System ochrony prawnej konsumenta w UE (W)
dr Nakielska
06.10.2013.
Polityka konsumencka w UE.
Unijne programy ochrony konsumentów - kilkuletnie prognozy unijnych strategii w wyznaczonych obszarach.
Wstępny program dotyczący polityki ochrony i informowania konsumentów. Rezolucja Rady z dnia 14.04.1975.
Pierwszy program:
Zakładał rozwój podstawowych praw konsumenckich i poprawy warunków życia i pracy obywateli państw członkowskich.
Są tworzone kolejne plany wieloletnie. Obecny jest na lata 2007-2013. Nie są to dokumenty wiążące. Tworzą kompilację. Opisują stan obecny i planuje się stan na przyszłość - poprawy warunków w zagrożonych obszarach. Określają ramy legislacyjne. Cechą charakterystyczną jest to, że systematyzuje wzrost ochrony konsumenta i zwiększenie zakresu unijnego prawa konsumenckiego.
Strategia polityki konsumenckiej na lata 2007-2013:
Wzmocnienie polityki konsumentów, polepszenie ich dobrobytu, oraz zapewnienie ich skutecznej ochrony.
Priorytety:
Lepsze monitorowanie rynków konsumenckich oraz krajowych polityk konsumenckich.
W ramach tego monitorowania tworzone są tablice wyników dla rynków konsumenckich. Jest to narzędzie komisji Europejskiej służącym do ustalenia, które z sektorów jednolitego rynku potencjalnie z punktu widzenia konsumentów funkcjonuje nieprawidłowo. Tworzy się to 2 razy do roku (wiosna i jesień). Jesienne badanie jest z punku widzenia funkcjonowania rynku. Wiosną natomiast tablica jest z punktu sytuacji konsumentów. Bardzo jest dostrzegany problem starzenia się społeczeństwa. Jest coraz mniej osób młodych. Średnia długość życia się wydłuża i w przyszłości będzie problem z opiekowaniem się osobami starszymi, bo będzie mało młodych. Starsi będą opiekować się starymi.
Lepsze uregulowania prawne w dziedzinie ochrony konsumentów:
- Przegląd wspólnych przepisów konsumenckich.
- Zajęcie się konkretnymi problemami i wydawanie w ich zakresie przepisów np. kredyty konsumenckie.
- Wsparcie dla organizacji konsumenckich.
Lepsze środki egzekwowania prawa i dochodzenia roszczeń:
- Wprowadzenie skutecznych mechanizmów dochodzenia roszczeń.
- Wprowadzenie alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów (poza sądowe).
- Wprowadzenie zakazów zaprzestania szkodliwych praktyk - dochodzenie roszczeń zbiorowych.
- Ochrona przed niebezpiecznymi produktami.
Lepsze informowanie i edukowanie konsumentów:
- Edukacja w zakresie praw przez sieć europejskich centrów konsumenckich.
- Kampanie informowanie młodych ludzi.
Konsumenci w centrum innych polityk i regulacji UE.
- Interesy konsumentów mają być regulowane również w innych przepisach, które mają na to wpływ.
Europejski program na rzecz konsumentów - zwiększanie zaufania i pobudzanie wzrostu gospodarczego.
Komunikat komisji do parlamentu Europejskiego , Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego i Komitet Regionów z 22.05.2012.
Program ten jest spójny z celami do 2020. Jest opisany stan obecny oraz zakresy do poprawy i wskazane cele przyszłości. Można się dowiedzieć, że wartość rynków stanowi 50% PKB UE. Handel w Internecie daje aż 16 krotnie większy wybór niż w tradycyjnych sklepach. Promuje się tam dostęp do Internetu, by zwiększyć zyski i dostęp do przedmiotów. Największe problemy są w sektorze: spożywczym, energii, transportu, usług cyfrowych i finansowych. Autorzy programu określają, że kryzys kładzie nacisk na znaczenie ceny produktu i na wysokie ryzyko powstania podróbek, które zaniżają cenę, ale również oszustw i ryzyka spadku wiarygodności produktu.
Główne cele w perspektywie 2020:
Poprawa bezpieczeństwa konsumentów:
- Ulepszenie ram regulacyjnych dotyczących bezpieczeństwa produktów i usług , oraz poprawa ram nadzoru rynku.
