11. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia jako przyczyna odwoławcza (440)
Przepis art. 389d.k.p.k. był wyrazem rewizyjności polskiego modelu kontroli odwoławczej. W orzecznictwie SN słusznie podkreślano, że sad odwoławczy ma prawo, a jednocześnie obowiązek zbadania sprawy pod względem merytorycznym i prawnym nie tylko w granicach środka odwoławczego, ale także z urzędu- niezależnie od tych granic- w celu stwierdzenia, czy nie zachodzi oczywista niesprawiedliwość orzeczenia. Warunkiem stosowania art. 389d.k.p.k. było ustalenie, że zaskarżone orzeczenie jest oczywiście niesprawiedliwe. Przepis ten nie wyjaśniał, co należy rozumieć przez oczywistą niesprawiedliwość. W orzecznictwie SN dominował pogląd, że oczywistą niesprawiedliwość może kwalifikować każda przyczyna z art. 387d.k.p.k. W literaturze kwestia ta była sporna. Wiązała się ona przede wszystkim z pytaniem, czy uchybienia procesowe mogą kwalifikować oczywistą niesprawiedliwość orzeczenia. Natomiast twierdzenie, że uchybienia należące do pozostałych przyczyn odwoławczych przewidzianych w art. 387d.k.p.k. mogą wywołać oczywistą niesprawiedliwość orzeczenia, nie było podważane. Wg art. 387pkt.2d.k.p.k. nie każde uchybienie prawa procesowego stanowiło przyczynę odwoławczą, lecz tylko takie, które mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. To jednak zdaniem M. Cieślak i Z. Dody nie wystarcza do zastosowania art. 389d.k.p.k. Niesprawiedliwość jest kategorią materialną dotyczącą treści orzeczeni. Przepis art.389d.k.p.k. ma zastosowanie wtedy, gdy takie uchybienie miało rzeczywiście wpływ na treść konkretnego orzeczenia, wskutek czego jest ono niesprawiedliwe. Nie wystarczy możliwość wpływu uchybienia na treść orzeczenia- Przepis art. 389d.k.p.k. wymagał, aby niesprawiedliwość orzeczenia była oczywista tj. wyraźna, nie budząca wątpliwości. W nowym k.p.k. jedyna zmiana w art. 440 w porównaniu z art. 389d.k.p.k. poza korektą redakcyjną, polega na wymianie słowa „oczywista" na „rażąca", zmiana ta jednak powoduje, że nie każde uchybienie mogące mieć wpływ na treść orzeczenia pozwala na zastosowanie tego przepisu lecz tylko uchybienia w stopniu rażącym, które wywołują w konkretnej sprawie stan niesprawiedliwości zaskarżonego orzeczenia. Art. 440 Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Oznacza to, że w razie pojawienia się rażącego naruszenia prawa procesowego należy zastosować art.440, gdyż w przeciwnym razie zachodziłaby potrzeba wniesienia kasacji na podstawie art. 523 Przepis art. 440 ma budowę dwuczłonową. Pozwala on na:
zmianę zaskarżonego orzeczenia, która jest możliwa wyłącznie na korzyść oskarżonego,
-uchylenie zaskarżonego orzeczenia.
Sąd odwoławczy, dokonując zmiany zaskarżonego orzeczenia, nie może orzekać w ramach tego przepisu na
niekorzyść oskarżonego. Uchylenie
orzeczenia nie jest orzekaniem ani na korzyść, ani na niekorzyść. Jeżeli sprawa zostaje przekazana do
ponownego rozpoznania, to orzekanie na korzyść czy też niekorzyść jest uzależnione od tego, czy uchylony
wyrok był zaskarżony na niekorzyść czy też wyłącznie na korzyść oskarżonego (art. 443)
12.Udział stron w posiedzeniu sądu zażaleniowego (464§ l )
Sąd rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu, skoro ustawa nie wymaga przeprowadzenia kontroli na rozprawie. Strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie. Mają oni prawo udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego także wtedy, gdy przysługuje im prawo udziału w posiedzeniu sądu pierwszej instancji. W innych wypadkach sąd rozpoznający zażalenie może zezwolić tym osobom na wzięcie udziału w posiedzeniu. Strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego w trzech przypadkach: l. Gdy sąd ten rozpoznaje zażalenie na postanowienie kończące postępowanie art.464§ l zd. l
2. Gdy sąd ten rozpoznaje zażalenie na postanowienie o takim charakterze, który uzasadniał prawo stron do udziału w posiedzeniu przed sądem pierwszej instancji art.464§l zd.2; w art. 249§5, z przyczyn gwarancyjnych, dodatkowo i osobno mowa jest o prawie obrońcy do udziału w posiedzeniu sądu, na którym rozpoznawane jest zażalenie na postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania.
