Marta Woźniak

INSTRUMENTY ZAGRANICZNEJ POLITYKI HANDLOWEJ

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej, które władza państwowa może stosować dla osiągania określonych celów gospodarczych, zależą od systemu gospodarczo-społecznego, tj. muszą być dostosowane do panujących w tym kraju stosunków własnościowych, charakteru podmiotów gospodarczych podejmujących decyzje produkcyjne, inwestycyjne, eksportowe i importowe oraz do funkcjonującego w danym kraju mechanizmu gospodarczego.

W systemie gospodarki rynkowej, opartej na instytucji własności prywatnej, decyzje ekonomiczne podejmowane są przez poszczególne przedsiębiorstwa. Państwo nie może w tym systemie bezpośrednio nakazać określonej działalności, np. podjęcia określonych inwestycji, rozwoju określonego albo rodzaju produkcji, podjęcia, zwiększenia albo zmniejszenia eksportu, zmiany jego struktury itp. Decyzje w tych sprawach należą bowiem do prywatnych przedsiębiorstw, spółek lub zrzeszeń. Państwo może natomiast, działając w interesie ogólnospołecznym, zakazać określonej produkcji, np. szkodliwej dla zdrowia, stwarzającej zagrożenie dla środowiska naturalnego itp. Podobnie, może zakazać (np. na okres przejściowy) wywozu z kraju podstawowych produktów rolnych, niezbędnych dla wyżywienia kraju, surowców deficytowych, zwłaszcza o charakterze strategicznym, może zakazywać eksportu określonych technologii, a także maszyn i urządzeń, uzbrojenia itp. Może również zakazywać przywozu określonych produktów szkodliwych dla zdrowia (zwłaszcza narkotyków), leków nie odpowiadających normom i nie posiadających odpowiednich atestów, produktów żywnościowych nie odpowiadających normom sanitarnym, roślin i zwierząt gospodarskich z krajów dotkniętych określonymi chorobami.

Zwykle jednak w gospodarce rynkowej państwo wpływa na obroty gospodarcze z zagranicą przy pomocy środków pośrednich oddziałujących na decyzje przedsiębiorstw, poprzez zwiększanie lub zmniejszanie opłacalności określonej działalności gospodarczej. Od najdawniejszych czasów państwo obciążało swych obywateli świadczeniami rzeczowymi lub pieniężnymi w formie danin i podatków na rzecz państwa. Od dawna obciążało opłatami kupców przyjeżdżających z towarem do kraju lub przejeżdżających przez terytorium danego kraju, korzystających z dróg, mostów, portów, miejsc targowych, składów itp.

W polityce wymiany gospodarczej z zagranicą (polityce handlowej), państwo może stosować zakazy i nakazy (narzędzia administracyjnego oddziaływania).

W gospodarce rynkowej ich stosowanie jest jednak ograniczone. Nie jest ono zgodne z zasadą wolności, która jest podstawą państwa demokratycznego. Najczęściej mamy do czynienia z instrumentami pośredniego oddziaływania, które opierają się na wykorzystywaniu mechanizmu rynkowego (nakazy i zakazy to instrumenty bezpośredniego oddziaływania).

Państwo może również stosować narzędzia, które oddziaływają na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą (globalne) oraz na niektóre wybrane aspekty, np. wzrost obrotów usług, poprawa sytuacji w bilansie handlowym itp. (selektywne). Ponadto państwo oddziałując na wymianę gospodarczą z zagranicą oprócz typowych narzędzi polityki handlowej (cła, opłaty wyrównawcze, subwencje eksportowe itd.) stosuje wiele narzędzi właściwych polityce makroekonomicznej (np. zmiany stóp podatkowych, kursu walutowego itp.).

Według szerokiego, uniwersalnego kryterium (wpływ środków pozataryfowych na strukturę towarową, wolumen handlu i kierunku handlu zagranicznego) możemy wyróżnić trzy typy środków pozacelnych. Są to:

I - środki bezpośrednio oddziałujące na handel międzynarodowy,

II - środki pośrednio dyskryminujące,

III - środki ogólnogospodarcze nie wpływające bezpośrednio na handel.