- Wzmocnienie bezpieczeństwa w łańcuchu żywnościowym
Rozszerzanie wiedzy :
- Poprawa informacji na temat praw w interesów konsumenta oraz zwiększenie świadomości w tej dziedzinie zarówno w śród samych konsumentów, jak i przedsiębiorców.
- Poszerzanie wiedzy i rozwój zdolności, dzięki którym konsumenci będą mogli bardziej skutecznie uczestniczyć w rynku.
Lepsze wdrożenie i sprawniejsze egzekwowanie przepisów, oraz zagwarantowanie możliwości dochodzenia roszczeń:
- Skuteczne wdrażanie Europejskiego Prawa Konsumenckiego w szczególnie najważniejszych sektorach.
- Udostępnianie konsumentom skutecznych sposobów rozstrzygania sporów.
Dostosowanie praw konsumenta i polityki w najważniejszych obszarach do zmian gospodarczych i społecznych:
- Dostosowanie prawa konsumenckiego do wymogów ery cyfrowej.
- Działanie na rzecz wzrostu gospodarczego zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju i wspieranie interesów konsumentów w najważniejszych sektorach:
- usługi finansowe - duże zadłużenie społeczeństwa, kredyty i płatności
- żywność - bezpieczeństwo żywności, marnowanie
- energia elektryczna i gaz - promowanie oszczędności
- rynek turystyczny i transport publiczny
- produkty zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju
Regulacje dotyczące konsumentów w prawie pierwotnym
Traktaty - podstawa demokratycznej współpracy opartej na prawie
1952 - Europejska Współpraca
1958 - Traktat Rzymski: Europejska Współpraca Gospodarcza; Europejska Współpraca Energii Jądrowej
Nie podejmował wprost ochrony prawa konsumentów. Konsument był biernym uczestnikiem wspólnego rynku, a nie adresatem norm wspólnotowych.
1987 - Jednolity Akt Europejski (jednolity rynek). Akt nakładał na Komisję Europejską obowiązek przyjmowania wysokiego poziomu ochrony w zakresie działań w dziedzinie ochrony konsumentów. Ułatwiał te działania w zakresie legislacji.
1993 Traktat o UE (Traktat z Mastrich)
- Ochrona konsumentów została podniesiona do rangi autonomicznej polityki UE
- Wprowadzono nakaz uwzględniania ochrony konsumentów w realizacji innych interesów.
1999 Traktat z Amsterdamu
- dalsze znaczne wznowienie ochrony konsumentów
- położono nacisk na konkretne obszary tej ochrony:
- ochrona zdrowia
- ochrona bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów
- wspieranie praw konsumentów do informacji i edukacji oraz organizowania się w celu zachowania interesów konsumentów
- dalszy nakaz uwzględniania ochrony konsumentów w realizacji innych polityk
2003 Traktat z Nicei
2009 Traktat z Lisbony
Regulacje dotyczące konsumentów w prawie wtórnym
Dyrektywy - podstawowe źródło unijnego prawa konsumenckiego
Rozporządzenie - wchodzi w życie wszędzie na terenie UE (jak ustawa). Akt prawny w UE, który musi być implementowany do prawa krajowego aby były respektowane pomiędzy podmiotami.
Dyrektywy:
- wydawane są w celu zbliżenia krajowych przepisów wykonawczych, ustawowych i administracyjnych,
- zapewniają unifikację prawa UE przy zachowaniu kompetencji ustawodawczych państw członkowskich
- zapewniają elastyczność przy implementacji,
- w dyrektywie UE wskazuje zakres, treść i sposób stosowania wspólnych standardów, a państwo samo wybiera sposób i środek implementacji
- skutek implementacji musi wypełniać założenia danej dyrektywy (w zakresie rezultatu), który ta dyrektywa zakłada.
Charmonizacja dyrektyw (implementacja):
Charmonizacja minimalna: W dyrektywie przyjmuje się minimalne standardy regulacji, poniżej których państwo nie może zejść. Zezwala się na utrzymanie przez państwo lub też dopiero na przyjęcie przez nie przepisów krajowych dalej idących niż wskazania dyrektywy. Z treści dyrektywy wynika, że wyznacza ona minimalny standard ochrony. Celem jest likwidowanie rozbieżności w przepisach krajowych różnych państw członkowskich, wzmocnienie zaufania konsumentów, zwiększenie dla konsumentów korzyści z istnienia rynku wewnętrznego.