3. W odniesieniu do rozpoznawania zażaleń na postanowienia inne niż wymienione w pkt. a i b - gdy sąd odwoławczy zezwoli na wzięcie udziału w posiedzeniu art. 464§2. Można zatem mówić o udziale stron i ich przedstawicieli w posiedzeniu zażaleniowym z mocy prawa( pkt. a i b ) oraz za zezwoleniem sądu odwoławczego, tj. w uwzględnieniu wniosku o dopuszczenie do udziału w posiedzeniu ( pkt. c)
13.Udział stron w posiedzeniu sądu pierwszej instancji (102 §7,249§ 3 i 5,
270§2,339§1,3 i 4 w zw. z §5,354 pkt. 2,420§3, 544§3,550§2,603§1 i 2, 608§5,609§3,610§3)
Art. 102§7 Przyjęty wniosek strony doręcza się pozostałym stronom, ich obrońcom i pełnomocnikom, którzy w terminie 14 dni od doręczenia mogą przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko. Sąd rozpoznaje kwestię nieważności na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej.
Art. 249§3 przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba, że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. §5 Obrońcę zawiadamia się o terminie posiedzenia sądu dotyczącego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Niestawiennictwo obrońcy należycie zawiadomionego o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy.
Art.339§l Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli:
1. Prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających.
2. Zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania.
3. Prokurator złożył wniosek o którym mowa w art. 3 3 5
§3 Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego
jego uprawnienia, a zwłaszcza:
1. Umorzenia postępowania na podstawie art. 17§lpkt 2-11
2. Umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia.
3. Wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu postępowania.
4. Zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego.
5. Wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania.
6. Wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu.
7. Wydania nakazu karnego.
§4 Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia możliwości przekazania jej do
postępowania mediacyjnego; przepis art.320 stosuje się odpowiednio.
§5 jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, udział prokuratora w posiedzeniach wymienionych w §1, 3 i 4 jest obowiązkowy. Inne
strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą w nich wziąć udział jeżeli się stawią; zawiadomienie ich nie jest obowiązkowe,
chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Art.354 pkt.2 Wniosek kieruje się na rozprawę, chyba że w świetle materiałów postępowania przygotowawczego popełnienie czynu zabronionego przez podejrzanego i jego niepoczytalność w chwili czynu nie budzą wątpliwości, a prezes sądu na wniosek obrońcy uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu z udziałem obrońcy i podejrzanego;
podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna
jego udział za konieczny; pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniu.
Art. 420§3 Strony mają prawo wziąć udział w tym posiedzeniu. Oskarżonego aresztowanego sprowadza się na posiedzenie tylko wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.
Art. 544§3 W kwestii wznowienia postępowania sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, chyba że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej.
Art.550§l W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do
rozpoznania sprawy.
§2 W posiedzeniu ma prawo wziąć udział oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik
Art. 603 § l Sąd wojewódzki wydaje na posiedzeniu postanowienie w przedmiocie wniosku państwa obcego. Przed wydaniem postanowienia należy umożliwić osobie ściganej złożenie wyjaśnień ustnie lub na piśmie, a w razie wniosku o wydanie w celu przeprowadzenia postępowania karnego należy na uzasadniony wniosek tej osoby przeprowadzić dowody znajdujące się w kraju. §2 W posiedzeniu ma prawo wziąć udział obrońca.
Art. 608§1 W razie prawomocnego skazania obywatela polskiego przez sąd państwa obcego na karę pozbawienia wolności
podlegającą wykonaniu. Minister Sprawiedliwości może wystąpić do właściwego organu tego państwa z wnioskiem o
przejęcie skazanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności w RP.
§4 Przed wystąpieniem z wnioskiem Minister Sprawiedliwości zwraca się do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o
wydanie postanowienia w przedmiocie dopuszczalności przejęcia.
§5 Sąd wydaje postanowienia na posiedzeniu, w którym ma prawo wziąć udział obrońca skazanego.
Art. 609§1 Po przejęciu skazanego kwalifikację prawną czynu wg prawa polskiego oraz karę albo środek wychowawczy
lub poprawczy podlegające wykonaniu określa Sąd Wojewódzki w Warszawie.
§3 Sąd orzeka na posiedzeniu, w którym ma prawo wziąć udział skazany i jego obrońca.
Art.610§l W razie prawomocnego skazania cudzoziemca przez sąd polski na karę pozbawienia wolności podlegającą
wykonaniu. Minister Sprawiedliwości może wystąpić do właściwego organu państwa, którego skazany jest obywatelem, z
wnioskiem o przejęcie go w celu odbycia kary.
§2 Przed wystąpieniem z wnioskiem Minister Sprawiedliwości zwraca się do właściwego sądu wojewódzkiego o wydanie
postanowienia w przedmiocie dopuszczalności przekazania.
§3 W posiedzeniu ma prawo wziąć udział skazany i jego obrońca.