Jeżeli chodzi o typ I, to podzielono je na środki oddziałujące na import oraz eksport. Wyróżniono tam również - w każdej z tych grup - środki ilościowe i działające poprzez koszty i ceny. Ten ostatni podział zastosowano również w typie II.

Klasyfikacja GATT z 1985r (uwzględniająca w szczególności relacje środków pozataryfowych do produkcji krajowej) wyodrębnia pięć kategorii narzędzi pozacelnych.

Są to :

I - udział państwa w handlu (pomoc rządu, cła wyrównawcze, zakupy rządowe, handel państwowy, monopol państwa),

II - cła i administracyjne postępowanie przy imporcie (cła antydumpingowe, wartościowanie celne, klasyfikacja, zasady pochodzenia towaru, formalności celne),

III - techniczne przeszkody (ogólne i techniczne przepisy, standardy, wymogi dotyczące testowania i certyfikatów),

IV - ograniczenia specyficzne (ograniczenia ilościowe i licencjonowanie importu, embargo, kontrola wymiany, VER, dyskryminacyjne porozumienia dwustronne itp.),

V - opłaty w imporcie (uprzednie depozyty importowe, opłaty portowe, podatki dyskryminujące, restrykcje kredytowe, podatki graniczne).

Podobna jest klasyfikacja środków pozacelnych w handlu międzynarodowym stworzona przez UNCTAD w latach osiemdziesiątych. Wyróżnia ona pięć grup:

I - ograniczenia ilościowe i specyficzne (kwoty importowe, ograniczenia eksportu itd.),

II - opłaty pozacelne (zróżnicowane podatki, depozyty, podatki graniczne itp.),

III - ogólnoekonomiczna polityka państwa, a szczególnie udział w handlu zagranicznym (subsydia i inne formy pomocy, zakupy rządowe, handel państwowy, monopol państwa, różne polityki szczegółowe itd.),

IV - procedury celne i postępowanie administracyjne (wartościowanie dla potrzeb celnych),

V - bariery techniczne (przepisy zdrowotne i sanitarne, standardy jakościowe, bezpieczeństwa, przepisy dotyczące opakowania i oznakowania itp.).

1) Ograniczenia ilościowe

To bezpośrednie wyznaczenie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr , które mogą być wwiezione do kraju w określonym czasie. Ograniczenie to ma najczęściej charakter kontyngentu ilościowego. Po raz pierwszy zostało zastosowane na masową skalę w okresie wielkiego kryzysu lat 1929-1933.

Mogą być stosowane na różnym poziomie. W skrajnym przypadku limit (kontyngent) może wynosić zero. Wtedy mamy do czynienia z zakazem importu (embargo). Może być wyższy od poziomu importu, jaki byłby możliwy, gdyby tych ograniczeń nie było. Kontyngent taki jest więc fikcją.

Wyróżniamy następujące rodzaje kontyngentów:

-globalne lub przyznawane poszczególnym krajom,

-autonomiczne lub umowne,

-sztywne lub elastyczne (uwzględniają możliwość zwiększenia importu w trakcie ich obowiązywania).

Przyczyny stosowania ograniczeń ilościowych importu są podobne, jak w przypadku innych narzędzi, głównie ceł. Są to przede wszystkim ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną oraz poprawa sytuacji w bilansie płatniczym. W stosunku do ceł ograniczenia ilościowe umożliwiają jednak bezpośrednią regulację wielkości importu. Należy także pamiętać, że nie przyniosą one dochodu budżetowi państwa (zyskuje posiadacz licencji importowej).

Ekonomiczne skutki ograniczeń ilościowych importu są następujące:

-podnoszą poziom cen, gdyż ograniczają podaż przy danym popycie,

-stymulują wzrost produkcji krajowej (mniejszy import) chociaż przyczyniają się do osłabienia jej konkurencyjności, rozwoju postępu naukowo-technicznego itd..,

-maja pozytywny wpływ na bilans płatniczy, zmniejsz się import przy danym eksporcie (jeżeli inne kraje nie wprowadzą środków odwetowych),

-mogą przyczynić się do poprawy terms of trade (pod warunkiem, że ograniczenia importu spowodują spadek cen, a więc gdy są one znaczne.

