1, Złoża metamorficzne - są to takie złoża, w których substancja mineralna, przynajmniej częściowo, powstała w skutek metamorfizmu powodującego zmianę jej własności fizycznych w porównaniu z substancją wyjściową. Forma złoża jest zazwyczaj pokładowa, niekiedy soczewkowa. Ich wymiary bywają znaczne, miąższość wynosi kilka do kilkunastu metrów, budowa jest przeważnie zaburzona i skomplikowana. Do złóż metamorficznych możemy zaliczyć:
a) Złoża grafitu - powstają w następstwie zmetamorfizowania pokładów węgla oraz skał zawierających substancję węglową.
b) Złoża marmurów powstają w wyniku metamorfizmu skał węglanowych. Znajdują zastosowanie w różnych działach budownictwa jako materiał dekoracyjny, w rzeźbiarstwie, w przemyśle elektronicznym, szklarskim, ceramicznym, chemicznym, farbiarskim
c) Złoża kwarcytów - powstają w skutek metamorfizmu skał psamitowych. Znajdują zastosowanie w różnych działach przemysłu jako materiał ogniotrwały, kwasoodporny, lub budowlany. Występują w licznych miejscach Dolnego Śląska.
d) złoża korundu i szmerglu - powstają w wyniku metamorfizmu regionalnego rzadziej kontaktowego osadowych złóż boksytów lub zasadowych skał bogatych w AL2O3.
e) złoża granatów - użytkowanych jako materiały ścierne, związane bywają z utworami które uległy metamorfizmowi regionalnemu
f) złoża azbestu amfibolowego - występują wśród amfibolowych skał metamorficznych
g) złoża talku - spotyka się w piroksenitach oraz perodytach przeobrażonych w serpentynity i skały amfibolowe h) złoża rud tytanu. Złoża skał metamorficznych są dość pospolite, na uwagę zasługują gnejsy, amfibolity, serpentynity, użytkowane lokalnie jako kamienie w budownictwie drogowym, rzadziej jako kamień ciosowy. W Polsce skały metamorficzne występują w różnych miejscach Dolnego Śląsk, podrzędnie w Tatrach.
2, Złoża magmowe - tworzą formy psełdopokładowe, soczewkowe, szlirowe, żyłowe, oraz pnie, sztoki, gniazda, kominy. Są one zazwyczaj zależne od typu złoża. Geneza złóż magmowych jest ściśle związana z historią powstania skał magmowych, przemawiają za tym ich związki przestrzenne z tymi skałami. Złoża te tworzyły się przy znacznych ciśnieniach na głębokości do kilku kilometrów, temp. ich powstania wynosiła od kilkuset do 1500 o C. Złoża magmowe intruzywne są źródłem rud miedzi, niklu, żelaza, chromu, tytanu, a także znacznej liczby pierwiastków ziem rzadkich. Ubocznie uzyskiwane są: wanad, kobald, platyna, iryd, złoto. Z pierwiastków niemetalicznych złoża magmowe dostarczają znacznych ilości fosforu oraz węgla w modyfikacjach szczególnie poszukiwanych, mianowicie jako diament i grafit. Skały magmowe znajdują się na Dolnym Śląsku głównie o złożach granitów i skał pokrewnych, oraz w Tatrach.
3, Złoża osadowe - są to takie które znajdują się w skałach osadowych, ułożone są zgodnie z nimi, mają formę pokładową, psełdopokładową lub soczewkową, są związane z określonymi poziomami stratygraficznymi i litologicznymi oraz występują w określonych warunkach facjalnych i paleogegraficznych. Skupiają one wiele kopalin. Należą do nich złoża węgli kamiennych, brunatnych, torfów, ropy naftowej i gazu ziemnego, łupków bitumicznych, baksytów, rud żelaza, manganu, cynku, ołowiu, a także złota, platyny, cyny itp. złoża miedzi występują w otoczeniu złóż osadowych ale do nich nie należą. Charakterystyczną cechą tych złóż jest ich przywiązanie do skał osadowych, w odróżnieniu od złóż magmowych, które mogą występować w różnych środowiskach skalnych. Złoża osadowe dostarczają najwięcej kopalin użytecznych. Można je podzielić na mechaniczne i chemiczne.