Stronom (czasem tylko niektórym ze stron) przysługuje prawo do udziału w posiedzeniu sądu pierwszej instancji (mowa jest tu tylko o tych posiedzeniach, na których zapadają postanowienia zaskarźalne w drodze zażalenia), a w konsekwencji i w posiedzeniu, na którym rozpoznawany jest za żalenie, w następujących wypadkach:
1. Posiedzenie, na którym sąd rozstrzyga w przedmiocie nieważności orzeczenia art. 102 §5,
2. Posiedzenie poprzedzające zastosowanie środka zapobiegawczego - prawo udziału ustanowionego obrońcy, jeżeli stawił się na posiedzenie, oraz oskarżonego art. 249§3,
3. Posiedzenie dotyczące przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania - prawo udziału ustawionego obrońcy, wynikające z obowiązku powiadomienia go o terminie posiedzenia art. 249§5,
4. Posiedzenie w kwestii przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia - prawo udziału oskarżonego (pozbawionego wolności sprowadza się tylko wówczas, gdy prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne) i poręczyciela art. 270§2.
5. Prawo stron i ich przedstawicieli (ale tylko tych, którzy się stawią, zawiadomienie nie jest obowiązkowe) do udziału w posiedzeniu wyznaczonym w trybie art. 339§ l, 3 i 4 (art. 339§5),
6. Posiedzenie w kwestii warunkowego umorzenia postępowania - prezes sądu lub sąd mogą zarządzić obowiązkowy udział oskarżonego art. 341 §1,
7. Posiedzenie wyznaczone celem uzupełnienia wyroku, jeżeli nie zawiera on rozstrzygnięcia co do zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych albo dowodów rzeczowych bądź też jeżeli w skutek braku informacji lub błędnej informacji o odbywaniu przez oskarżonego kary pozbawienia wolności w innej sprawie sąd nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet kary orzeczonej art. 420§3,
8. Posiedzenie w kwestii wznowienia postępowania art. 544§3,
9. Posiedzenie w kwestii podjęcia postępowania warunkowego umorzonego art. 550§2,
10. Posiedzenie w przedmiocie wniosku państwa obcego o wydanie - prawo udziału obrońcy art. 603 §2 i osoby ściganej, jeśli stawi się w celu złożenia ustnych wyjaśnień art. 603 § l,
11. Posiedzenie w przedmiocie przejęcia skazanego w celu wykonania kary - prawo udziału art. 608§5,
12. Posiedzenie w celu określenia kwalifikacji prawnej czynu wg prawa polskiego oraz określenia kary albo środka wychowawczego lub poprawczego, podlegającego wykonaniu w wypadku przejęcia skazanego -prawo udziału skazanego i jego obrońcy art. 609§3,
13. Posiedzenie w przedmiocie dopuszczalności przekazania prawomocnie skazanego cudzoziemca - prawo
udziału skazanego i jego obrońcy art. 610§3,
Prawo do udziału w posiedzeniu wynikać może bądź z wyraźnego sformułowania ustawowego („w posiedzeniu ma prawo wziąć udział", „mogą wziąć w nim udział", „należy dopuścić do udziału" i podobne określenia), bądź z opisu czynności, które powinny być dokonane na posiedzeniu („należy umożliwić osobie ściganej złożenie wyjaśnień ustnie", „sąd [...] przesłuchuje oskarżonego chyba, że jest to niemożliwe"), bądź też wreszcie z obowiązku zawiadomienia o terminie posiedzenia.
14. Rozpoznanie przez sąd zażaleń na postanowienia prokuratora (69§3, 184§5, 240 i 241,247§2 i 246,252§2,293 §2,306§2)
Ań 69§3 Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu
Art 184§5 Na postanowienie w sprawach zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka oskarżonemu przysługuje w terminie 3 dni zażalenie. Zażalenia na postanowienie prokuratora rozstrzyga sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postępowanie dotyczące zażalenia jest objęte tajemnicą. W razie uwzględnienia zażalenia protokół przesłuchania świadka podlega zniszczeniu; o zniszczeniu protokołu należy uczynić wzmiankę w aktach sprawy.
Art. 240 Na postanowienia dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd.
Art. 246§1 Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności i
legalności zatrzymania oraz prawidłowości jego wykonania.
§2 Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który
również niezwłocznie je rozpatruje.
§3 W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
§4 W wypadku stwierdzenia bezzasadności lub nielegalności zatrzymania albo poważnych nieprawidłowości w jego
wykonaniu, sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania.
§5W razie zbiegu zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie można rozpoznać je łącznie.
Art.247§l Sąd lub prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej. W tym celu wolno zarządzić przeszukanie.
§2Do zatrzymania, o którym mowa w §1, stosuje się odpowiednio art. 246, z tym że na zatrzymanie zarządzone przez sąd zażalenie nie przysługuje.
Art.252§2 Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie,
Art. 293 §2 Na postanowienie co do zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu wydaje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.
Art.306§l Pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305§4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom- na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt.
§2 Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.
