwa Rzeszy wyodrębniły się stopniowo urzędy Rzeszy (ministerstwa), na czele, których stali sekretarze stanu. Najważniejszym był Sekretarz Stanu do Spraw Wewnętrznych, uzyskując jednocześnie stanowisko wicekanclerza. Sekretarze stanu byli odpowiedzialni przed kanclerzem. Do końca II Rzeszy utrzymały się osobiste rządy cesarza. Konstytucją przewidywała katalog spraw wspólnych dla całego państwa- wojskowość, polityka zagraniczna, cła, waluta, podatki, poczta, prawo sądowe. Pozostałe sprawy należały do kompetencji poszczególnych państw związkowych. Ustanowiono wspólny sąd najwyższy Trybunał Rzeszy z siedzibą w Lipsku. Do zmiany konstytucji wystarczyła jedynie ustawa Sejmu Rzeszy przyjeta zwykła większością głosów. Obie izby parlamentu Sejm Rzeszy (Reichstag) i Rada Związkowa (Bundesrat) miały równorzędne stanowisko w procesie legislacyjnym. Do przyjęcia ustawy wymagana była zgoda obu izb.
34. Republika Weimarska 1919 -1933 (ustrój , konstytucja)
- konstytucja weimarska z 1919 r.
-nadała Niemcom kształt państwa związkowego
-Niemcy przestały być monarchią federalną, łączącą władców sfederowanych państw niemieckich, stały się republika federalną , łączącą 21 republik niemieckich zwanych krajami.
-konstytucja weimarska była oparta na wzorach demokracji liberalnych, w szczególności Francji (republika parlamentarna) i Stanów Zjednoczonych (republika rezydencjalna, federalna)
-konstytucja stanęła wyraźnie na gruncie zasady suwerenności ludu, rozszerzał tradycyjny katalog praw obywatelskich o niektóre prawa ekonomiczne i socjalne
-na czele państwa stał prezydent, wybierany na 7 lat, w wyborach powszechnych, bezpośrednich
-władza ustawodawcza należała do dwóch izb: Rady Rzeszy i Reichstagu (sejmu Rzeszy)
W skład Rady Rzeszy wchodzili przedstawiciele poszczególnych krajów w liczbie proporcjonalnej do liczby mieszkańców (żaden kraj nie mógł posiadać 40% reprezentantów). Reichstag pochodził z demokratycznych wyborów 5-przymiotnikowych:powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych
Prawa wyborcze przyznano kobietom. Cenzus wieku obniżono do lat 20. Ustawy uchwalał sam Reichstag. Rada Rzeszy miała jedynie prawo weta.
-prezydent mianował kanclerza oraz na jego wniosek innych ministrów
-każdy akt prezydenta wymagał kontrasygnaty właściwego ministra
-ministrowie byli odpowiedzialni politycznie.
35. III Rzesza 1933-1939 (ustrój, przemiany w ustawodawstwie)
W okresie III Rzeszy prawo cywilne nadal formalnie normował BGB. Faktyczny reżim spowodował załamanie jego zasad jak i treści. Najwyraźniej te zmiany uwidoczniły się w prawie osobowym. Nowe treści ustaliło ustawodawstwo norymberskie z września 1935r o obywatelstwie Rzeszy i ochronie krwi niemieckiej, które uzupełniono ustawą o zdrowiu małżeńskim (1936) i o nowym prawie małżeńskim (1938). Ustawa o obywatelstwie wprowadziła system segregacji politycznej, zgodnie z którą przynależność do Rzeszy miał ten kto należał do OZRN. Nową kategorią były osoby przynależne do państwa krwi niemieckiej lub pokrewnej. Rasa żydowska była rasą brudną i niegodna życia, wykluczono ją całkowicie z życia publicznego. W prawie rzeczowym dyskryminację rasową rozpoczęło wydanie ustawy o zagrodach dziedzicznych (1933) wymagającej od chłopów dziedzicznych wykazania dowodu rasowej od 1800 roku. W prawie spadkowym istotne zmiany wprowadzała ustawa z 1938 roku o ustanowieniu testamentów i umów spadkowych, której celem było ułatwienie zakresu dyspozycji testamentowej, z uwzględnieniem kryterium narodowego. W prawie karnym III Rzeszy większe zmiany zaczęły zachodzić w 1935 roku wraz z wejściem ustaw norymberskich. Jednak już w 1934 roku wprowadzono zasadę, że przestępstwa przeciw krajowi karane były śmiercią. Z kolei w 1939 ustawą o szkodnikach narodowych, wydaną wraz z rozpoczęciem wojny, wprowadzono obowiązek obostrzania kar w związku z przestępstwami popełnionymi w warunkach wojennych 9np. kara śmierci nawet za najmniejsze przestępstwo)