Technicznym środkiem umożliwiającym egzekwowanie przestrzegania ilościowego kontyngentu przewozu jest wprowadzenie licencji importowych czyli dokumentów pozwalających importerom na przewóz z zagranicy określonej ilości towaru.

W sumie można stwierdzić, że ograniczenia ilościowe, chociaż skuteczne i łatwe do wprowadzenia, są obarczone wieloma wadami. Ich stosowanie, podobnie jak w przypadku cła, powoduje przesunięcie części produkcji od bardziej efektywnych producentów zagranicznych do mniej wydajnych producentów krajowych. Stosowanie kontyngentów ilościowych powoduje możliwość występowania napięć między poszczególnymi krajami oraz importerami krajowymi.

Przyczynia się to do tego, że począwszy od powołania GATT, ograniczenia ilościowe były uważane za niezgodne z postanowieniami tej organizacji. W efekcie większość tego typu ograniczeń została usunięta na początku lat 60 XX w., mimo iż GATT/WTO daje swoim członkom możliwość sięgania do ilościowych ograniczeń, wymagają one jednak spełnienia ścisłych warunków i nie mogą być stałe.

2) Dobrowolne ograniczenia eksportu (VER- Voluntary export restraints)

Wymienione wyżej słabości systemów ograniczeniowych, a zwłaszcza stanowcze odrzucenie ich przez GATT, sprawiły że sięgnięto do kolejnego środka polityki handlowej na początku lat 60. Są to ograniczenia w stosunku do eksportu, tzw. VER (Voluntary Export Restraint). Polegają na tym, że eksportujący dany towar zobowiązuje się wobec importera,że jego eksport w ciągu roku nie przekroczy określonej kwoty. Ograniczenia te są stosowane najczęściej na żądanie importera, dlatego określenie „dobrowolne” nie odzwierciedla istoty zjawiska i może być mylące. Porozumienia te są zawierane dlatego, że w sytuacji, gdyby dany kraj eksporter odrzucił propozycję negocjacji, to mógłby się spotkać z bardziej dotkliwymi ograniczeniami ze strony importera o charakterze autonomicznym. Mogą więc być także atrakcyjne dla kraju eksportującego dany towar, a ponadto w dużym stopniu redukują element niepewności w bilateralnych stosunkach handlowych.

Do porozumień takich dochodzi najczęściej w przypadku tych towarów, których produkcja w kraju importera przechodzi poważny kryzys. Nadmierny import mógłby wtedy spowodować całkowite załamanie danej gałęzi, co wywołałoby poważne skutki ekonomiczne, społeczne i polityczne. W przeszłości dotyczyły one takich produktów, jak tekstylia, stal i wyroby stalowe, samochody, elektronika. Na większą skalę pojawiły się w latach siedemdziesiątych jako odpowiedź na recesję gospodarczą, największą od zakończenia II wojny światowej. Stosowane były również latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.

Ograniczenia ilościowe w eksporcie mogą mieć również inny charakter. Mogą być rzeczywiście dobrowolne, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. dla ograniczenia eksportu towarów, które w danym kraju są deficytowe. W praktyce miało to miejsce w dawnych krajach socjalistycznych, a także w niektórych krajach państwach rozwijających się. Inny przykład to ograniczenia eksportu ze względów bezpieczeństwa (np. broni) lub ze względów politycznych (jako środek retorsji wobec jakiegoś kraju).

Analiza funkcjonowania dobrowolnych ograniczeń eksportu sprowadza się przede wszystkim do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, co skłania eksporterów do takiego kroku.

Niektóre kraje godzą się na takiego rodzaju ograniczenia, dostrzegając w tym swój długookresowy interes gospodarczy. Liczą np. na poparcie USA czy krajów UE przy uzyskiwaniu pomocy z MFW i Banku Światowego czy w rokowaniach na temat redukcji zadłużenia lub też na kontynuację inwestycji bezpośrednich. Można wreszcie przypuszczać, że niekiedy eksporter jest skłonny ograniczyć wywóz do określonego kraju, aby nie pogarszać sytuacji partnera będącego ważnym rynkiem zbytu.

Korzyścią krajów godzących się na dobrowolne ograniczenia eksportu może być także uniknięcie niedogodności związanych z wystawieniem na działanie innych narzędzi polityki handlowej. Bardzo ważnym argumentem jest również możliwość uzyskania za wywożone produkty wyższej ceny.