Sąd jest właściwy do rozpoznania zażalenia na postanowienie prokuratora w następujących, przewidzianych w k.p.k., wypadkach:
1. Na postanowienie prokuratora co do zabezpieczenia roszczenia, w wypadku zgłoszenia wniosku o zabezpieczenie- wraz z powództwem cywilnym- w toku post. przygotowawczego art.69§3
2. Na postanowienie prokuratora w sprawie zachowania w tajemnicy danych osobowych świadka- zażalenie oskarżonego do sadu właściwego do rozpoznania sprawy art. 184§5 zd.2)
3. Na postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych art.240 zd.2)
4. Na postanowienie prokuratora dotyczące kontroli oraz utrwalania przy użyciu środków technicznych treści przekazów informacji innych niż rozmowy telefoniczne art.241 w zw. z art.240
5. Na postanowienie prokuratora o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu osoby podejrzanej art.247§2 wzw. żart. 246§1
6. Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego- zażalenie do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie( art.252§2), z tym że przepisu tego nie stosuje się w razie wniesienia zażalenia na postanowienie prokuratora zapadające w związku ze złożonym wnioskiem o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego art.254 zd.2
7. Na wydane w toku postępowania przygotowawczego postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu
majątkowym- zażalenie do sądu rejonowego, w okręgu którego prowadzi się postępowanie art.293§2 zd.2 Szczególna konfiguracja procesowa przewidziana jest w art.306§l i 2. Pokrzywdzonemu oraz instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom- zażalenie na postanowienie o jego umorzeniu. Co do zasady, wnosi sieje do prokuratora nadrzędnego. Jeśli ten jednak nie przychyli się do zażalenia, zobowiązany jest skierować wniesiony środek odwoławczy do sądu. Od tej chwili sąd właściwy jest do rozpoznania zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo o jego umorzeniu. Jeśli jednak, po uchyleniu przez sąd postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub o odmowie jego wszczęcia, prokurator ponownie wyda postanowienie o umorzeniu postępowania lub o odmowie jego wszczęcia- postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego (art.330§l i 2). Jeśli ten utrzyma w mocy zaskarżone postanowienie, wówczas pokrzywdzony, który wykorzystał całą opisaną wyżej drogę odwoławczą, może wnieść do sądu „własny" akt oskarżenia. Ilekroć ustawa nie stanowi inaczej, właściwym sądem do rozpoznania zażalenia na postanowienie prokuratora jest sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji art.329§l.
15. Zażalenie na czynności i zaniechanie czynności (467§1,246, 306§3, 302§2)
Zgodnie z art.302§2 zarówno stronom, jak i osobom nie będącym stronami przysługuje w toku postępowania
przygotowawczego zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa.
Powyższy przepis stanowi więc podstawę prawną zaskarżania czynności procesowych innych niż decyzje.
Potrzeba zapewnienia w toku postępowania przygotowawczego kontroli takich czynności, które nie mają
charakteru postanowień lub zarządzeń, jest uzasadniona tym, że prawa stron i osób nie będących stronami mogą
być w istotny sposób naruszone przez czynności faktyczne np. w trakcie przesłuchania, podczas przeszukania
itp.
W pojęciu „czynności", o których mowa w art. 302§2 nie mieszczą się te zachowania organu procesowego, które
powinny przybierać postać formalnej decyzji, a zostały przez organ procesowy odformalizowane i przekazane
stronie np. w postaci ustnej odmowy.
Na gruncie art.467 i 302 chodzi zarówno o czynności organu prowadzonego dane postępowanie
przygotowawcze, jak i o czynności organu, któremu powierzono wykonanie konkretnej czynności w toku tego
postępowania, a także o czynności podejmowane przez prokuratora w ramach nadzoru nad postępowaniem
przygotowawczym.
Organem rozpoznającym zażalenie na czynności określone w art. 302§2 jest, zgodnie z regułą ogólną: jeśli
zażalenie dotyczy czynności prokuratora- prokurator nadrzędny, jeżeli zaś zażalenie dotyczy czynności innego
organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze lub innego organu, któremu powierzono dokonanie
konkretnej czynności w toku tego postępowania- prokurator sprawujący nadzór nad tym postępowaniem.
W związku z tym, iż w art. 467§ l odrębnie mowa jest o „ czynności" i „ zaniechaniu czynności", należy przyjąć,
że przez pojęcie czynności w rozumieniu art.302§2 należy rozumieć zachowania polegające na działaniu, nie zaś
również na zaniechaniu. Tak więc zażalenie na bezczynność organu postępowania przygotowawczego
przysługiwać będzie wówczas, gdy ustawa przewiduje właśnie zaskarźalność zaniechania czynności, jak np. w
art. 306§3.
Przedmiotem zażalenia, którego podstawę prawną stanowi art.302§2 powinna być konkretnie oznaczona
czynność naruszająca prawa skarżącego, tzn. sprecyzowane zachowanie organu procesowego. Nie może zatem
stanowić przedmiotu zażalenia całość nie akceptowanych przez skarżącego zachowań prowadzącego
postępowanie przygotowawcze czy też kompleksowo traktowany sposób prowadzenia postępowania.
