Umyslowosc europejska, nawracajac wielokrotnie do starozytnosci, zawsze szukala i znajdowala w kulturze klasycznej to, co odpowiadalo istocie jej wla
Sztuka antyczna na dlugie lata okreslila europejskie kanony piekna. Uznano ja za wzór doskonaly- klasyczny. Terminem klasycyzm okresla sie twórczosc antyczna, ale równiez wszystkie pózniejsze prady artystyczne oparte na jej wzorach.
Mity powstaly wtedy, kiedy czlowiek zaczal szukac odpowiedzi na pytanie, skad sie wzial swiat, ludzie, zwierzeta. Wszystkie narody maja wlasne mity i wlasciwy sobie sposób myslenia. Analiza myslenia mitycznego jest jednym z powracajacych tematów literatury. Z pojeciem "mitu" wiaze sie pojecie "archetyp"- prastary wzorzec, istniejacy odwiecznie w umyslowosci ludzkiej, okreslajacy wyobrazenia o swiecie, przezycia religijne, zachowania i reakcje na okreslone sytuacje psychologiczne. Mity utrwalily pewne wzory ludzkich postaw i zachowan. Bogatym zródlem, z którego pisarze czerpia do dzis motywy i tematy, jest mitologia grecka. Starozytni Grecy stworzyli wiele opartych na wierzeniach basni i opowiadan o bogach i herosach. Ich czyny staly sie tematem wielu mitów, które zyskaly sobie duza popularnosc i uznanie takze u potomnych.
Renesans, który nawiazywal do kultury antyku, pelen jest inspiracji mitologicznych. "Odprawa poslów greckich" Jana Kochanowskiego jest pierwsza polska tragedia i jedyna powstala w okresie renesansu. Tresc utworu odwoluje sie do mitu trojanskiego, tym samym do "Iliady" Homera. W tragedii tej autor przedstawia debaty na dworze króla Troi, Priama, dotyczace tego, czy Helena ma byc wydana Grekom, których poslowie czekaja na decyzje.
Antyczna szata utworu nie przesadza o tym, ze Kochanowskiemu udalo sie stworzyc tragedie na miare antyczna. W klasycznej tragedii akcja postepowala stopniowo az do nieuchronnego, tragicznego konca. Tutaj wypowiedzi postaci nie sluza potegowaniu napiecia, bo juz na wstepie dowiadujemy sie, jaka odpowiedz otrzymali poslowie. W antyku o tragizmie postaci decydowal fakt, ze wybór, jakiego musialy dokonac, zawsze byl tragiczny, bohaterowie tragedii uwiklani byli w sytuacje bez wyjscia. Choc Kochanowski zachowuje klasyczne reguly budowy tragedii, tylko proroctwo Kasandry, przewidujacej zaglade Troi, ma w sobie elementy tragizmu.
O losach starozytnych bohaterów decydowali bogowie albo wyznaczyl je los. W utworze Kochanowskiego, swiatem przedstawionym kieruja ludzie. Troja musi zginac dlatego, ze zgube szykuje jej wlasne spoleczenstwo.
Literatura XX wieku takze powraca do inspiracji mitologicznych. Wiersz Stanislawa Grochowiaka "Ikar" jest odwolaniem sie autora do mitu o Ikarze. Ikar jest symbolem czlowieka, który za chwile szczescia i uniesienia placi smiercia. Symbolizuje on mlodziencza nierozwage, tragiczne zapomnienie sie w zachwycie dla piekna. W wierszu tym Ikar zestawiony jest z ciezka praca i trudem czlowieka. Obraz przedstawia bowiem schylona nad balia kobiete, chlopa orzacego pole. Zadna z tych postaci zajeta praca, nie dostrzegla rozgrywajacej sie tragedii marzyciela:
"Oto Ikar wzlatuje. Kobieta nad balia zanurza rece.
Oto Ikar upada. Kobieta nad balia napreza kark.
Oto Ikar wzlatuje. Kobieta czuje kregoslup jak lune.
Oto Ikar upada. W kobiecie jest ból i spoczynek".
Rytm wzlotów Ikara autor zestawia z rytmem ruchów kobiety przy pracy. On tam, w niebie, ona tu, na ziemi. Poeta zadaje sobie pytanie: kto z nich jest wazniejszy? Przyznaje pierwszenstwo starej
i spracowanej kobiecie, bo piekno jest nie w "napowietrznych pokojach", ale wyraza go " stól do odpoczynku lokci- krzeslo do strazy przy chorym". Dla Grochowiaka wazniejsza jest ciezka codzienna praca od romantycznych wzlotów i uniesien.