4, Złoża ewaporacyjne - powstały w warunkach klimatu suchego w wyniku odparowania wody. Przykładem tych złóż mogą być złoża gipsu oraz złoża soli, które występują przeważnie w postaci pokładów lub soczewkowe. Złoża soli pochodzenia morskiego tworzą przeważnie potężne kompleksy pokładowe np. złoże solikamskie ma dł. 80 km, sz. 20 km o miąższości 700 m.
5, Formy i budowa złóż - pod pojęciem formy złoża należy rozumieć genetyczny kształt skupienia kopaliny. Budowa złoża - jego ułożenie w przestrzeni. Złoża kopalin mogą mieć formy izometryczne, płytowe, słupowe (kominowe), lub złożone.
Formy izometryczne mają w przybliżeniu jednakowe wymiary w kierunku długości, szerokości, miąższości. - dipiry, są charakterystyczne dla niektórych złóż soli kamiennej, - sztokferki, kopalina tworzy cienkie żyły w izometrycznej masie skalnej, charakterystyczne dla niektórych złóż rud cyny, złota, miedzi, molibdenu , - kieszenie, są to formy mniejsze niż gniazda o wymiarach do kilku metrów, np.: złoża glinek boksytowych, rud żelaza, - pnie, charakterystyczne dla skał magmowych, - gniazda np. niektóre złoża chromitu w masywach zasadowych skał magmowych.
Formy płytowe - charakteryzują się znacznymi wymiarami w dwu kierunkach przy na ogół nie dużej miąższości. - pokłady, charakterystyczne są dla złóż osadowych np.: węgli, rud żelaza, miedzi, kopalin skalnych, - żyły, powstają w wyniku wypełnienia szczelin w górotworze - soczewy, charakterystyczne dla niektórych złóż węgli brunatnych, rud żelaza, i metali niezależnych wycieniowują się w każdym kierunku, - szliry charakterystyczne dla niektórych złóż pochodzenia magmowego np.: chromitu.
Formy słupowe - zwane też kominowymi, cygarowymi, odznaczają się wydłużeniem złoża w jednym kierunku. Ich przekroje bywają eliptyczne, owalne, lub zbliżonego kształtu. - formy przejściowe, i - złożone.
Złoża regularne - czyli pokładowe są to pokłady i żyły pokładowe.
Złoża o kształtach nieregularnych - gniazda, pnie, soczewki, żyły, impregnacje i inne, mniej lub więcej nieprawidłowe skupienia surowców minealnych.
6, Złoża pegmatytowe - złoża te przedstawiają liczne koncentracje mineralne w pegmatytach, nieraz same mogą stanowić cenną kopalinę. Związane są one z utworami magmowymi obszarów geosynklinalno - fałdowych. Złoża pegmatytów są najczęściej soczewkowe i żyłowe, rzadziej gniazdowe, kieszeniowe, pospolite są natomiast nieregularne. Powstanie pegmatytów wiąże się z końcowymi fazami procesów magmowych. Polskie pegmatyty znane są w Tatrach w postaci cienkich żył (nie mają znaczenia praktycznego), na Dolnym Śląsku pegmatyty występują w miejscowościach: Kamionki, Owiesna, Pilawa, Wierzbno, Bielawa. Związane są z intruzją sjenitową. Zawierają kwarc, skalenie, mikę, beryl.
7, Złoża hydrotermalne - złoża powstałe na dużych głębokościach związane są głównie z obszarami geosynklinalno-fałdowymi, a zwłaszcza utworami środkowego etapu rozwoju tych jednostek. Typowe złoża tej klasy występują w utworach magmowych i otaczających je skałach metamorficznych. Przeważnie koncentrują się one w górnych częściach intruzji lub też w pewnej od nich odległości, rzędu setek metrów, a nawet kilku kilometrów. Złoża hydrotermalne występują jako żyły, rzadziej formy kominowe, gniazda, pokłady, oraz ciała nieregularne. Są to - pustki w skałach, - pustki epigenetyczne: szczeliny tektoniczne, brekcje, ługowanie, - porowatość skał, - przepuszczalność skał.