W odróżnieniu od środka odwoławczego wnoszonego od decyzji procesowych, zażalenie na czynności niekiedy
tylko może doprowadzić do usunięcia skutków czynności podjętych z naruszeniem przepisów prawa np. do
zwrotu rzeczy zabranych podczas bezprawnego przeszukania. W większości sytuacji zaskarżenie czynności
innej niż decyzja może mieć znaczenie jedynie deklaratoryjne i prewencyjne. Dano temu wyraz, redagując
przepis art.467§2 nie mniej we wszystkich sytuacjach, w których możliwe jest osiągnięcie efektów
restytucyjnych, niezbędne jest obok stwierdzenia niezgodności czynności z prawem i zapobieżenia podobnym
uchybieniom w przyszłości także, a nawet przede wszystkim, zarządzenie, co należy zrobić w celu naprawienia
skutków uchybienia.
16. Kiedy orzeczenie staje się prawomocne (445,460,429,432,426§1,422, 512§6,482,507,435)
Przez prawomocność rozumie się stan, w którym orzeczenie jest ostateczne. W teorii procesu karnego nie ma zgodności co do tego, kiedy taki stan powstaje. Można tutaj wskazać dwa zasadnicze stanowiska. Wg jednego z nich prawomocność powstaje, kiedy orzeczenie jest już nieodwołalne w trybie zwyczajnych środków odwoławczych (A. Kaftal). Drugi punkt widzenia dopatruje się prawomocności w niezaskarżalności orzeczenia za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych (Z. Doda). Różnica między nimi wynika z odmiennej interpretacji przepisu art. 435 k.p.k. Pierwszy z tych stanowisk przyjmuje, że w wypadku zaskarżenia orzeczenia co do jednego współoskarżonego, sąd odwoławczy może także orzekać co do drugiego współoskarźonego, mimo że co do niego orzeczenia nie zaskarżono. Wobec tego prawomocność powstaje - wg tej koncepcji - dopiero wtedy gdy nie jest możliwe odwołanie orzeczenia w trybie zwyczajnych środków odwoławczych. Oznacza to, że w wypadku zaskarżenia orzeczenia co do jednego współoskarżonego nie uprawomocnia się ono także w stosunku do drugiego, co do którego środka odwoławczego nie wniesiono. Z takim następstwem wymienionej koncepcji trudno się zgodzić. Dlatego wydaje się bardziej przekonujący pogląd zakładający, że warunkiem prawomocności jest niezaskarźalność orzeczenia za pomocą zwyczajnego środka odwoławczego.
W razie zaskarżenia wyroku tylko w stosunku do jednego oskarżonego klub w zakresie jednego czynu
oskarżonego, pozostałej części wyrok jest prawomocny. Można wówczas mówić o częściowej prawomocności
wyroku, a ściślej o prawomocności części wyroku.
Prawomocność stanowi cechę orzeczenia. Można wyróżnić prawomocność formalną i prawomocność
materialną.
Prawomocność formalna oznacza stan niepodważalności orzeczenia za pomocą zwyczajnego środka
odwoławczego, wykluczający kontynuację danego procesu karnego. Powstaje jednak pytanie kiedy taki stan
powstaje. Kwestii tej k.p.k. nie reguluje w sposób ogólny. Na podstawie skutków procesowych można
przykładowo wymienić kilka takich sytuacji, a więc orzeczenie uzyskuje prawomocność formalna kiedy:
1. Upłynie termin do wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego, a strony i ich przedstawiciele nie skorzystali z tego uprawnienia,
2. Prezes sądu pierwszej instancji odmówi przyjęcia wniesionego środka odwoławczego art. 429§ l.
3. Sąd odwoławczy pozostawi wniesiony środek odwoławczy bez rozpoznania art. 430§ l
4. Sąd pozostawi bez rozpoznania cofnięty środek odwoławczy art. 432§2
5. Nie wniesiono wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku art.422§ l
6. Wyczerpany zostanie tok instancji na skutek wydania orzeczenia przez sąd drugiej instancji W pkt. 2-6 zakładamy, że pozostałe uprawnione strony w sprawie prostej (jeden oskarżony i jeden czyn) nie skorzystały z uprawnienia do wniesienia środka odwoławczego. Jeśliby, np. apelację od wyroku wniosły obie strony, to nieprzyjęcie środka odwoławczego jednej osoby nie powoduje powstania prawomocności formalnej, gdyż pozostaje do rozpoznania drugi wniesiony środek odwoławczy. Przedstawione sytuacje najlepiej uwidaczniają powstanie prawomocności, gdy chodzi o zaskarżenie dokonane przez jedną z uprawnionych osób. Natomiast prawomocność z powodu upływu terminu do wniesienia środka odwoławczego powstaje wtedy, gdy termin upłynie dla ostatniej uprawnionej osoby do wniesienia zwyczajnego środka odwoławczego. Termin ten może upływać w różnym czasie w stosunku do poszczególnych stron lub ich przedstawicieli, w zależności od tego, kiedy doręczono im odpis postanowienia lub wyroku z uzasadnieniem. O prawomocności jako o niepodważalności orzeczeń za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych, wykluczającej kontynuowanie danego procesu karnego, można mówić przede wszystkim w stosunku do orzeczeń kończących postępowanie. Odnosi się ona zarówno do orzeczeń sądowych, jak i postanowień w postępowaniu przygotowawczym.
