13.
Charakterystyka porównawcza koncepcji dydaktycznej
dwóch serii podręczników
Kształcenie literacko kulturowe:
seria Przeszłość to dziś:
Krzysztof Mrocewicz, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. Podręcznik dla I klasy liceum i technikum, cz. 1 (starożytność i średniowiecze oraz współczesne nawiązania)
Krzysztof Mrocewicz, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. Podręcznik dla I klasy liceum i technikum, cz. 2 (renesans, barok i oświecenie oraz współczesne nawiązania)
Aleksander Nawarecki, Dorota Siwicka, Przeszłość to dziś. Literatura - język - kultura
Podręcznik dla II klasy liceum i technikum, cz. 1 (romantyzm oraz współczesne nawiązania)
Ewa Paczoska, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, cz. II, (pozytywizm i Młoda Polska oraz współczesne nawiązania)
Jacek Kopciński, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. Podręcznik dla klasy III liceum i technikum (wiek XX)
Jacek Kopciński, Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. Podręcznik dla klasy III liceum i technikum (wiek XX)
Informacja od wydawcy z ich strony internetowej:
„Przeszłość to dziś” - pakiet edukacyjny do nauki języka polskiego w liceum i technikum (profil podstawowy i rozszerzony)
Założeniem serii podręczników „Przeszłość to dziś” jest łączenie kształcenia kulturowego z językowym oraz równoległa prezentacja tradycji i zjawisk kultury współczesnej (ukazanych przede wszystkim w działach: Dialogi z tradycją oraz Dziś). Taki układ służy podkreśleniu roli tradycji we współczesności, a także wprowadzeniu ucznia w istotne problemy kultury naszego czasu. Teksty są zgrupowane wokół pewnych węzłowych zagadnień, dzięki czemu układ chronologiczny został połączony z ujęciem problemowym. Podręczniki serii „Przeszłość to dziś” całkowicie odchodzą od tradycyjnej metody podawczej. Krótkie autorskie wprowadzenia są uzupełniane przez różne informacje, które uczniowi dostarczają instrumentów do pracy nad tekstami kultury - nie tylko utworami literackimi, ale i eseistycznymi, publicystycznymi, filozoficznymi, naukowymi, plastycznymi (podręczniki zawierają bardzo wiele reprodukcji dzieł sztuki). Wykład ożywiają liczne ilustracje oraz schematy. Obudowa metodyczna uwzględnia potrzebę przygotowania uczniów do egzaminów nowego typu. Polecenia dla uczniów kształcą sprawności językowe i kompetencje czytelnicze, które stanowią warunek świadomego uczestnictwa w kulturze. Na końcu każdego tomu zamieszczono pytania, polecenia i problemy do powtórzeń z zakresu poszczególnych epok, a także indeksy ułatwiające korzystanie z książki.
Wymienione w programie Przeszłość to dziś wiadomości i zadania z nauki o języku znajdują się również w zeszytach Ćwiczymy swój język.
seria Szkoła pod Globusem:
Andrzej Borowski, Literatura polska i powszechna. Starożytność-Oświecenie, Wydawnictwo
Literackie, Kraków 2002.
Marian Stala, Literatura polska. Romantyzm z antologią, Kraków 2003.
Michał Nawrocki, Marian Stala, Literatura polska. Pozytywizm z antologią, Kraków 2003.
Marta Wyka, Młoda Polska z antologią, Kraków 2003.
Marta Wyka, Literatura polska. Dwudziestolecie międzywojenne. Okupacja z antologią,
Kraków 2004.
Marta Wyka, Literatura polska po roku 1945 z antologią, Kraków 2004.
Renata Przybylska, O języku polskim, Kraków 2003.
dobór materiału rzeczowego
Seria Szkoła pod Globusem jest tworzona przez grono profesorskie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Materiał rzeczowy stanowią omówienia tekstów literackich przynależnych danej epoce, nie są one wzbogacane kontekstami z epok innych niż zakłada tytuł podręcznika. Książki z serii są bardziej podobne do podręczników akademickich niż do podręczników szkolnych, do których jesteśmy przyzwyczajeni.
Seria Przeszłość to dziś to podręcznik, którego ideą, jak sugeruje tytuł serii, jest przybliżenie tekstów literatury i kultury współczesnemu młodemu człowiekowi, w związku z czym obok materiału rzeczowego z danej epoki pojawia się mnóstwo kontekstów - zarówno literackich z XX wielu, jak i malarskich.
nadrzędna zasada kompozycji materiału rzeczowego
Seria Szkoła pod Globusem jest zbudowana jako kompendium wiedzy o historii literatury. Tok wywodu nie jest przerywany przez teksty (ewentualnie jakieś fragmenty mogą się pojawić w toku wywodu). Teksty literackie (poetyckie, fragmenty prozy z omawianej epoki) zamieszczone są pod koniec tomu w dodatkowej antologii. Nazwy omawianych zagadnień pojawiają się na marginesach.