8, Złoża porfirowe - zaliczane są do złóż hydrotermalnych, najstarsze złoże tego typu znajduje się w Chile. W Polsce złoża porfirowe występują pod nazwą poleogorfiry w zagłębiu Górnośląskim. Znanych jest 400 obiektów złóż porfirowych. Strefa potasowa - jest wynikiem metasomatozy potasowej związanej z ługowaniem wapnia i sodu. Minerały charakterystyczne to: kwarc, ortoklaz. Strefa filitowa - powstała w wyniku ługowania magnezu sodu, wapnia z glinokrzemianami. Strefa alitowa - charakteryzuje się wtórnymi zmianami w wyniku których powstają minerały ilaste. Strefa profilizacji - floryt, kalcyt czasem potas uwolniony w sedymencie.
9, Złoża surowców energetycznych - do złóż surowców energetycznych zaliczamy: a) węgiel kamienny - jeden z głównych nośników energii pierwotnej. Zużywany jest przeważnie do produkcji energii elektrycznej, koksu hutniczego, służy jako źródło ciepła w elektrociepłowniach, do produkcji gazu, jako paliwo w gospodarstwach indywidualnych. b) węgiel brunatny - wykorzystywany szczególnie do celów energetycznych w elektrowniach i elektrociepłowniach, a w mniejszym stopniu do odgazowania, koksowania, zgazowania, uwodornienia. Może też być stosowany do poprawy struktury gleby w rolnictwie, warzywnictwie, sadownictwie i ogrodnictwie. Różnorakie i szerokie zastosowanie mają produkty pochodne chemicznej przeróbki węgla brunatnego. c) ropa naftowa - jeden z głównych nośników energii pierwotnej, podstawą współczesnej komunikacji, źródłem energii i ciepła oraz cennym surowcem chemicznym. Zużywana jest najczęściej w postaci produktów suchej destylacji, np. benzyny silnikowej, olejów napędowych, olejów opałowych, a także smarów, asfaltów, produktów gazowych. d) torf - wykorzystywany dla celów rolniczych opałowych, ogrodniczych, leczniczych, oraz sanitarnych. e) gaz ziemny - wykorzystywany w wielu dziedzinach przemysłowych, zwłaszcza w hutnictwie metali, szkła, w przemyśle ceramicznym, petrochemicznym, spożywczym, rafineryjnym. Duże ilości zużywa się w gospodarstwach domowych dla celów opałowych, stosowany bywa również w energetyce dla wytwarzania energii elektrycznej. f) łupków bitumicznych - wykorzystywane jako paliwo do produkcji energii elektrycznej do otrzymywania gazu, oleju łupkowego i produktów jego destylacji, bituminów, siarki, koksu elektrodowego, benzolu, itp. Pozostały po spaleniu lub zgazowaniu produkt używany jest do produkcji cementu, materiałów budowlanych, do nawożenia gleb. g) rud uranu - znajduje zastosowanie w energetyce atomowej, w przemyśle zbrojeniowym i podrzędnie w innych dziedzinach. h) rud toru - używany jest jako metal, stopy, związki (tlenki, azotan i chlorek)
10, Złoża surowców metalicznych - do złóż surowców metalicznych zaliczamy: a) rudy żelaza - żelazo stanowi podstawowy metal uzyskiwany w największej ilości. Produkuje się z jego z rud, a zużywa w postaci żeliwa, stali węglistej lub stali stopowych. Są to podstawowe tworzywa w budownictwie, komunikacji, budowie maszyn, w przemyśle wydobywczym, naftowym, górniczym, w wyrobie opakowań. b) rudy metali staliwnych do których należą złoża: - złoża rudy manganu - używany głównie metalurgii w postaci żelazomanganu oraz w przemyśle chemicznym, - rudy chromu wykorzystuje się w metalurgii w postaci żelazochromu do uszlachetniania stali, - rudy wolframu zastosowanie w przemyśle elektrycznym i elektronicznym, w technice spawalniczej oraz rakietowym, - rudy molibdenu zastosowanie w postaci proszku jako składnik stopów specjalnych, - rudy tytanu zastosowanie w przemyśle lotniczym, rakietowym, przy budowie łodzi podwodnych, - rud wanadu zastosowanie głównie w hutnictwie żelaza i stali, - rud niklu, - rud kobaltu zastosowanie do produkcji magnesów trwałych, wysokowytrzymałościowej stali odpornej na ścieranie. c) złoża rud metali niezależnych należą do nich złoża: - rud miedzi zastosowanie energetyce, elektrotechnice, do budowy aparatury chemicznej, próżniowej, chłodniczej, kotłów, - rud cynku zastosowanie głównie do cynkowania wyrobów z żelaza, - rud ołowiu zastosowanie do produkcji akumulatorów, osłony kabli elektrycznych, składnik stopów, osłony antypromieniotwórcze,
- rud cyny zastosowanie jako składnik stopów do cynowania wyrobów z żelaza i stali, do lutowania, w przemyśle elektrycznym budowlanym, maszynowym. d) złoża metali kruchych: - rud arsenu, - rud antymonu, - rud bizmutu, - rud rtęci, e) złoża rud metali lekkich: - złoża kopalin aluminium, -kopalin berylu, - magnezu, - litu, f) złoża rud metali szlachetnych: - złoża kruszców złota, - srebra, -złoża rud platyny i platynowców.