Prawomocność materialna powstaje jednocześnie z prawomocnością formalną. Jest ona jak gdyby skutkiem prawomocności formalnej. P. materialną można można wyrazić w postaci zakazu podwójnego sądzenia tej samej osoby o ten sam czyn.
17Jmmunitet dyplomatyczny i immunitet konsularny ( podstawa prawna, zakres podmiotowy i przedmiotowy, nietykalność i udział w procesie)
Zakres przedmiotowy- treść immunitetu,
Zakres podmiotowy- osoby korzystające z immunitetu.
Immunitet dyplomatyczny - określony jest w art.578. Wg tego przepisu orzecznictwu polskich sądów karnych
nie podlegają:
1. Uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych
2. Osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw
3. Osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw
4. Członkowie rodzin wymienionych w pkt. 1-3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej
5. Inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub powszechnie
uznanych zwyczajów międzynarodowych.
W tej ostatniej grupie osób można wymienić pracowników ONZ oraz głowy państwa. Z przywileju tego nie korzystają obywatele polscy lub osoby posiadające w kraju stałe miejsce zamieszkania, w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem funkcji urzędowych art.584. Immunitet ten wyłącza ściganie z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę popełnionego przestępstwa i bez względu na to, czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim. Immunitet zostaje wyłączony tylko wówczas, gdy państwo wysyłające wyrzeknie się w sposób wyraźny immunitetu w stosunku do oznaczonej osoby art. 580. Immunitet dyplomatyczny mimo, że wyklucza możliwość ścigania osoby korzystającej z tego przywileju przez polskie organy ścigania, nie jest immunitetem o charakterze materialnym, gdyż za to samo przestępstwo osoba chroniona tym przywilejem może być pociągnięta do odpowiedzialności przed sądem własnego państwa.
Najbardziej pełny jest immunitet w sprawach karnych (istnieje także immunitet w spr. cywilnych i administracyjnych). Art. 31 konwencji wiedeńskiej nie przewiduje od niego żadnych wyjątków. Znaczy to, że sąd karny w razie ustalenia, że sprawa dotyczy osoby korzystającej z immunitetu dypl., z urzędu musi stwierdzić swą niewłaściwość i postępowanie umorzyć. Wg K. Libery, immunitet ten obejmuje wszelkie stadia postępowania. Jeżeli zatem przedstawiciel dyplomatyczny popełni czyn zagrożony sankcją karną, władze śledcze nie mogą go przesłuchiwać, zatrzymać ani przeprowadzać rewizji osobistej. Przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka. W przypadkach bezwzględnej konieczności uzyskania zeznań, władze miejscowe mogą skorzystać z pośrednictwa Ministra Spr. Zagranicznych, który ewentualnie proponuje przedstawicielowi dyplomatycznemu złożenie zeznań we własnym mieszkaniu, przed delegowanym pracownikiem ministerstwa spr. Zagranicznych. Może jednak odmówić składania zeznań w tej formie.
Immunitet konsularny- obejmuje osoby wymienione w art. 579§1. Wg tego przepisu orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają:
1. Kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych,
2. Inne osoby zrównane z nimi na podst. umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych. Immunitet konsularny jest przedmiotowo węższy w porównaniu z immunitetem dyplomatycznym. Orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają sprawcy czynów popełnionych w toku i w wykonywaniu ich funkcji urzędowych, a na zasadzie wzajemności w pozostałym zakresie (art.579§ l). Kierownik urzędu konsularnego oraz inni urzędnicy konsularni państw obcych podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. Jednakże o takim fakcie powinien być niezwłocznie zawiadomiony Minister Spraw Zagranicznych (art.579§2). Poza tym wypadkiem pozbawienie wolności takiej osoby może nastąpić wyłącznie w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu polskiego (art.579§3) Immunitet konsularny nie ma zastosowania:
1. Do obywatela polskiego lub osoby mającej w kraju stałe miejsce zamieszkania (art.5584), w zakresie czynności nie pełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych,
2. W razie zrzeczenia się immunitetu przez państwo wysyłające (art.580§ l). Członkowie urzędu konsularnego nie są zobowiązani do składania zeznań w charakterze świadka, jeśli dotyczą one faktów związanych z wykonywanymi przez nich funkcjami oraz do przedstawienia ich korespondencji i dokumentów urzędowych.
