Dr Kierończyk
Myśl ustrojowa starożytności
Monarchie despotyczne Starożytnego Wschodu
Powszechna koncepcja ustrojowa - ideologia boskości monarchii . Boskości monarchy towarzyszył pogląd, że boski charakter mają także normy prawne. Inaczej ukształtowały się poglądy na organizację państwa w społeczeństwie żydowskim. Pierwotnie występuje tam forma tzw.” Demokracji pustynnej” gdzie król jest naczelnikiem plemiona. Specyficzna dla narodu żydowsk. była wiara w 1 boga, która uniemożliwiała traktowanie monarchy jako postać boską.
Starożytna Grecja
Najstarszy obraz społeczeństwa greckiego został zawarty w Iliadzie Homera gdzie na czele państwa stoi król a charakter państwa jest arystokratyczny. Zalety arystokrat . rządów opiewał Heraklit z Efezu. VI w p.n.e.
II faza rozwoju fil. greckiej był kompromis w demokracji. Jednym z etapów na drodze do demokracji były reformy Salona w Atenach. Sofiści- np. Protagonas, Gardiasz, Antyfon,Trazymach . Sofiścici - nie udzielali 1 znacznej odp. Która forma rządów jest dobra czy zła. Wkład Sofistów Do nauki państwie i prawie wyraża się w sposobie ujmowania instytucji i rozwiązań społecznych. Jako pierwsi dokonali zlaicyzowania podstawowych pojęć politycznych. Odrzucili rozważania nad rolą bogów. Państwo jest dla nich tworem ludzi.
Filozofia okresu demokracji ateńskiej
Zwolennicy tej demokracji nie pozostawili po sobie wielu dzieł. Znanym jest mowa Peryklesa, na cześć poległych w wojnie peloponeskiej, spisana przez Tukidydesa.
Herodot - najważniejszą wartością demokracji ateńskiej była wolność i równość praw INSOMIA. Nie dotyczyła ona niewolników a równość nie dot. majątku. Ostatnim, który głosil chwałę tej demoracji był Demostenes.
Kryzys demokracji - Najbardziej znanymi krytykami byli: Isokrates, Ksenofot- przedstawiali demokracji ideę twz. Dobrego monarchy .Najwybitniejszy krytyk - PLATON był wyznawcą poglądu, że ewolucja państwa zmierza nieuchronnie ku gorszemu a formy rządów ulegają sukcesywnej degeneracji. Platon był twórcą 1 w historii ustrojów:1) timokracja - rządy odważnych, 2) oligarchia - rządy bogatych 3)demokracja - rządy motłochu, 4) etap ewolucji, władzy despoty, karierowicza, który niczym się nie przejmuje. Pod koniec życia Platon stwierdził, że jego wizja państwa idealnego jest nierealna i stworzył koncepcję „państwa drugiego,co do dobroci”: państwo nieduże, rządzić mają wielcy właściciele ziemscy, zakaz wyjeżdżania za granicę, rozbudowany system donosicielski ,surowa reglamentacja życia obywateli, kult religii.
ARTSTOTELES- krytykował Platona, był zwolennikiem empiryzmu, uznał, że nie ma tzw. Państwa idealnego. Mówił o ustrojach lepszych i gorszych, lepsze - monarchia, arystokracja, politea, gorsze -tyrania, oligarchia i demokracja.
Epoka hellenistyczna - powraca koncepcja monarchy-boga.
Najważniejsze szkoły filozoficzne tego okresu: 1) Cynicy - Antystenez, Krates, Diogenes. Najważniejsze w życiu jest szczęście, które polega na życiu w zgodzie z naturą i wyzbyciu się wszelkiego wyrafinowania intelektualnego. Człowiekowi wystarcza to co jest absolutnie niezbędne , minimalizm życiowy. Aprobują całkowitą swobodę obyczajów, akceptują ludożerstwo i kazirodztwo.