11, Złoża pneumohydrotermalne (w tym porfirowe) - powstały w wyniku działalności gazów i roztworów. Znaczna ich część utworzyła się w następstwie rozwoju procesów magmowych. Złoża pneumohydrotermalne obejmują koncentracje niemal wszystkich metali, takich jak cyna, miedź, ołów, cynk, nikiel, złoto, srebro, bizmut, uran, arsen, rtęć, rzadziej żelazo, mangan, a także różnego rodzaju pierwiastków rzadkich: niobu, tantalu, cyrkonu, toru, litu, berylu. Złoża te związane są głównie z obszarami geosynklinalno-fałdowymi, rzadziej platformowymi, przeważnie z głębinowymi skałami magmowymi lub z ich metamorficzną osłoną. Forma złóż jest przeważnie żyłowa, rzadziej kominowa, gniazdowa, sztokwerkowa, wyjątkowo pokładowa i soczewowa. Związane są z zewnętrznymi formami kaolinów magmowych.
12, Złoża rud cynku i ołowiu - stratoidalne złoża rud cynku i ołowiu związane są najczęściej z dolomitami i wapieniami, rzadziej piaskowcami i innymi skałami osadowymi. Bywają przeważnie polimetaliczne, mogą też być monomineralne. Złoża te zawierają głównie kruszce cynku i ołowiu, niekiedy obecny w nich jest baryt, rzadziej fluoryt oraz kruszce miedzi. Osiągają znaczne wymiary. Są one ważnym źródłem rud cynku i ołowiu, częściowo również barytu i fluorytu, podrzędnie rud miedzi. Złoża te związane są zarówno z obszarami geosynklinalno-fałdowymi, jak i platformowymi. Występują przeważnie w przybrzeżnych utworach dawnych płytkich basenów, zalewów, lagun. Częstymi skałami towarzyszącymi są gipsy i anhydryty, niekiedy sól kamienna. Formy tych pokładów to pokłady lub psełdopokłady, niekiedy soczewy lub gniazda
13, Złoża miedzi w Polsce - występująca w stanie wolnym, w skupieniach ziarnistych, dendrytach, w pryśnięciach (układ regularny ). Ma przełam haczykowaty, barwę miedzianoczerwoną. Rysa jest miedzianoczerwona., błyszcząca. Doskonały przewodnik ciepła i elektryczności. Tworzy się w różnych warunkach geologicznych, głównie w utworach pochodzenia hydrotermalnego, a także w strefie utleniania złóż kruszcowych i strefie cementacji oraz w złożach osadowych. Jest zwykle czysta pod względem chemicznym, niekiedy zawiera domieszki Fe, Ag, Au. okolice Lubina, Polkowic, Rudnej, Dolny Śląsk. Złoża miedzi występują w otoczeniu złóż osadowych ale do nich nie należą.
14, Złoża siarki - są pochodzenia chemiczno organicznego. Złoża te są ściśle związane z utworami gipsowymi, z którymi wspólnie lub kosztem których powstają. Nasze złoża siarki są typu sycylijskiego, w których warstwy siarkonośnych margli tworzą wkładki wśród płytko wodnych osadów wapienno gipsowych. Złoża tego typu zajmują duże obszary, a zawartość siarki nie przekracza w nich zwykle 30%.