36. Prusy i Austria XIX\XX w. (ustrój)
Prusy XIX -1918
Reformy Steina i Hardenberga
-w zjednoczonym państwie niemieckim król pruski był zarazem cesarzem Niemiec , zaś premier Prus pełnił równocześnie funkcję kanclerza Rzeszy . W latach 1807-1811 dwaj ministrowie rządu pruskiego wprowadzili reformy:
Ustrój gospodarczy. Na mocy edyktu z 1807 r zniesiono poddaństwo osobiste chłopów. Jednak grunty chłopskie nadal były obciążone świadczeniami w naturze, w pieniądzach i obowiązkami pańszczyźnianymi. Reforma ta doprowadziła zatem do uwłaszczenia chłopów. Dopiero edykt regulujący z 1811 r postanowił, że chłopi będący dziedzicami użytkownikami ziemi mogą ja nabyć na własność pod warunkiem przekazania 1\3 swej ziemi panu. Edykt z 1807 r znosił podziały stanowe wprowadzając równość obywateli wobec prawa. Odtąd mieszczanie mogą nabywać dobra ziemskie. Wprowadzono także jednolity system podatkowy dla całej ludności. Sądownictwo, oddzielono sadownictwo od administracji i zbudowano kilkuinstancyjną strukturę sądownictwa powszechnego.
Wojskowość, zniesiono dotychczasowe przywileje szlachty w odstępie do korpusu oficerskiego i wprowadzono obowiązek powszechnej służby wojskowej dla całej ludności państwa.
Pod wpływem wydarzeń Wiosny Ludów w 1848 r król Prus oktrojował konstytucję. W 1850 wprowadził do niej poprawki. Obowiązywał do 1918r. Była ona wzorowana na Karcie Konstytucyjnej Ludwika XVIII z 1814 r (dwuizbowy parlament, kontrasygnata aktów królewskich przez ministrów). Król sprawował rządy osobiste jako władca Dei gratia. Posiadał prawo sankcji w stosunku do ustaw parlamentu. Parlament składał się z 2 izb: Izba wyższa (Panów), w której zasiadali powoływani przez króla członkowie dziedziczni i dożywotni, Izba niższa (posłowie).
Administracja i samorząd terytorialny:
W XIX w utworzono ministerstwa , zaś w 1817 r jako królewski organ doradczy powołano Radę Państwa. Wprowadzając czterostopniowy podział administracyjny zniesiono dotychczasowe Kamery Wojny i Domen, a całe państwo podzielono na 10 a następnie 14 prowincji z nadprezydentami na czele. Prowincje dzieliły się na obwody regencyjne z prezydentami, a obwody na powiaty z landratami na czele. Na najniższym szczeblu występowały miasta i gminy. W praktyce pruski model samorządu polegał na:
-zdominowaniu samorządu przez fachowych, płatnych urzędników
-nie tworzeniu tam dualizmu władzy lokalnej: samorządowej obok rządowej. Czynnik urzędniczy i obywatelski miał się wzajemnie dopełniać od szczebli miast do szczebli prowincji.
W Prusach zorganizowano trójinstancyjne sądownictwo administracyjne. Sądem I instancji był wydział powiatowy, zaś najwyższą instancją Trybunał Administracyjny W Berlinie.
Cesarstwo austriackie 1804-1918
Po kongresie wiedeńskim w 1815 austria toczył spór z Prusami o przywództwo w obozie państw niemieckojęzycznych. Była to nadal monarchia absolutna, gdzie utrzymywały się przeżytki feudalne - poddaństwo chłopów i własność zwierzchnia panów nad gruntami chłopskimi. Reformy józefińskie z XVIIIw poszły w zapomnienie. Kryzys rządów absolutnych zapoczątkował rewolucja lutowa z 1848r. Wówczas zniesionio poddaństwo i przeprowadzono uwłaszczenie chłopów połączone z odszkodowaniem dla panów.
Unia Realna Austro-Węgierska 1867-1918
Austria uznała odrębność państwową Węgier Reskryptem z 1867 r została przywrócona konstytucja Węgier z 1848r. Cesarz koronował się na króla węgierskiego. Odtąd austria i Węgry były odrębne i połączone ze sobą tylko osobą monarchy.