Autorzy seria Przeszłość to dziś prezentują głównie teksty literackie oraz ćwiczenia i zadania mające na celu pomóc w zrozumieniu utworu. Informacje biograficzne, historycznoliterackie, ciekawostki i notatki nie pojawiają się w postaci spójnego wywodu, ale w odrębnych ramkach, które mają przypominać raczej notatnik. Na pewno jest to bardziej atrakcyjne dla młodzieży, ale myślę, że w celu powtórzenia informacji do matury przydatniejszy może się okazać podręcznik z serii pierwszej.
Oba podręczniki zawierają indeks utworów i tytułów, w serii Szkoła od Globusem pojawiają się także tablice chronologiczne.
zawartość komentarza odautorskiego,
Komentarz odautorski (Szkoła pod Globusem) do tekstów literackich w części zawierającej antologię ogranicza się do cytatów, które zawierają jedynie wskazówki językowe i informacje rzeczowe. Autorzy nigdzie się nie ujawniają, brakuje wstępów odautorskich (nie ma go w podręczniku Stali - gdzie indziej nie sprawdzałam).
W serii Przeszłość to dziś mamy do czynienia ze wstępem autorskim, gdzie jest ukazany stosunek do omawianego kręgu zagadnień. Przykładowo - Ewa Paczoska pisze: "Co więc wydaje mi się szczególnie interesujące? W twórczości pozytywistów - ich odkrywanie codzienności (…)" itd.
obudowa metodyczna tekstów,
Z przypisami mamy do czynienia w obu seriach, w Przeszłość to dziś umieszczane są często na marginesach i wyróżnione inną czcionką. W serii Szkoła pod Globusem są one umieszczone pod tekstem w tradycyjny sposób. Poza tym, o czym wspominałam - jest indeks, tablice chronologiczne (Pod Globusem). W obu seriach w podobny sposób umieszczone są bibliografie - po zakończeniu danego działu, tematu lub większego zagadnienia.
sposoby wprowadzania wiedzy rzeczowej,
Szkoła pod globusem jest jednym wielkim wprowadzeniem wiedzy rzeczowej , gdyż na tym opiera się pomysł całej serii. Szkoła pod Globusem to kompendium wiedzy na temat danej epoki wprowadzanej w formie spójnego wywodu przypominającego wykład. Tekst uzupełniają cytaty na różowym tle mające stanowić uzasadnienie lub uzupełnienie tezy autora. Jest to rzeczowa, konkretna i solidna analiza lektur z danej epoki. Przykład - omówienie Kordiana obejmuje takie podrozdziały jak:
pojedynek z Mickiewiczem,
pośród zdarzeń z bliskiej przeszłości (porównanie z Dziadami)
konstrukcję Kordiana
historię Kordiana.
W serii Przeszłość to dziś wprowadzanie wiedzy rzeczowej ma charakter bardziej chaotyczny, co może komuś nie odpowiadać (choć mi to bardzo odpowiada ). Informacje biograficzne, omówienia motywów pojawiają się w kolorowych, zróżnicowanych graficznie ramkach przypominających przypięte kartki z notatnika, pojawiają się strzałki.
rodzaje i funkcje kontekstów,
W pod Szkole pod Globusem pojawiają się konteksty literackie wyłącznie w obrębie danej epoki (np. wspomniane Kordian i Dziady). Jest sporo ilustracji, ale wszystkie stanowią reprodukcje malarzy z danej epoki tj. w przypadku romantyzmu mamy do czynienia z rysunkami Słowackiego, obrazami Delacroix, Williama Blake'a itd. Pojawia się także fotografia ubioru kobiecego z danej epoki i oraz fotokopia rękopisu Mickiewicza. Kontekstów jest jednak mało i mają na celu dać wyobrażenie o danej epoce.
Inaczej wygląda sytuacja w Przeszłość to dziś, seria opiera się na kontekstach. Są nimi:
cytaty pisarzy, których teksty nie są aktualnie omawiane, ale mogą stanowić trafny komentarz, uderzają ciekawą grafiką (czarne, fantazyjne rameczki)
informacje ściśle historyczne np. statystyki ofiar powstania styczniowego
wzmianki i kadry z filmów stanowiących ekranizację danej lektury (np. Lalka)
pod koniec rozdziału znajdują się części pt "Dialogi z tradycją", gdzie są zamieszczone utwory pisarzy i poetów XX wieku, które stanowią uzupełnienie danego zagadnienia np. pod koniec rozdziału poświęconego Chłopom Reymonta pojawił się fragment prozy przedstawiciela nurtu wiejskiego - Tadeusza Nowaka.