W wierszu pt." Prawa i obowiazki" Tadeusz Rózewicz nawiazuje do obrazu Petera Brueghlea "Upadek Ikara", ukazujac nam swoje stanowisko wobec tragedii bohatera. Mówi, iz kiedys sadzil, ze nalezy dostrzec Ikara- syna marzenia. Uwazal, ze nie wolno odwracac oczu od dramatu, jaki sie rozgrywa. Dopiero pózniej autor dochodzi do wniosku, ze najwazniejsza wartoscia ludzkiego zycia jest zwykla, codzienna praca. Uswiadamia nam, ze :
"Oracz winien orac ziemie
pasterz pilnowac trzody.
Przygoda Ikara nie jest ich przygoda
Musi sie tak skonczyc".
Oni nie maja obowiazku rzucac swojej pracy dlatego, ze tonie Ikar. Maja prawo marzyc , ale wzywa ich obowiazek. Musza rzetelnie pracowac, zyc zwykla codziennoscia i nie myslec o tragedii marzyciela, to jest najwazniejsze.
W wierszu pt." Nike, która sie waha" Zbigniew Herbert odwoluje sie do mitologii, przywoluje postac Nike bogini zwyciestwa. Nike, widzac mlodego czlowieka idacego na smierc, pragnie uczynic jakis gest wspólczucia, pocieszenia, lecz nie czyni tego. Obawia sie, ze spowoduje to zmiane postawy mlodzienca, który móglby wycofac sie z walki. Bogini posiada tu cechy ludzkie: wzrusza sie i wspólczuje.
W wierszu Leopolda Staffa "Odys" zycie czlowieka ukazane jest jako Odyseja. Kazdy czlowiek przezywa chwile szczescie, ale takze zalamania, zyciowe tragedie. Nie ma zycia uslanego rózami, ale zawsze w najciezszych nawet chwilach znajdziemy promyk slonca, szczescie. Wiersz ten jest apelem do nie poddawania sie. Mamy isc smialo przez zycie i wierzyc, ze odnajdziemy szczescie, tak jak zmeczony podróznik odnajduje swój dom rodzinny:
" Bo kazdy z nas jest Odysem , co wraca do swej Itaki".
Biblia jest najstarszym zródlem kultury europejskiej. Odgrywa znaczna role zarówno w sferze religijno- moralnej, jak i kulturowej. Ludzie, niezaleznie od wyznania i swiatopogladu odnajduja w Biblii, cos co ma dla nich wielkie znaczenie w zyciu. Biblia jest niezwykle cenna takze jako dzielo literackie, pelne glebokiej madrosci, przedstawiajace swiat czlowieka w calym jego skomplikowaniu. Symbole religijne i bohaterowie tej ksiegi to elementy stale obecne w kulturze. Wiele pojec biblijnych weszlo na zawsze do jezyka potocznego. Szczególna role Biblia odegrala w rozwoje pismiennictwa sredniowiecznej Europy. W literaturze staropolskiej dominowala tematyka religijna. W utworach okresu sredniowiecza bardzo czesto podejmowano motywy z Biblii. Pojawialy sie one w kazaniach, piesniach, misteriach religijnych, apokryfach i tlumaczeniach psalmów.
Po raz pierwszy motywy z Biblii znalazly odbicie w "Kazaniach swietokrzyskich". Sa to kazania napisane w jezyku polskim i stanowia niezwykle cenny dokument polszczyzny z przelomu XIII i XIV wieku. Ich anonimowy autor byl oczytany w Pismie Swietym, swoim kazaniom nadal ton podniosly, przytaczajac wiele biblijnych motywów.
"Legenda o swietym Aleksym" ukazuje motyw przemijania, naczelne haslo Ksiegi Koheleta- "Marnosc nad marnosciami i wszystko marnosc". "Legenda o swietym Aleksym" jest utworem propagujacym skrajna asceze. Ascetami okresla sie ludzi, którzy dobrowolnie decyduja sie na umartwianie, odrzucanie wszelkich przyjemnosci swiata, zycie w skrajnej nedzy i cierpieniu. Celem takiej postawy bylo oprócz doskonalenia w sobie cnoty i poboznosci, uzyskanie zbawienia
i osiagniecie swietosci na ziemi. Asceci wierzyli, ze po smierci czeka ich szczescie wieczne. Aleksy jest przykladem typowego idealnego czlowieka sredniowiecza: odrzucajacego swiat materii dla Boga i wiecznego szczescia.