EPIKUREIZM - Twórca - Epikur - wartością nadrzędną jest szczęście człowieka, gdy człowiek nie żyje w strachu, bez trosk zmartwień a droga do szczęścia prowadzi przez używanie przyjemności. Uważali państwo, za pożyteczne. Nie pasjonowali się polityką, nie pociągało ich służba obywatelstwa, obrzędy religijne, bo wszelkie obowiązki odciągają człowieka od używania.
STOICYZM - przedstawiciele: Kleantes, Polibiusz, Cyceron, Seneka. Cechuje ich postawa bierności i fatalizmu. Z dystansu spoglądali na państwo i jego aparat władzy. Generalną zasadą była współpraca z każdą władzą. Odegrali istotną rolę w tworzeniu pojęcia prawa natury.
Starożytny Rzym - Rzymianie nie mieli typowej dla Greków pasji teoretycznych rozważań. Interesowała ich praktyka władzy.
KATO - starszy cenzor, krytykuje zbyt szybkie tempo podboju rzymskiego.
POLIGIUSZ - uważał, że zwycięstwa Rzymian są dziełem boskim i konsekwencją znakomitej organizacji społecznej.
Kryzys republiki rzymskiej - CYCERON - elektyk, łączący wątki greckie i rzymskie. Mocno nawiązuje doprawa natury, wróg pospólstwa, zwolennik ustroju mieszanego, który łączyłby elementy monarchii, arystokracji i demokracji. Ważna była- zgoda klas, CONCORDIA ORDIMUM.
Ideologia Rzymu cesarskiego - Ulpiam, Horacy, Owichiusz, Nawet przeciwnicy cesarzy - Seneka zdawali sobie sprawę z niemożności powrotu do republiki i zadowalali się wizją dobrego cesarza.
Od schyłki III w. zaczyna się okres dominatu, pełnej wszechwładzy cesarza.
Myśl ustrojowa wczesnego chrześcijaństwa - doktryna moralnego przeobrażenia świata, której treści polityczne znajdowały się na dalekim planie. Wynikało z tego, że pierwsi chrześcijanin pochodzi z warstw ubogich, dosyć silne były wątki apokaliptyczne.
Paweł z Tarsu - u niego po raz 1 pojawił się problem w stosunku do pańs. rzymskiego. Dopóki koniec świata nie nadchodzi należy uznawać władzę świecką za sługę bożą. Sw. Paweł uznaje, że władza pochodzi boga, wobec władzy obowiązuje lojalność. Chrześcijanin powinien być posłuszny władzy świeckiej ale w granicach wyższego obowiązku posłuszeństwa boga. Ideały Sw. Pawła - autonomia gminy religijnej i pewna obywatelska wierność.
Rozwój doktryny II i III wieku.
Bp Ireneusz - państwo nie pochodzi od diabła tylko od boga i jest niezbędne dla poskromienia zła. Uważał, że słuszne posłuszeństwo wobec państwa, płacenie podatków, szanowanie słusznych decyzji państwowych, ale wszystko w granicach wyższego posłuszeństwa wobec boga i państwa.
Klemens- obrońca filoz. greckiej, występował przeciwko „diabelskim” prześladowaniom chrześcijan i wysoko ocenia instytucje polityczne.
Orygenes - kontynuator fil. platońskiej, uznaje, że cesarstwo jest pogańskie, to można je uznawać za dar boga a wręczże chrześcijańskie są cele cesarstwa , gdyż jego ogólnoświatowy zasięg ułatwia szerzenie wiary. Odróżniał prawo ludzkie pochodzące od państwa niepewne i omylne od prawa boskiego wszechobecnego i nadrzędnego.
Tertulian - Z 1 strony przeklina Rzym nazywając nowym Babilonem a z 2 nie kryje podziwu do rzymskiego aparatu władzy akceptując nawet sprawowanie przez wiernych urzedów państwowych. U Teruliana zostaje ukształtowana wizja prawa ludzkiego i boskiego. Orygenes i Tertulian obierają stanowisko,że chrześcijanin nie może służyć armii.
CHRYSTIANIZACJA CESTARSTWA IV W. n.e.