Reformy konstytucyjne:
-w 1859 nastąpiło w Austrii załamanie rządów absolutnych. W 1860 r z inicjatywy ministra spraw wewnętrznych Agenora Gołuchowskiego wydano Dyplom Październikowy. Tworzył on prawne podstawy autonomii poszczególnych krajów koronnych, wprowadzając ustawodawstwo sejmów krajowych.
W 1861 wydano Patent Lutowy zawierający ustawę konstytucyjną przewidującą dwuizbowy parlament, statuty krajowe dla krajów koronnych obowiązujące do 1918r. Konstytucja lutowa była pierwsza konstytucją austriacką faktycznie wprowadzona w życie. Stała jeszcze na gruncie centralizmu. Została zawieszona w 1865 i na krótko przywrócona w 1867r.
W 1867 uchwalono Konstytucję Grudniową składającą się z kilku ustaw. Odtąd władze wykonawczą sprawował cesarz, który mianował ministrów. Ci za naruszenie prawa mogli być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Państwa. Ministrowie tworzyli Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów -premiera. Powołano dwa odrębne rządy : dla krajów austriackich i węgierskich. Władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy parlament zwany Radą Państwa (Reichsrat) który składał się z Izby Wyższej i Izby Niższej.
Autonomia i samorząd:
Austria dzieliła się na 17 krajów koronnych z których każdy posiadał własny sejm krajowy z wydziałem krajowym. Sejmy krajowe posiadały kompetencje ustawodawcze we wszystkich dziedzinach nie zastrzeżonych dla Rady Państwa w Wiedniu. Organem administracyjnym w poszczególnych karajach koronnych byli namiestnicy. Organy administracji rządowej nadzorowały jednostki samorządu terytorialnego. Po 1867 utworzono tylko jeden dla całego państwa trybunał administracyjny w Wiedniu orzekajacy jako sąd kasacyjny.
37. Rosja (przemiany w XIX\XX w , konstytucja 1906)
38. Przemiany ustrojowe w ZSRR po 1917 r. Konstytucja 1936r.
Nowe elementy do teorii Marksa i Engelsa dorzucił Lenin starając przystosować ich tezy do warunków rosyjskich XX wieku. Stworzył on teorię partii komunistycznej nowego typu, będącej organizacją kadrową, której zadaniem było przygotowanie rewolucji, przeprowadzenie jej i kierowanie nowoutworzonym aparatem państwowym. Po rewolucji stary aparat miał być całkowicie zlikwidowany, a jego miejsce zająć nowy. Teoria ta była potrzebna Leninowi do zdobycia i utrzymania władzy. W 1917 roku zarzucił jednak model państwa bez biurokracji, policji i armii, by w 1918 roku odwołać się do dyktatury ploretariackiej. Ta zaś musiała opierać się na fachowym aparacie państwowym, którego bolszewikom brakowało, stąd odwołali się ponownie do cesarskich urzędników i oficerów, przywracając ich do służby. Kontrolę przejął zawodowy aparat partyjny. Wraz ze smiercią Lenina kierownictwo z rąk wodza przeszło na kilkuosobowy kolektyw, w którym rywalizowały różne opcje. Ostatecznie walke wygrał Stalin którego poglądy opierały się na teorii rewolucji i dyktatury proletariatu oraz prymatu polityki nad ekonomią, konieczności budowy komunizmu i zaostrzeniu walki klasowej. Rozwinął się aparat represji i terroru. Formalnymi podstawami ustroju były konstytucje ze stycznia 1924 i grudnia 1936. Konstytucja z 1924 tworzyła federację 7 republik, do których z czasem dołączyły nowe. Najważniejszym organem władzy był zjazd Rad składający się z przedstawicieli wsi, miast i guberii. W jego zastępstwie działał Komitet Centralny Wykonawczy. Konstytucja z 1936 roku pozostawiła ustrój federacyjny ZSRR. Najwyższą władzę posiadała Rada Najwyższa, sprawująca władzę ustawodawczą. Składała się z Rady Związku oraz Rady Narodowości. Kadencja Rady trwała 4 lata, obie izby mialy równe uprawnienia. Na wspólnych posiedzeniach wybierano Prezydium Rady do którego kompetencji należało zwoływanie sesji Rady Najwyższej, decydowanie o referendum, dokonywanie wykładni prawa, powoływanie i odwoływanie ministrów, stosowanie prawa łaski. Najwyższym organem wykonawczym była Rada Ministrów, powoływana przez Radę Najwyższą . Rząd składał się z premiera, jego kilku zastępców, przewodniczących komitetów wewnętrznych oraz ministrów.