18. Zakres międzynarodowy pomocy prawnej
W zakresie pomocy prawnej w sprawach karnych w stosunkach międzynarodowych mogą być dokonywane niezbędne czynności, a szczególnie wymienione w art. 5 85. Doręczenie pisma przebywającej za granicą osobie lub przeprowadzenie dowodu z osobowego źródła dowodowego z osoby, mającej obywatelstwo polskie, dokonuje się za pomocą polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub konsularnego art. 586§1. Jeżeli taki sposób przeprowadzenia czynności jest niemożliwy można zwrócić się o dokonanie tych czynności do sądu lub innego organu państwa obcego art.585§2 . Protokoły z tych czynności mogą być odczytane na rozprawie na zasadach określonych w art. 3 89, 391, 393. Na wniosek sądu i prokuratora państwa obcego pomocy prawnej udzielają polskie sądy i prokuratury art. 588§ l. Sąd lub prokurator odmawiają udzielenia pomocy prawnej i przekazują odmowę właściwym organom obcego państwa, jeżeli żądana czynność byłaby sprzeczna z zasadami porządku prawnego w RP albo naruszałaby jej suwerenność art.588§2. Ponadto można odmówić udzielenia pomocy prawnej w sytuacjach określonych w art.588§3. Dokonując czynności na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego, stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość życzeniu tych organów, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego w RP art.588§4.
Wezwany z zagranicy świadek lub biegły nie będący obywatelem polskim, który stawi się dobrowolnie przed sądem, nie może być ścigany, zatrzymany lub tymczasowo aresztowany ani za przestępstwo będące przedmiotem danego postępowania karnego, ani za jakiekolwiek inne przestępstwo popełnione przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej. W stosunku do niego nie może być także wykonana kara orzeczona za takie przestępstwo art.589§ l. Świadek lub biegły tracą ochronę, jeżeli nie opuścili terytorium RP, chociaż mogli to uczynić w ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił im, że ich obecność stała się zbędna art. 589§2
19.List żelazny dla oskarżonego oraz list żelazny dla świadka i biegłego
art. 281 Jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem opowiadania z wolnej stopy właściwy miejscowo sąd wojewódzki może wydać oskarżonemu list żelazny
art. 282§ l list żelazny zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania, jeżeli oskarżony:
1. Będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym na wezwanie prokuratora,
2. Nie będzie się wydalał bez pozwolenia sadu z obranego miejsca pobytu w kraju,
3. Nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać
postępowanie karne.
§2 w razie nie usprawiedliwionego nie stawienia się oskarżonego na wezwanie lub naruszenia innych warunków wymienionych w § l, właściwy miejscowo sąd wojewódzki orzeka o odwołaniu listu żelaznego art. 283 § l Wydanie listu żelaznego można uzależniać od złożenia poręczenia majątkowego. § W razie odwołania listu żelaznego z powodu naruszenia warunków wymienionych w art.2821, wartości majątkowe udzielone z tytułu poręczenia ulegają przepadkowi lub ściągnięciu; orzeka o tym sąd wymieniony w art. 282§2
art. 284§ l postanowienia przewidziane w niniejszym rozdziale sąd wydaje jednoosobowo. §2 na postanowienie sądu wydane w trybie art. 282§2 i 283§2 przysługuje zażalenie.
20. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego
Instytucja przejęcia (przekazania) ścigania jest ściśle związana z zakresem jurysdykcji krajowej sądów polskich
w sprawach karnych. Unormowanie to ma na celu rozgraniczenie jurysdykcji w sprawach karnych na podstawie
kryterium obywatelstwa sprawcy lub miejsca stałego zamieszkania. W sprawie o przestępstwa popełnione za
granicą przez obywatela polskiego lub pozostałe osoby wymienione w art. 590§ l. Minister Sprawiedliwości
zwraca się do właściwego organu państwa obcego z wnioskiem o przekazanie ścigania albo może przejąć taki
wniosek od właściwego organu państwa obcego.
W razie przejęcia ścigania podejrzanego tymczasowo aresztowanego, terminy przewidziane w art. 263 biegną od
chwili przejęcia tej osoby przez właściwe organy na terytorium Polski ( art. 590§3 )
Przejęcie ścigania karnego uważa się za wszczęcie postępowania karnego według prawa polskiego( art. 390§2 )
Po przejęciu ścigania postępowanie karne przed polskimi organami ścigania odbywa się od początku. Nie jest
tutaj możliwa kontynuacja procesu w stosunku do czynności dokonanych przed organami ścigania państwa
obcego. Jednak zebrany materiał dowodowy przed organami ścigania państwa obcego może być wykorzystany
w postępowaniu przed polskim sądem, w przeciwnym razie przekazywanie akt sprawy byłoby bezcelowe i z
reguły prowadziłoby do uniewinnienia oskarżonego wobec braku wystarczających dowodów jego winy. Obecnie
art.590§4 wyraźnie postanawia, że do dowodów zebranych za granicą przed przejęciem ścigania stosuje się
odpowiednio art. 389, 391, 393, jeżeli sposób przeprowadzania czynności nie jest sprzeczny z zasadami
polskiego porządku prawnego. Korzystając z dowodów zebranych przez organy ścigania państwa obcego,
zwłaszcza gdy chodzi o odczytanie protokołów, należy zwrócić uwagę na możliwości zniekształceń informacji,
wynikających z nieznajomości przez oskarżonego języka obcego.