Cesarstwo dochodzi do formalnej legalizacji państwa. Cesarz jest namiestnikiem boga na ziemi, biskupem, który jest uważany za równego apostołom i arbitrem spraw kościelnych. Rodzi się teologia imperialna która zakłada zbliżenie mdz. Kościołem a państwem. Twórcą teologii imperialnej był Euzebiusz, bp Cezarei . Widzi w cesarstwie gwarancję zwycięstwa chrześcijaństwa, przedstawia cesarza jako interpretatora słowa bożego
Sw.Augustyn - filozofia katastrofizmu, uważał, że dotychczasowe dzieje ludzkości to nieustająca walka państwa bożego z państwem szatana. Z tej perspektywy np. upadek państwa rzymsk. Jest nic nie znaczącym epizodem. Uznaje, że jedyną funkcją państwa przesądzającą o tym,że powinno istnieć jest represja wobec większości grzesznych w rezultacie której państwo stwarza warunki wewnętrznego spokoju i bezpieczeństwa. Stosowanie represji nie wymaga dobrych władców. Św. Augustyn uważał, że bog daje władzę dobrym i złym, gdy chce ludzkość doświadczyć to zsyła tyranów. Chrześcijanin powinien władzę tolerować nawet gdy jest ona okrutna.
ŚREDNIOWIECZE- 476r. n.e. Podstawowe cechy średniowiecza:
1.Myślenie kategoriami religijnymi ze szczególnym znaczeniem Nowego Testamentu i ujęcie społeczeństwa w system wyraźnej hierarchii.
Doktryna państwowo prawna Bizancjum - podstawową ideologią Bizancjum był tzw. Cezaropapis - ideologia łącząca tradycje rzymskie, szczególnie epoki dominatu , elementy greckie wpływy orientalne. Cesarz jest władcą absolutnym , najwyższym sędzią i najwyższym wykonawcą nadanego przez siebie prawa. Funkcjonuje wg zasady - jest 1 bóg w niebie i 1 cesarz na ziemi, zastępca boga od spraw doczesnych. Cesarz jest głową kościoła wspólnotę chrześcijan utożsamia się ze wspólnotą państwową. Formalnie wyższą władzę w kościele sprawowało kolegium 5 patriarchów, ale faktycznie cesarz miał nad nimi przewagę.
Kształtowanie się doktryny feudalnej w państwach” germańskich”
Władcy państw germańskich od VI w. n.e. są władcami chrześcijańskimi. Król staje się pomazańcem bożym rządzącym z łaski bożej. W tym momencie pojawia się problem stosunków kościoła do monarchy z łaski bożej.
Izydor - bp Sewilli, uważa, że monarcha, który grzeszy traci królestwo, warunkiem lojalności wg monarchy jest przestrzeganie przez niego prawa bożego. Jeżeli monarcha naruszy to prawo, poddani mają prawo do oporu.
Idea cesarstwa i postępy doktryny koscielnej - rok 800 - koronacja Karola Wlk.na cesarza w Rzymie. Karol W. uznaje się za obrońcę i zwierzchnika kościoła. W sytuacji rozpadu państwa Franków zaczęły narastać elementy zwierzchnictwa papieża.
Papalizm - doktryna głosząca uniwersalność ogólnoświatową, świecką i duchowną suwerenność papieża. Za twórcę doktryny uważa się papieża Grzegorza VII, który miał w 1075 r. napisać DICTATUS PAPAE . Wielkie znaczenie dla rozwoju papalizmu mial tzw. Spór o inwestyturę mdz. Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV.
Grzegorz VII dokonuje desakralizacji władzy świeckiej, uznaje ,że państwo to twór z natury zły, grzeszny, niedoskonały. Panstwo ma rację bytu gdy jest pobłogosławione przez kościół. Papież jest najwyższym, odpowiedzialnym przed bogiem sędzią, który może usuwać władców tronu a ludność zwalniać z obowiązku posłuszeństwa wobec nich. Ważna dla papalizmu była idea krzyżowa - krucjaty zbrojne mająca na celu odbicie ziemi świętej Muzułmanom.