Zalety harmonizacji minimalnych:
- pozwala na zachowanie specyfiki krajowego systemu karnego
- elastyczne zastosowanie norm prawnych
- możliwości rozwijania wybranego standardu ochrony konsumentów
Wady harmonizacji minimalnych:
- trudność w zdefiniowaniu wymaganego minimum - często zakres nie wynika wprost i wymaga wykładni
- zagrożenie zróżnicowania standardu ochrony konsumentów w różnych krajach
- trudności w ustaleniu dozwolonego rozszerzenia ochrony przez przepisy krajowe, dlatego że to rozszerzenie musi być proporcjonalne i nie może nadmiernie ograniczać w szczególności swobodnego przepływu towaru.
20.10.2013.
Instytucje Ochrony Konsumentów w UE
Sieć Europejskich Centrów Konsumenckich w Europie (ECC)
Jest to sieć centrów, które informują konsumentów o ich prawach w UE. Bezpłatnie udzielają porad i pomocy w polubownym rozwiązaniu sporów. Sieć ta działa od 2005r w UE, Norwegii i Islandii. Na tą sieć składają się Europejskie Centra Konsumenckie zrzeszone w jedną sieć.
- Sieć ta informuje konsumentów o możliwościach, jakie daje im jednolity rynek;
- Pomoc w rozwiązywaniu indywidualnych problemów (w transakcjach poza granicznych);
- Pomagają w skorzystaniu z procedur trans granicznych;
- Współpracują z innymi Europejskimi sieciami.
- Dostarcza informacji nt poziomu regulacji konsumenckich w prawie krajowym, unijnym i orzecznictwie;
- Wykonuje analizy porównawcze (prawa, ceny);
- Jest źródłem informacji nr problemów konsumenckich dla komisji UE.
Europejskie Centrum Konsumenckie w Polsce (ECK)
Jest finansowane przez UE oraz przez Urząd Ochrony Konkurencki i Konsumentów. Działa również od 2005r. na podstawie porozumienia. Również dotyczy sporów trans granicznych, mimo że jest kierowane do Polaków.
- Przeprowadza wspólnie z mediami akcje informacyjne dla konsumentów;
- Prowadzi kampanie informacyjne i edukacyjne;
- Współpracuje z innymi sieciami współpracującymi z Centrum;
- Do zadań nie należy rozstrzyganie sporów pomiędzy przedsiębiorcami;
- Gdy spór przekracza zakres działania (kraje) to też Centrum nie pomoże w rozwiązaniu sporu;
Dyrekcja Generalna Do Spraw Zdrowia i Konsumentów
Organ KUE nadzorujący min. sprawę ochrony konsumentów. Działalność DG koncentruje się w Okół zagadnień związanych z pracami konsumentów, ochronę zdrowia, bezpieczeństwem żywności, a także dbaniem o właściwe warunki chodowli zwierząt oraz roślin uprawnych i lasów. Obszary działań:
- Monitoruje tzn. kontrola przestrzegania regulacji przepisów dotyczących bezpieczeństwa żywności i produktów, praw konsumentów lub zdrowia publicznego przez władze krajowe;
- Wysyłanie opinii (działalności konsultacyjna);
- Podejmowanie działań - wsparcie władz krajowych i regionalnych.
Europejska Grupa Konsultacyjna Do Spraw Konsumentów (ECCG)
Organ doradczy komisji Europejskiej. W skład wchodzą krajowe organizacje konsumenckie z każdego kraju UE. 4 razy w roku mają spotkanie w Brukseli. Zadania:
- Omawianie z komisją spraw dotyczących konsumentów i doradzanie jej w tym zakresie;
- Informuje Komisję o polityce Konsumenckiej realizowanej w UE;
- Przekazuje informacje i opinie organizacji konsumenckich z państw należących do UE.
Europejskie Organizacje Konsumenckie
Europejska Organizacja Konsumencka (BEUC)
Jest to federacja różnych organizacji krajowych z siedzibą w Brukseli z 41 krajów. Celem wywieranie wpływów na kształt polityki w UE dot. Konsumentów oraz promowanie interesów wszystkich konsumentów na poziomie Europejskim. Członkiem jest Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, które:
- Udziela porad prawnych;
- Prowadzi edukacje konsumencką;
- Opiniuje przepisy konsumenckie;
- Prowadzi badania rynku i konsumentów.
Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Koordynacji Reprezentacji Konsumentów w Procesie Standaryzacji.
Działa na rzecz wzrostu roli, jaką odgrywają konsumenci w procesie standaryzacji tj. w procesie opracowywania regulacji i wytycznych w zakresie wymogów technicznych, które mają zapewnić prawidłowe działanie i bezpieczeństwo towarów i usług. Do priorytetowych obszarów działania należą:
- Bezpieczeństwo dzieci;
- Konstrukcje;
- Urządzenia domowe;
- Ochrona środowiska;
- Informowanie społeczeństwa;
- Bezpieczeństwo usług i ruchu drogowego.
Celem tego stowarzyszenia jest zapewnienie odpowiedniej reprezentacji interesów konsumenckich przed Europejskim Instytutem Normalizującym.
Europejska Wspólnota Spółdzielni Spożywców.
Siedziba jest w Brukseli. Skupia inne organizacje. Reprezentuje interesy konsumentów na poziomie Europejskim. Uczestniczy w komitetach powoływanych przez KUE. Promuje interesy
Instytucje Ochrony Konsumentów w Polsce:
- UOK,
- Inspekcja Handlowa,
- Powiatowi (Miejscowi) Rzecznicy Konsumentów,
- Federacja Konsumentów,
- Europejskie Centrum Konsumenckie,
- Rzecznik Ubezpieczonych,
- Urząd Komunikacji Elektronicznej,
- Rzecznik Praw Pacjenta.
Definicja KONSUMENTA w UW.
Brak jednolitości definicyjnej, co powoduje brak spójności. W dyrektywach znajdują się słowniczki, które opisują:
Każda osoba fizyczna, która zawiera umowę mającą nieuczciwe warunki w celach nie związanych z działalnością zawodową [93/13]
Oznacza każdą osobę fizyczną, która w ramach umów zawieranych na odległość objętych niniejszą dyrektywę działa w celach nie związanych z działalnością gospodarczą, przedsiębiorstwem lub zawodem [2002/65]
Orzecznictwo Europejskiego trybunału Sprawiedliwości dot. przejęcia konsumentów ETS w swoim orzecznictwie odwołuje się do przeciętnego konsumenta. Jest dostatecznie poinformowany oraz dostatecznie uważny i ostrożny przy uwzględnieniu czynników społecznych kulturowych i językowych.
Test przeciętnego konsumenta:
- Nie jest statyczny,
- Krajowe sądy i organy administracyjne muszą polegać na własnej ocenie w celu ustalenia typowej reakcji przeciętnego konsumenta w konkretnej sytuacji.
Wybrane aspekty unijnej ochrony konsumentów w zakresie niedozwolonych wzorów umownych ze szczególnym uwzględnieniem regulacji polskich.
Źródła prawa UE - Dyrektywa 93/13 (05.04.93r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Została zmieniona przez 2011/83 z 25.10.2011)
Definicje w dyr. 93/13:
- sprzedawca lub dostawca - każda osoba fizyczna lub prawna, która w umowach objętych dyr. 93/13 działa w celach dot. handlu, przedsiębiorstwa i zawodu bez względu na to czy należy do sektora prywatnego czy publicznego.
- nieuczciwe warunki - oznaczają warunku umowne, które nie były indywidualnie negocjowane, jeżeli stoją one w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta.
Co wprowadza dyrektywa:
- ciężar dowodu, że warunki były negocjowane ciąży na sprzedawcy,
- prawo krajowe musi zapewnić wymaganie aby postanowienie umów konsumenckich było jasne i przystępne (prosty i zrozumiały język), jeśli tak nie jest to wszelkie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść konsumenta, jeżeli będą nieuczciwe to one nie wiążą (jeśli jest to główny warunek umowy),
- państwo ma obowiązek zapewnić stosowne i skuteczne środki w celu przeciwdziałania w stosowaniu nieuczciwych umów konsumenckich np. możliwości wytyczania powództw lub środki administracyjne zapobiegające na wyeliminowanie tych umów,
- dyrektywa 93/13 ma charakter generalny bo dotyczy wszystkich umów między konsumentem, a osobą prowadzącą działalność,
- zawiera zakaz warunków, które mogą być uznane na nieuczciwe. Mogą to być warunki, których celem lub skutkiem jest:
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności prawnej sprzedawcy lub dostawcy w przypadku śmierci konsumenta lub doznania przez niego obrażenia ciała spowodowanych działaniem lub zaniechaniem ze strony sprzedawcy lub dostawcy.