15, Złoża rud żelaza - Polskie złoża rud żelaza o znaczeniu przemysłowym zawierają głównie syderyt ilasty, zwany również żelazikiem. Drugie miejsce co do znaczenia gospodarczego ma limonit, czyli żelazik brunatny. Pozostałe rudy żelaza, jak magnetyt, hematyt i inne tworzą niewielkie znane złoża bez znaczenia gospodarczego. Złoże rud żelaza w rejonie Suwałk jest złożem magnetytu powstałe w prekambrze. Polskie złoża rud żelaza występują na obszarach: - Częstochowskim, - Świętokrzyskim, - Łęczyckim, - Karpackim, - Górnośląskim, - Dolnośląskim.
16, Forma i budowa złoża miedzi - pokładowe, soczewkowe, gniazdowe. Ich wymiary są rzędu kilkuset metrów do kilku kilometrów. Zdarzają się poziomy rudne ciągnące się bez zmian na długości kilkudziesięciu kilometrów. Mimo pozornej ciągłości mineralizacja poszczególnych pokładów i poziomów jest różna, a budowa wewnętrzna stref rudnych złożona. Wymiary okruszcowanych fragmentów mogą być znaczne, rzędu kilkudziesięciu lub kilku kilometrów, kilkuset, kilkudziesięciu, a nawet kilku metrów. Przyporządkowane są one do określonych poziomów stratygraficznych. Ilość poziomów rudnych w poszczególnych obszarach jest różna, od jednego do kilku lub kilkunastu. Złoża mogą obejmowąć jeden rodzaj skały, np. łupki ilaste, margle lub dolomity, albo kilka z nich, np. piaskowce, łupki i skały węglanowe. Przykładem takiego wykształcenia są złoża rud miedzi monokliny przedsudeckiej. Miąższość pokładów waha się w granicach od kilku centymetrów do kilku lub kilkunastu metrów. Złoża miedzi występują w otoczeniu złóż osadowych ale do nich nie należą.
17, Kryteria jakości surowców energetycznych - a) węgli: - zawartość wilgoci, - zawartość popiołu, - zawartoć części lotnych, - wartość opałowa, - skład elementarny,- spiekalność, b) ropa naftowa - gęstość, - wartość opałowa, - lepkość, - napięcie powierzchniowe, - własności luminescencyjne, - aktywność optyczna, - własności elektryczne ??????
18, Formy przestrzenne ropy i gazu - złoża ropy naftowej związane są z niemal wyłącznie ze skałami osadowymi, pozbawione są ich utwory metamorficzne, magmowe oraz obszary młodszej działalności wulkanicznej, jakkolwiek sporadycznie mogą one wykazywać przejawy ropo nośności. Miejscami gromadzenia się ropy, gazu i wody są skały, które odznaczają się porowatością lub szczelinowatością, umożliwiające nasycenie ich tymi substancjami oraz ich oddawanie w czasie eksploatacji. Skały te nazywa się naturalnymi zbiornikami lub kolektorami. Są nimi zazwyczaj piaski i piaskowce, zlepieńce, wapienie, dolomity, margle, rzadziej inne skały. Ropa i gaz wypełniają głównie pory, a także pęknięcia i szczeliny w skałach. Ropa i gaz niemal z reguły występują w stropowych częściach zbiornika. Rzadkie są przypadki ich obecności w synklinach, jest to możliwe wtedy gdy w złożach nie ma wody. Forma złóż w większości przypadków jest wyznaczona ukształtowaniem struktury, zamknięciem zbiornika oraz własnościami jego skał, stosunkami wodnymi, różnicami gęstości gazu, ropy i wody
19, Złoża wietrzeniowe - tworzą się w wyniku wietrzenia, przy czym powstałe produkty nie ulegają przemieszczaniu poza obszar skał pierwotnych. W zależności od rodzaju tworzących je substancji mineralnych złoża dzieli się na: - mechaniczne, chemiczno - rezydualne oraz infiltracyjne. Przeważnie występują one na powierzchni ziemi. Mogą tworzyć się na wszystkich rodzajach skał oraz wcześniej powstałych złożach. Utwory pokryw platformowych są monotonne i dla tego mniej korzystne dla powstania tych złóż. Ich forma jest przeważnie nieregularna i zmienna. Najczęściej są to nieregularne pokrywy o zmiennej miąższości. Skład mineralny zależy od klasy tych złóż. W złożach mechanicznych obecne są przeważnie minerały odporne na wietrzenie, twarde często o dużej gęstości, takie jak ilmenit, rutyl, magnetyt, cyrkon, złoto i platyna. Struktury minerałów wietrzeniowych są najczęściej drobno lub krypto krystaliczne, tekstury ziarniste, porowate, kawerniste, naciekowe, nerkowate. Złoża wietrzeniowe powstały w różnych okresach geologicznych, szczególnie korzystne warunki dla ich tworzenia istniały podczas orogenez.