Stały wzrost ilości i skali porozumień o dobrowolnym ograniczeniu eksportu został przerwany w wyniku porozumienia kończącego Rundę Urugwajską GATT. W jej wyniku od 1995 r. nie można zawierać nowych tego typu umów, a już istniejące powinny zostać rozwiązane.

3. Ograniczenia techniczne, fitosanitarne i weterynaryjne

W celu zapewnienia skutecznego działania zasady swobody przepływu towarów konieczne było także ujednolicenie norm jakościowych. Bariery o charakterze jakościowym dzieli się na fizyczne i techniczne. Pierwsza kategoria obejmuje m.in. wszelkie formalności celne i związane z przekraczaniem granic państwowych (np. kontrole sanitarne, fitosanitarne, weterynaryjne, kontrole toksyczności odpadów, bezpieczeństwa przewożonych towarów).

Tego typu normy są w zdecydowanej większości wyrazem suwerennego prawa każdego kraju do zapewnienia swym obywatelom bezpieczeństwa, uchronienia ich przed chorobami, bądź też wynikają z potrzeb niezbędnej w społeczeństwie przemysłowym standaryzacji. Tak długo jak te normy techniczne i sanitarne są jednakowe dla producentów krajowych i zagranicznych, trudno uznać je za ograniczenia w dostępie do rynku.

Oprócz ustalania samych norm, czynnikiem utrudniającym dostęp zagranicznych towarów na rynek danego kraju może być też sposób kontroli ich przestrzegania. W sumie można stwierdzić, że normy techniczne i przepisy sanitarne często stają się czynnikiem utrudniającym swobodę wymiany międzynarodowej, a tym samym zmniejszającym korzyści. Stąd też dla zwiększenia korzyści z handlu międzynarodowego duże znaczenie ma eliminowanie tego typu barier przez ujednolicanie standardów technicznych.

Wspólnotowy Kodeks Celny zniósł od 1 stycznia 1993 r. uciążliwe formalności celne przy przewozie towarów przez wewnętrzne granice między państwami członkowskimi UE. Jednocześnie dokonano uproszczenia procedur związanych z kontrolami fitosanitarnymi oraz sanitarnymi. Znacznie trudniejszym i dłuższym procesem było ujednolicenie norm technicznych. W Unii Europejskiej przyjęto różne metody harmonizacji wymogów technicznych (standardów). W odniesieniu do wymogów obowiązujących przy wprowadzaniu danego towaru, które nie różnią się istotnie w poszczególnych państwach (spełniają podobne kryteria), stosuje się zasadę tzw. wzajemnego uznawania. Polega ona na tym, że towar wprowadzony legalnie do obrotu w jednym państwie członkowskim i spełniający wszystkie wymogi obowiązujące w tym kraju musi być dopuszczony na rynek pozostałych państw. Zasada ta działa poprawnie w przypadku produktów, dla których wymogi techniczne i inne w poszczególnych krajach są zbliżone.
W odniesieniu do pozostałych wyrobów obowiązuje harmonizacja sektorowa wymogów technicznych lub harmonizacja w ramach tzw. nowego podejścia.

Dyrektywy starego podejścia szczegółowo określają wymogi techniczne, próbując je ujednolicić w krajach członkowskich. W ramach "nowego podejścia" do harmonizacji technicznej ujednolicane są jedynie zasadnicze (podstawowe) wymagania techniczne. Harmonizację narodowych przepisów na mocy dyrektyw nowego podejścia zastosowano m.in. do takich wyrobów, jak: maszyny, zabawki, zbiorniki ciśnieniowe, urządzenia medyczne, wagi, dźwigi, materiały budowlane, jachty, niektóre urządzenie telekomunikacyjne. Dyrektywy określają cel do osiągnięcia oraz definiują jedynie zasadnicze warunki, których spełnienia wymaga interes publiczny, a więc dotyczące bezpieczeństwa, ochrony środowiska, zdrowia.