Mnóstwo fotografii rzeźby, fotokopii nagłówków gazet z epoki, afiszy teatralnych, obrazków satyrycznych a także reprodukcji malarstwa - impresjoniści, ekspresjoniści oraz specjalny dział "czytamy dzieła sztuki z pytaniami do obrazów.
graficzna strona podręcznika.
Szkołą pod Globusem - spokojna, tradycyjna, mało kolorów; tło cytatów podkolorowane, zaznaczone wzmianki na marginesach. Kolorowa czcionka tytułów, kolorowe zaznaczanie poziomu, dla którego jest przeznaczony dany dział (oznaczenie, co jest dla rozszerzonego)
Przeszłość to dziś - kolory, reprodukcje, strzałki, odnośniki, znaczki, zróżnicowane czcionki, tabele itp. Dla tradycjonalistów może być meczące, dla niezorientowanych w temacie nieco chaotyczne, ale na pewno w dobie kultury obrazkowej bardzo propozycja niezwykle atrakcyjna, gdyż przy tym materiał rzeczowy nie jest bynajmniej uproszczony.
Kształcenie językowe:
Seria Przeszłość to dziś:
dla klas I-III
analizowana część II
Ewa Gruszczyńska, Ćwiczmy swój język. Wiadomości i zadania, Warszawa 2003.
Seria Szkoła pod Globusem:
dla klas I-III
analizowana część I
Renata Przybylska, Elżbieta Synowiec, Ćwiczenia literacko językowe, Kraków 2002.
W porównaniu do podręczników literackich oba zeszyciki są niewielkich rozmiarów. Na poziomie liceum jest to zrozumiałe.
Grafika
Jeżeli chodzi o stronę graficzną rozróżnienie zastosowane powyżej zostaje zachowane - ćwiczenia Renaty Przybylskiej (uzupełnienie Szkoły pod globusem) są czarnobiałe, stale występuje ta sama czcionka, jest ona zmniejszona, powiększona, albo zapisana kursywą. Pojawiają się ramki.
Ćwiczenia Ewy Gruszczyńskiej (uzupełnienie Przeszłość to dziś) nie są aż tak kolorowe jak podręcznik to kształcenia literackiego, ale pojawiają się tam odcienie brązu i szarości, nie tylko czerń. W książce są wykresy, ramki, przy zadaniach związanych ze współczesnymi metodami komunikacji pojawiają się emotikony, poza tym mamy charakterystyczne znaczki na marginesach, kolorowe tło miejsc, gdzie autorka zamieszczała informacje rzeczowe.
Treść
W ćwiczeniach Przybylskiej treść jest związana tematycznie z podręcznikiem do literatury, np. w klasie pierwszej omawiane jest słownictwo związane z Biblią oraz tekstami, które do niej nawiązują a także językiem średniowiecza (analiza procesów fonetycznych i fleksyjnych). Język Biblii oraz tradycja dworska i rycerska są analizowane pod kątem obecności ich elementów we współczesnej frazeologii polskiej. Cześć opracowywana przez Synowiec dotyczy retoryki i związków międzysłownych i międzytekstowych.
Książka Gruszczyńskiej tematycznie jest mniej związana z podręcznikiem do literatury niż seria pierwsza, ale też pojawia się rozdział związany z epoką (omówienie cech stylów romantyzmu, pozytywizmu, Młodej Polski oraz stylizacja). Ćwiczenia obejmują takie zagadnienia jak semiotyka, systemy językowe, funkcje językowe, problemy typologii frazeologia i kultura języka (część II).
Rodzaje zadań, sposób stawiania pytań, układ
W ćwiczeniach Przybylskiej i Synowiec zadania są kolejno numerowane. Na końcu pojawia się klucz odpowiedzi. Niewielka ilość informacji teoretycznych (także na ciemniejszym tle). Zadania są tradycyjne - pojawiają się tabele, uzupełnianki, pytania do tekstów.
W ćwiczeniach Gruszczyńskiej jest indeks, wskazówki bibliograficzne, większa ilość informacji teoretycznych niż w serii Szkoła pod Globusem. Ćwiczenia są bardziej urozmaicone (oprócz tradycyjnych tabel i uzupełnianek - przetwarzanie tekstu, wykresy). Większy nacisk jest chyba jednak nałożony na funkcję podręcznikową tekstu niż ćwiczeniową.