20, Czynniki wietrzenia:
a) woda (rozpuszczanie, transportowanie, odkładanie naturalnych związków chemicznych w zwietrzelinie),
b) tlen (tlen z powietrza rozpuszczalnegow wodzie, tlen atmosferyczny, tlen związków mineralnych skał)
c) dwutlenek węgla (utlenia i przeobraża krzemiany w węglany)
d) kwasy nieorganiczne i organiczne ( kwas siarkowy, kwas homusowy)
e) organizmy (reagują tlen i dwutlenek węgla, biorą udział w wymianie jonowej, gromadzą niektóre pierwiastki jak: Si, Mn, V, Al., Cu, Zn, Co, Li, Be, bakterie rozkładają krzemiany, redukują siarkę itp.)
f) temperatura ( zwiększa lub opóźnia reakcje)
21, Złoża skarnowe - powstają na kontakcie skał magmowych i utworów otaczających najczęściej węglanowych, przeobrażonych w skały skarnowe. Skarny są to skały wapienno - krzemowe złożone głównie z granitów, piroksenów. Domieszki obecne to: magnetyt, epidot, hornoblęda, kalcyt, kwarc, fluoryt itp. Złoża skarnowe znajdują się w obszarach geosynklinalno - fałdowych. Bezpośrednim środowiskiem ich występowania są strefy kontaktowe pomiędzy utworami magmowymi i otaczającymi je skałami węglanowymi, głównie wapieniami, dolomitami, marglami, i ich tufami. Złoża skarnowe najczęściej związane są z granitami. Złoża skarnowe tworzą pokłady: gniazda, soczewki, żyły, kieszenie, słupy, formy złożowe. Ich kontakty ze skałami otaczającymi są stopniowe kontury nieprawidłowe i zmienne wymiary przeważnie niewielkie. Skały skarnowe mogą mieć różny skład mineralny, zależnie od niego dzieli się je na: skarny wapniowe, magnezowe i krzemionkowe. Złoża skarnowe dostarczają rud żelaza, kobaltu, miedzi, cynku, ołowiu, wolframu, cyny, złota, platyny, platynowców, oraz bazaltu. Struktury minerałów złóż skarnowych są z zasady krystaliczne, o ziarnach rozpoznawalnych gołym okiem. Uważa się że złoża skarnowe tworzą się w strefach kontaktowych w wyniku termicznego i chemicznego oddziaływania magmy na skałę otaczające, zwłaszcza węglanowe. Przy termicznym oddziaływaniu następuje przekrystalizowanie skał otaczających. Skały węglanowe ulegają przeobrażeniu w marmury, piaskowce, kwarcyty, łupki kostne, łupki krystaliczne, margle, amfibolity itp.
22, Złoża infiltracyjne - tworzą się z substancji, która uległa wyługowaniu ze strefy wietrzenia, zostaje przetransportowana wodami descenzyjnymi i wytrącona w skałach sąsiednich. Formy to pokładowe, gniazdowe, kieszeniowe. Złoża uranu (siarczan uranu), - złoża miedzi, - złoża żelaza.
23, Złoża rozsypiskowe:
a) mechanizm rozsypisk,
b) osadzanie materiału okruchowego
c) mechanizm powstawania przybrzeżnych złóż rozsypiskowych
d) mechanizm powstawania eolicznych złóż rozsypiskowych
e) przenoszenie przez lód
24, Złoża rezydualne:
a) złoża krzemianowych rud Ni
b) złoża źelazików brunatnych
c) złoża manganu
d) złoża boksynu
e) złoża Au
f) złoża apatytu
g) złoża magnezytu
h) złoża barytu
i) złoża talku
25, Złoże - naturalne nagromadzenie kopaliny lub kilku kopalin w skorupie ziemskiej, które mogą być przedmiotem eksploatacji górniczej, gdy odpowiadają określonym wymaganiom ilościowym, jakościowym, technicznym oraz ekonomicznym.