Zgodnie z nowym podejściem wyrób może być wprowadzony na rynek tylko wówczas, gdy spełnia określone wymagania w zakresie użytkowania danego wyrobu. W związku z tym każdy producent musi przeprowadzić analizę mającą na celu stwierdzenie, które z zasadniczych wymagań mają zastosowanie do danego wyrobu. Taka analiza powinna być zapisana i włączona do dokumentacji technicznej wyrobu.

• Zakazy i ograniczenia:

• obowiązuje zakaz przywozu i wywozu środków odurzających, substancji psychotropowych,

przywóz, przewóz broni i amunicji wymaga przedstawienia zaświadczenia wydanego przez właściwego Konsula RP, zaś wywóz - odpowiedniego zaświadczenia z policji,

• nie wolno przewozić zwierząt (ani wyrobów z nich) objętych ochroną gatunków ginących, wynikającą z Konwencji o Międzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzętami i Roślinami Gatunków Zagrożonych Wyginięciem (CITES),

• przywozu dzieł sztuki można dokonać tylko zgodnie z przepisami kraju wywozu, na wywóz dóbr kultury wymagane jest uzyskanie zezwolenia Ministra Kultury lub instytucji działającej z upoważnienia ministra albo zaświadczenia stwierdzającego, że wywożony przedmiot nie podlega zakazowi wywozu - dotyczy to w szczególności przedmiotów wytworzonych przed 9 maja 1945 r.,

• przy przywozie zwierząt - należy spełnić wymogi weterynaryjne (przedstawić świadectwo zdrowia przywożonego zwierzęcia wydane przez właściwy organ państwa, z którego zwierzę pochodzi),

• przy przywozie roślin - należy przedłożyć odpowiednie zaświadczenie fitosanitarne, istnieje zakaz przywozu wyrobów zawierających azbest, zabroniony jest przywóz odpadów (m.in. zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych).

4) Dumping

Dumping to polityka polegająca na sprzedaży swoich produktów za granicę po cenach niższych niż na rynku krajowym lub po cenach niższych od kosztów ich wytworzenia. Można wyróżnić trzy rodzaje dumpingu:

- dumping sporadyczny: jest to sporadyczne sprzedawanie produktu za granicę po cenach niższych od kosztów wytworzenia. Jest procesem przejściowym i krótkookresowym. Wynika z sytuacji nadzwyczajnych, na przykład gwałtownego spadku popytu na rynku krajowym lub wyjątkowego urodzaju w danym roku. Producent decyduje się sprzedać swój produkt za granicę poniżej kosztów w celu uniknięcia strat związanych na przykład z magazynowaniem towaru. Praktyka ta, jeśli zdarza się sporadycznie, nie spotyka się na ogół z reakcją kraju przyjmującego;

- dumping łupieżczy: celem takiej polityki jest zdobycie jakiegoś rynku i wyeliminowanie konkurencji, poprzez zaproponowanie cen niższych od kosztów wytworzenia. Konkurencyjne przedsiębiorstwa, mając mniejsze zasoby, nie mogą sprostać takiej praktyce i zostają wyeliminowane z rynku. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo stosujące dumping łupieżczy stanie się na danym rynku monopolistą podwyższa ceny, aby realizować zysk monopolistyczny. Ten rodzaj dumpingu uznaje się za praktykę nieuczciwej konkurencji. W handlu międzynarodowym praktyki tego typu są przyczyną nakładania przez państwo importera karnych ceł (cło antydumpingowe) czy ustanawiania ograniczeń ilościowych co do importu jakiegoś towaru;

- dumping stały: jest to sprzedaż towaru na rynek zagraniczny po cenie niższej niż na rynku krajowym. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku, gdy popyt na dane dobro na rynku krajowym jest dużo mniej elastyczny niż na rynku zagranicznym. W takim wypadku producent może sprzedawać towar po stosunkowo wysokiej cenie na rynku krajowym (szczególnie, gdy jednocześnie nałożone są ograniczenia na import tego dobra). Jednocześnie chcąc zwiększyć sprzedaż na rynku zagranicznym przy elastycznym popycie musi obniżać ceny. Praktyka ta może być uzasadniona z punktu widzenia producenta, może być również korzystna dla społeczeństwa kraju importera. Jednocześnie może być sprzeczny z interesem wytwórców w kraju importera.