Kochanowski jako renesansowy humanista wiele czerpal z dorobku filozoficznego minionych epok. Charakter taki ma fraszka "O zywocie ludzkim". Utwór ten jest refleksja, zaduma nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w swiecie. Wedlug poety wszyscy jestesmy tylko kukielkami odgrywajacymi swoje role w wielkim przedstawieniu jakim jest swiat. W utworze tym wyraznie widac nawiazanie do starotestamentowej ksiegi Koheleta. W bogatej twórczosci Jana Kochanowskiego duzo miejsca zajmuje Bóg. Tematyce religijnej poswiecal zarówno cale utwory, jak tez pojawiala sie ona tylko we fragmentach, w jakims odwolaniu sie do Boga lub prosbie.
Szczególnie inspirujaca role dla poetów i pisarzy odegrala ksiega Apokalipsy wedlug swietego Jana. Liczne nawiazania do tej tresci wystepuja w twórczosci Jana Kasprowicza. "Dies Irae" uwaza sie za najwazniejszy i najdoskonalszy hymn Jana Kasprowicza. Tematem tego utworu jest koniec swiata i Sad Ostateczny. Utwór przesycony jest symbolika biblijna, a szczególnie apokaliptyczna, co ma podkreslic groze czasów ostatecznych: "glowa, owinieta cierniowa korona", "jasnowlosa Ewa, wygnana z raju", "waz grzechu". Obrazy te zwiastuja koniec swiata, nadchodzaca katastrofe, koniec ludzkosci.
Wiele odwolan do Apokalipsy znajdujemy równiez w czesci III "Dziadów" Adama Mickiewicza. Warto zwrócic uwage na apokaliptyczna stylizacje "Widzenia" ksiedza Piotra. Gdy mówi on o Bogu, to doslownie cytuje fragment Apokalipsy: "Nie placz! Oto zwyciezyl lew z pokolenia Judy, potomek Dawida...". Innym elementem jest poslugiwanie sie liczbami, którym przypisywano magiczne znaczenie. W Apokalipsie taka magiczna liczba byla siódemka. Takze imie apokaliptycznej bestii bylo liczba: " Kto ma rozum, niech zliczy liczbe bestii. Bo jest to liczba szescset szescdziesiat i szesc". Analogicznie do tekstu biblijnego Mickiewicz nadal zbawcy ojczyzny imie " czterdziesci i cztery". W III czesci "Dziadów" Mickiewicz nie tylko nawiazal do Apokalipsy, odwolal sie równiez do poetyki przypowiesci ewangelicznych.
Wielu twórców siega do postaci Matki Boskiej. Do jej osoby odnosi sie "Bogurodzica", bedaca prosba o wyproszenie lask dla ludzi. Poeci nie tylko prosili o laski, siegali takze do motywu Matki cierpiacej- Stabat Mater. Równie czesto siegano do motywu cierpiacego Chrystusa. Podobna do Chrystusowej postawe reprezentuje doktor Tomasz Judym w "Ludziach bezdomnych" Stefana Zeromskiego , spelniajacy idee poswiecenia, poslannictwa oraz ofiarowania sie dla odkupienia
i wymazania grzechów ludzkosci.
Jan Wolfgang Goethe w "Fauscie" siega do jednego najczesciej przedstawianych w Biblii obrazów- do motywu walki dobra ze zlem. Autor podjal w swym dziele problem ogólnoludzki, wybiegajacy poza XIX wiek. Pózniejsze epoki powracaly do problemu starego doktora, pragnienia posiadania niezwyklej wiedzy, poznania prawd niedostepnych zwyklym smiertelnikom, odpowiedzi na pytanie o sens zycia, a takze do problemu walki dobra ze zlem.
Moim zdaniem czlowiek wspólczesny powinien znac Biblie i Mitologie przede wszystkim dlatego, ze sa one zródlem tematów i motywów podejmowanych we wspólczesnej sztuce. Czlowiek wspólczesny, który ich nie zna, nie tylko nie rozumie szeregu ksiazek powstalych w przeciagu naszej ery, lecz takze nie pojmuje wielu dziel sztuki wspólczesnej.