26, Złoża antropogeniczne - sztuczne nagromadzenia surowca mineralnego, który może być wykorzystywany do eksploatacji.
27, Złoża wielokopalinowe - złoże składające się z dwu lub więcej kopalin występujących tak, że ich eksploatacja jest możliwa w jednym zakładzie wydobywczym.
28, Złoże wielo surowcowe - złoże kopaliny wielo surowcowej.
29, Złoża rud w Polsce:
1. torf - w Polsce występuje ok. 50000 torfowisk o łącznej powierzchni 1,3 mil. ha. Największe obszary torfowisk znajdują się w północnej i wschodniej części kraju w zabagnionych dolinach Narwi z Biebrzą, ........
2. węgiel brunatny - węgiel kopalny o pośrednim stadium uwęglenia materii roślinnej między torfem a węglem kamiennym, zawierający kwasy huminowe, rozpuszczalne w kwasie azotowym oraz w silnych zasadach lub benzynie, zawiera około 70% części lotnych w przeliczeniu na substancję suchą i daje charakterystyczną rysę. W Polsce występuje on w obrębie Konina, Gubin , złoża rowu poznańskiego, Legnica, Bełchatów.
3. węgiel kamienny - węgiel kopalny, w którym uwęglenie związków organicznych osiągnęło taki stopień, iż brak jest w nim kwasów huminowych. Złoża rozpoznano w 3 zagłębiach wypełnionych osadem karbonu górnego (Górnośląskim, Dolnośląskim, i Lubelskim zagłębiu węglowym). Zagłębie Górnośląskie i Dolnośląskie znane są od dawna eksploatację prowadzi się nieprzerwanie od 200 lat a początki sięgają XIV wieku. Natomiast zagłębie Lubelskie, którego poszukiwania zainicjował PIG przed II wojną światową rozpoznane jest na potrzeby górnictwa węglowego od 1964 r. Pierwsze złoże udokumentowano w 1971 r. LZW ma pow. 4630 km2. Górnośląskie Zagłębie węglowe ma w granicach Polski pow. ok. 5000 km2, z tego na obszarze 4500 km2 występują pokłady węgla o wartości przemysłowej. Dolnośląskie zagłębie Węglowe ma w granicach Polski pow. ok. 530 km2 i składa się z dwóch oddzielnych niecek - wałbrzyskiej, noworudzkiej.
4. ropa naftowa - kopalina występująca w stanie ciekłym, stanowiąca mieszaninę węglowodorów parafinowych, naftenowych i aromatyzowanych, niewielkich ilości związków organicznych tlenu, siarki i azotu oraz ewentualnych śladowych ilości składników mineralnych. Złoża ropy naftowej w Polsce należą do zalegań małych. Występuje w okolicach Poznania, na Pomorzu zachodnim i przyległym szelfie Bałtyku.
5. gaz ziemny - mieszanina lekkich węglowodorów szeregu parafinowego i innych gazów wydobywających się z Ziemi. W Polsce rozpoznano 210 złóż gazu ziemnego w tym 167 złóż samodzielnych gazowo. Ponadto uzyskuje się pewne ilości gazu z pól górniczych 12 kopalń węgla kamiennego w Rybnickim okręgu węglowym złoża polskie grupują się w kilku regionach: Karpaty zewnętrzne, zapadlisko przedkarpackie, Górnośląskie zagłębie węglowe, monoklina przedsudecka, pomorska część wału środkowopolskiego.
6. miedz - występująca w stanie wolnym, w skupieniach ziarnistych, dendrytach, wpryśnięciach (układ regularny ). Ma przełam haczykowaty, barwę miedzianoczerwoną. Rysa jest miedzianoczerwona., błyszcząca. Doskonały przewodnik ciepła i elektryczności. Tworzy się w różnych warunkach geologicznych, głównie w utworach pochodzenia hydrotermalnego, a także w strefie utleniania złóż kruszcowych i strefie cementacji oraz w złożach osadowych. Jest zwykle czysta pod względem chemicznym, niekiedy zawiera domieszki Fe, Ag, Au. okolice Lubina, Polkowic, Rudnej, Dolny Śląsk.