Sprzedaż towarów po cenach dumpingowych nie jest na ogół tolerowana przez władze kraju, którego ona dotyczy. Do jej wyeliminowania rządy posługują się środkami antydumpingowymi. Są to przede wszystkim cła antydumpingowe, czyli opłaty nakładane na towary importowane po cenach dumpingowych z zamiarem zniwelowania różnicy między ceną dumpingową a ceną, którą uznaje się za normalną. W okresie poprzedzającym wprowadzenie ceł antydumpingowych państwa stosują często tymczasowe środki ochronne np. żądanie od eksporterów depozytów lub weksli w wysokości spodziewanych ceł.

Dumping jest jedną z najczęściej spotykanych nieuczciwych praktyk handlowych, zaś procedury antydumpingowe wielokrotnie stosowanym mechanizmem obronnym. Dla polskich przedsiębiorców jest to szczególnie widoczne w kontaktach handlowych z Unią Europejską.

Podstawą prawną dla postępowania antydumpingowego w Unii Europejskiej są przepisy Rozporządzenia Rady nr 384/96 z późniejszymi zmianami.

Zgodnie z postanowieniami art. 1.2 rozporządzenia dumping występuje, gdy cena eksportowa produktu sprzedawanego do Unii Europejskiej jest niższa od ceny takiego samego lub podobnego produktu na rynku krajowym. Tak więc dla ustalenia, czy w konkretnym przypadku mamy do czynienia z praktykami dumpingowymi należy porównać cenę tego samego (podobnego) produktu kierowanego na rynek krajowy i unijny. Przedmiotowa regulacja zawiera wskazówki co do powyższych działań. Porównanie powinno być dokonane w sposób uczciwy, należy uwzględniać sprzedaż dokonywaną na tym samym szczeblu produkcji oraz możliwie w tym samym czasie. Szczegółowo uregulowane są kwestie obliczania krajowej ceny produktu (w zależności od stanu faktycznego może to być cena normalna lub wartość konstruowana), procedury porównywania oraz ewentualnych korekt.

Jednakże dla wprowadzenia środków antydumpingowych nie jest wystarczające jedynie stwierdzenie zaistnienia dumpingu. Spełnione bowiem muszą być łącznie dalsze warunki, co może być niekiedy bardzo trudne tj.:

• przemysł Wspólnoty musi ponieść szkodę, co zgodnie z postanowieniami art. 3.1 rozporządzenia obejmuje zarówno szkodę rzeczywistą, jak i groźbę wyrządzenia szkody oraz negatywny wpływ na powstanie gałęzi wspólnotowego przemysłu,

• istnieje związek przyczynowy między importem po cenach dumpingowych a szkodą, a contrario czy istnieją inne czynniki wpływające na powstanie uszczerbku poza przedmiotową sprzedażą,

• nałożenie środków antydumpingowych musi leżeć w interesie Wspólnoty (w odniesieniu zarówno do producentów, jak i konsumentów).

W ciągu ostatnich kilkunastu lat liczba postępowań antydumpingowych wyraźnie wzrosła. Wśród krajów stosujących te środki wyraźnie przodują USA i państwa UE. Polska np. zastosowała środki antydumpingowe wobec włókien syntetycznych z Białorusi oraz zapalniczek gazowych z Chin, Tajwanu i Wietnamu. Wśród takich towarów, które podlegają temu zjawisku dominują wyroby finalne o stosunkowo niskim stopniu przetworzenia (stal, cement, soda), a także niektóre produkty pracochłonne (obuwie) i elektroniczne.

5) Środki specjalne kontroli eksportu- COCOM

COCOM - funkcjonujący w czasach zimnej wojny (od 1949) Komitet Koordynacyjny Wielostronnej Kontroli Eksportu (ang. Coordinating Committee for Multilateral Export Controls) - skupiał 17 państw zachodnich (USA, Japonię, Australię i kraje zachodnioeuropejskie), dysponentów najbardziej zaawansowanych technologii. Formalnie rozwiązany w 1995. Komitet ten miał za zadanie nie dopuścić do uzyskania przez którykolwiek z krajów tzw. bloku wschodniego ("demoludów") i za ich pośrednictwem Związkowi Radzieckiemu najnowocześniejszych towarów i technologii tzw. "podwójnego zastosowania", tzn. mogących obok normalnych zastosowań cywilnych posłużyć np. rozwojowi techniki wojskowej skierowanemu przeciw państwom zachodnim.