Rozkwit teorii papalizmu
Z pontyfikatu InnocentegoIII doktryna papalizmu najbardziej się rozwinęła, a problem dualizmu władzy świeckiej został rozstrzygnięty na korzyść papieża. Papież Bonifacy VIII w 1302 r.papalizm - uniwersalną władzę papieża zalicza do dogmatów wiary. Teorii wyższości papieża nad cesarzem sprzyjali twórcy i interpretatorzy prawa kanonicznego np. Gracjan z Bolonii.
Wyclife John - opozycjonista w XIV w. w Anglii, autor 2 prac o kosciele, władzy papieża. Uważa, że moralnym obowiązkiem monarchy jest odebranie kościołowi majętności, gdyż sam ustrój kościoła jest sprzeczny z ewangelią. Kwestionował władzę papieża nad kościołem.
Jan HUS - główny ideolog ruchu husyckiego w Czechach w XVw. Uważał że gnębicieli ludu można obalać siłą, przemoc może być środkiem do zniesienia poddaństwa, likwidacji stanowych przywilejów i przwrócenia ewangelicznych równości.
Kolejny etap: Ferment XIV - koncylializm, jeden z pierwszych ruchów, prekursor humanizmu, okres osłabienia władzy papieża, kwestionują prymat papieski,władzę w kościele oddają w ręce Soboru. . W tym czasie XIII -XIV w rozwija się nauka prawa.
Przedstawicielem nauki prawa jest William Occam 1300 - 1348 r. angielski franciszkanin, twórca nominalizmu - uznaje realność tego co jest indywidualne .Kwestionuje polityczne ambicje papieża.
Dante Aligheri - Poeta „Praca o monarchii” Jest elektykiem. Uznaje że filozofia powinna być autonomiczna autonomiczna w stosunku do teologii. Pesymistycznie ocenia współczesny świat i politykę. Uznał ze istnieje tylko 1 droga ku odrodzeniu, prowadzi ona przez uniwersalną monarchię kierowaną przez cesarza. . monarcha miał być silny , w pełni wyposażony w środki potrzebne do realizacji celów państwa. dante uważał, że cele doczesne są jakby równorzędne z celami wiecznymi. Monarchia nie powinna być zależna od kościoła i państwa.
Marsyliusz z Podwy - Charakteryzuje go anty-indywidualizm. Uważa że dążenia i interesy jednostek nie mogą być sprzeczne z dążeniami zbiorowości kładzie nacisk na ekonomiczne i społeczne wartości które gwarantować ma państwo. Teoria państwa jest u Marsyliusza nowoczesna. Państwo jest rezultatem woli ludzi, to stróż bezpieczeństwa i pokoju. Był prekursorem idei suwerenności ludu. Kwestionował teorię dualizmu prawa ludzkiego i prawa natury. Dla niego prawo boskie będzie prawem o ścisłym znaczeniu tylko w życiu niebieskim.
Odrodzenie -
- nawiązanie do kultury starożytności
- powrót do czystego slowa bożego oparty na 2 założeniach: Ze źródłem tego słowa jest pismo św. I że każdy człowiek może poznać prawdę słów Chrystusa
Zamiast teocentryzmu wprowadzono antropocentryzm. Pojawia się idea humanizmu.
Miccolo Machiavelli - autor koncepcji techniki rządzenia. Jego filozofia jest ścisle utylitarna - uzytkowa. Szczególne znaczenie ma dla niego obserwacja życia i , kieruje się empiryzmem, jego filozofia jest laicka, uznawał, ze podstawową cechą historii państw jest ich cykliczny rozwój. Uważał, że wśród powszechnego zepsucia potrzebna jest twarda władza absolutna monarchy. Pisal o niezbędności dyktatury, polityka nie ma nic wspólnego z moralnością, w polityce liczy się tylko skuteczność. Nie wierzył w boga, dyktaturę uważał za okres przejściowy, prowadzący do docelowego ustroju - do republiki.