Minister Sprawiedliwości zawiadamia właściwy organ państwa obcego o sposobie prawomocnego zakończenia
postępowania karnego ( art.590§5 )
W sprawach o przestępstwo popełnione na terytorium Polski przez cudzoziemca Minister Sprawiedliwości
zwraca się, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, do właściwego organu państwa, którego
podejrzany jest obywatelem lub w którym ma stałe miejsce zamieszkania, oraz pozostałym osobom
wymienionym w art. 591 § l, z wnioskiem o przejęcie ścigania karnego albo może przyjąć taki wniosek od
właściwego organu państwa obcego.
Jeżeli pokrzywdzony jest obywatelem polskim, złożenie wniosku o przejęcie ścigania może nastąpić tylko za
jego zgodą (art. 592§2)
Przed rozstrzygnięciem wniosku, osoba ścigana przebywająca na terytorium RP ma prawo do wysłuchania jej
przez właściwy organ, o czym należy ją pouczyć (art. 591 §3)
W razie pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku o przejęcie ścigania. Minister Sprawiedliwości zarządza
niezwłocznie przekazanie osoby ściganej, jeżeli jest ona tymczasowo aresztowana (art. 591 §4)
Minister Sprawiedliwości zwraca się do właściwego organu państwa obcego o informację co do sposobu
prawomocnego zakończenia post. karnego (art. 591§5)
Przekazanie ścigania karnego uważa się za umorzenie postępowania wg prawa polskiego. Nie stoi to na
przeszkodzie ponownemu post. karnemu w razie bezpodstawnego zaniechania ścigania podejrzanego za granicą
(art. 591 §6)
Jeżeli co do tego samego czynu tej samej osoby, wszczęto post. Karne w Polsce i w państwie obcym, Minister Sprawiedliwości przeprowadza konsultację z właściwym organem państwa obcego i gdy wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, występuje z wnioskiem o przejęcie albo przekazanie ścigania karnego.
19. List żelazny
List żelazny - dokument wydany przez właściwy sąd, dający gwarancją oskarżonemu, który przebywa za granicą, że nie będzie pozbawiony wolności. Jeśli złoży oświadczenie, iż stawi się do sądu w oznaczonym terminie, nie będzie opuszczał miejsca pobytu oraz nie będzie starał się zatrzeć dowodów przestępstwa ani nakłaniać świadków do fałszywych zeznań. Wydanie listu żelaznego sąd może uzależnić od złożenia poręczenia.
Ponadto list żelazny związany jest z prawem azylu dyplomatycznego. Osoba, która schroniła się w misji dyplomatycznej, jeśli otrzyma od władz list żelazny, wydany na prośbę szefa misji dyplomatycznej, może opuścić bezpiecznie KraJ, W średniowieczu list żelazny, czyli glejt, byt, dokumentem wydanym przez panującego, zapewniającym danej osobie bezpieczeństwo osobiste lub zezwalającym-na przejazd przez jakieś terytorium (np„ kupcom),.
List żelazny -jeżeli oskarżony przebywający za granicą godzi się poddać osądowi, ale obawia się tymczasowego aresztowania, może dostać list żelazny. Rzecz dotyczy zarówno obywateli poIskich, jak i cudzoziemców. Oskarżony, który chce odpowiadać z wolnej stopy, musi złożyć oświadczenie, że stawi się do sądu lub prokuratora w oznaczonym, terminie. Wtedy właściwy miejscowo sąd okręgowy (nie koniecznie właściwy rzeczowo), może mu wydać dokument zapewniający pozostawanie na wolności aż do prawomocnego zakonczenia postępowania, list żelazny jest obwarowany warunkami, o których oskarżonego należy pouczyć. Nie tylko musi się on stawiać w oznaczonym terminie na wezwanie sądu a w postępowaniu przygotowawczym-prokuratora, nie może też opuszczać baz pozwolenia sądu wybranego miejsca w kraju. Jeśli nie spełni tych obietnic, albo będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień, czy w inny bezprawny sposób zechce utrudniać postępowanie karne, właściwy miejscowo sąd okręgowy wyda orzeczenie o odwołaniu listu. Wydanie listu może być uzależnione od-poręczenia majątkowego. Przepada ono, lub zostaje ściągnięte w razie odwołania listu. Stosowne postanowienie w tej sprawie znów wydaje jednoosobowo sąd okręgowy. Na odwołanie listu {przepadek poręczenia można się żalić.