System kontroli eksportu z krajów zachodnich wypracowany przez COCOM działał niezwykle skutecznie; mimo to większość blokowanych podzespołów elektronicznych dostępna była praktycznie bez ograniczeń u pośredników, ale za znacznie wyższą cenę. Ciekawym ograniczeniem był zakaz eksportu oscyloskopów o paśmie ponad 100 MHz podczas gdy ich odpowiedniki produkowane były w Polsce. Przez całą II połowę lat 80. bez przeszkód trwał masowy import komputerów klasy PC i komponentów do nich, formalnie znajdujących się w spisach COCOM.

Sukcesem Jesieni Ludów było między innymi to, że wiele z ograniczeń COCOM wobec Polski i niektórych innych krajów Europy Wschodniej zostało wycofanych już w 1990, co dopiero umożliwiło m.in. rozwój Internetu w tej części świata, a pierwsza decyzja likwidująca wszelkie ograniczenia podjęta została na początku maja 1991 w odniesieniu do Węgier; wkrótce potem nastąpiły one w stosunku do pozostałych krajów.

31 marca 1994 państwa zrzeszone w ramach COCOM scedowały jego zadania i funkcje nowej organizacji powołanej pod nazwą tzw. Porozumienia Waasenaar, które wg stanu z 2006 r. grupuje 39 państw m.in. Polskę i inne kraju dawnego bloku wschodniego.

6) Porozumienie z Wassenaar (Wassenar Arrangement)

Porozumienie z Wassenaar dotyczyło kontroli eksportu broni konwencjonalnej oraz towarów i technologii podwójnego zastosowania (czyli mogących mieć zastosowanie wojskowe i cywilne). Nastąpiło to po formalnym rozwiązaniu COCOM-u.

Na posiedzeniu plenarnym w lipcu 1996r. w Wiedniu, siedzibie Sekretariatu PW, podjęto szereg decyzji umożliwiających działanie nowego reżimu kontrolnego. Zaaprobowano tzw. "Elementy Początkowe" określające cele, zasięg, procedury działania reżimu oraz zakres wymiany informacji. Uzgodnienia te mają kompromisowy i ewolucyjny charakter. Trzeba podkreślić, że reżim nie jest skierowany przeciwko żadnemu państwu lub grupie państw nie ma też na celu przeszkadzać transakcją zawieranym w dobrej wierze, ani naruszać praw państw do uzyskania legalnych środków obrony, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.

Głównym celem PW jest:

1. Przyczynianie się do regionalnego oraz międzynarodowego bezpieczeństwa i stabilizacji; środkiem do realizacji tego celu jest zwiększenie przejrzystości i odpowiedzialności w transferach broni konwencjonalnej oraz dóbr podwójnego zastosowania dla zapobiegania ich nadmiernemu nagromadzeniu mogącemu powodować destabilizację bezpieczeństwa;

2. Uzupełnienie i wzmocnienie, przy unikaniu dublowania, istniejących reżimów kontrolnych dotyczących nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków ich przenoszenia;

3. Skoncentrowanie działań na kontroli transferów broni i dóbr podwójnego zastosowania niosących największe zagrożenie dla pokoju oraz bezpieczeństwa regionalnego i międzynarodowego;

4. Wzmocnienie współpracy dla zapobiegania transferom broni oraz dóbr podwójnego zastosowania do państw i regionów budzących zaniepokojenie uczestników reżimu.

Trzeba zauważyć, że PW wyróżnia się na tle pozostałych reżimów. Spotkania odbywają się bardzo często, zarówno na poziomie eksperckim, jak i politycznym. Rozbudowany Sekretariat z siedzibą w Wiedniu ma charakter stałego organu reżimu. Przedmiot obrad reżimu jest bardzo szeroki, a podczas spotkań omawiane są coraz to nowe zagadnienia.

Polskie wykazy towarów i technologii obejmują szczególną kontrolą obrotu z zagranicą broń konwencjonalną oraz towary i technologie podwójnego zastosowania.

---