Niewłaściwe wyłączenie lub ograniczenie praw konsumenta wobec sprzedawcy lub dostawcy albo innej ze stron w przypadku całkowitego lub częściowego nie wywiązania się albo też niewłaściwego wywiązania się sprzedawcy lub dostawcy z któregokolwiek zobowiązań umownych włącznie z możliwością umorzenia długu należnego sprzedawcy lub dostawcy w zamian za odstąpienie od roszczeń, jakie konsument może mieć wobec niego.
Sporządzanie umowy wiążącej dla konsumenta, podczas gdy świadczenie usług przez sprzedawcy lub dostawcy zależne jest od warunku, którego spełnienie zależy tylko od dobrej woli sprzedawcy lub dostawcy.
Zezwolenie sprzedawcy lub dostawcy na zatrzymanie sum wpłaconych przez konsumenta, gdy ten decyduje się nie zawierać, ani nie wykonać umowy bez zapewnienia konsumentowi prawa do odszkodowania wysokości równoważnej kwoty ze strony sprzedawcy lub dostawcy, jeśli których z nich jest stroną unieważniającą umowę.
Nałożenie na konsumenta obowiązku wniesienie rażąco wysokiego odszkodowania w razie nie wykonania przez niego zobowiązań.
Upoważnienie sprzedawcy lub dostawcy do rozwiązania umowy wg swojego uznania, podczas gdy konsument takiego samego prawa nie ma lub pozwolenie sprzedawcy lub dostawcy na utrzymanie sum niewykonanych nie wykonane jeszcze usługi, w przypadku gdy stroną rozwiązującą umowę jest sprzedawcy lub dostawcy.
Uniemożliwienie sprzedawcy lub dostawcy wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony bez powiadomienia, chyba że istnieją ku temu poważne podstawy.
Automatyczne przedłużenie umowy na czas określony, o ile konsument nie oświadczył inaczej, w przypadku gdy wyznaczony dla konsumenta nieprzekraczalny termin, w którym może zawiadomić o nie przedłużaniu umowy jest stanowczo za krótki.
Umożliwże sprzedawcy lub dostawcy wg własnego uznania jednostronnej zmiany warunków bez uzasadnienia powodu wymienionego w umowie.
Umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy dokonywania jednostronnych zmian w celach dostarczanego produktu lub usługi bez uzasadnionego powodu.
Możliwości ustalania cen towaru w momencie dostawy lub umożliwienie sprzedawcy towarów lub dostawcy usług podwyższania cen bez zapewnienia konsumentowi prawa do unieważnienia umowy jeśli w obu przypadkach cena jest zbyt wysoka w stosunku do cen obowiązujących w chwili składania zamówienia.
Przyznanie sprzedawcy lub dostawcy prawa ustalania czy dostarczone towary czy usługi są zgodne z tymi, które były zamawiane na podstawie umowy lub XXXXXXXXXXXXXXXX sprzedawcy lub dostawcy włączonego prawa do interpretowania warunków umowy.
Ograniczenie zobowiązań sprzedawcy lub dostawcy w zakresie respektowania zobowiązań zaciągniętych przez jego przedstawicieli lub uzależnienie zgodności zobowiązań od spełnienia szczególnych formalności.
Zobowiązanie konsumenta do wypełnienia wszystkich jego zobowiązań wynikających z umowy, podczas gdy sprzedawca lub dostawca nie wypełnia swoich.
Umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy przeniesienia jego praw i obowiązków wynikających z umowy bez uprzedniej zgody konsumenta, co może się przyczynić do zmniejszenia gwarancji praw konsumenta.
Wyłączenie lub ograniczenia praw konsumenta z powództwem lub z korzystania z innego środka zabezpieczającego, zwłaszcza zaś żądanie od konsumenta poddania sporów wyłącznie pod arbitraż nieobjęty przepisami prawa, bezprawne ograniczanie dostępności dowodów lub przerzucenie na konsumenta ciężaru dowodu, który w związku ze stosowanym prawem powinna dostarczać druga strona umowy.