7. ołów - bardzo rzadki minerał, występujący w złożach rud żelaza iu manganu oraz w złożach okruchowych, wyjątkowo tworzy prawidłowe kryształy w układzie regularnym, częściej wysrępuje w skupieniach zbitych i drobnoziarnistych oraz dendrytowych. Połysk metaliczny na świeżym przełamie - barwa ołowianoszara. Rysa - ołowianoszara, połyskująca.
8. sól kamienna - tworzy pospolicie kryształy w układzie regularnym w postaci sześcianów i ich kombinacji oraz skupienia naciekowe, włókniste i wykwity. Łupliwość doskonała. Krucha. Przełam muszlowy. Połysk szklisty, bezbarwna, biaława lub zabarwiona na niebiesko, żółto, brunatno lub czerwonawo. Zawiera domieszki K, Mg i Ca oraz innych materiałów solnych. S.k. jest produktem krystalizacji z wody morskiej, a także ekhalacji wulkanicznych. Złoża soli kuchennej związane z utworami mioceńskimi oraz cechsztyńskimi. Okolice Krakowa (Wieliczka, Bochnia).
30, Podział minerałów:
1 - Ze względu na warunki powstania - wyróżnia się minerały:
a) - endogeniczne - np. magmowe powstające w wyniku krystalizacji magmy.
b) - hipergeniczne - tworzące się w następstwie procesów rozwijających się na powierzchni ziemi, oraz metamorfogeniczne formujące się podczas metamorfizmu.
2 - Ze względu na współczesność powstawania - minerałów w określonym procesie geologicznym wyróżnia się minerały syngenetyczne i epigenetyczne w stosunku do tego procesu. Wiele minerałów może występować w złożach różniących się warunkami powstawania. Minerały takie nazywa się przechodnimi. Typowymi ich przedstawicielami są kwarc i piryt. Minerały w złożach tworzą naturalne zbiory, zwane zespołami para genetycznymi.
31, Ochrona złoża - zabezpieczenie wykorzystania kopaliny zgodnie z pełną jej wartością użytkową oraz zasobów przed uzasadnionymi stratami.
32, Kontur złoża - granica złoża przedstawiona na mapie lub przekroju wyznaczana na podstawie wyników prac rozpoznawczych.
- geologiczny - wyznaczony na podstawie kryteriów geologicznych
- zewnętrzny (ekstrapolowany) - kontur złoża interpretowany na zewnątrz od skrajnych punktów rozpoznania złoża
- interpolowany - wyznaczony pomiędzy otworami wiertniczymi lub wyrobiskami górniczymi.
- zerowy - linia, wzdłuż której następuje wyklinowanie złoża.
33, Kopaliny - są to minerały i skały, a także składniki ciekłe oraz gazowe stanowiące przedmiot eksploatacji górniczej, występują w skorupie ziemskiej i nadają się do przemysłowego wykorzystania. Ze względu na stan fizyczny wyróżniamy kopaliny - stałe, - ciekłe, - gazowe. Wyróżnia się kopaliny główne, które są przedmiotem samodzielnej eksploatacji górniczej, oraz towarzyszące, które mogą być wydobywane tylko z kopaliną główną (inaczej nie opłaca się).
34, Kopalina stała - skała która dzięki swym właściwościom bądź w stanie naturalnym, bądź po przetworzeniu może być surowcem mineralnym.
35, Kopalina główna - kopalina o wyraźnie wyższej wartości (ekonomicznej lub użytkowej) w stosunku do innych kopalin z nią współdziałających.
36, Kopalina towarzysząca - kopalina występująca w granicach lub w bliskim sąsiedztwie złoża kopaliny głównej, która może być eksploatowana równolegle z kopaliną główną, a nie kwalifikuje się do samodzielnego eksploatowania.
37, Kopalina wielo surowcowa - kopalina przydatna do produkcji różnych surowców mineralnych.
Składnik użyteczny towarzyszący - składnik mineralny lub chemiczny który może być odzyskany w czasie przeróbki kopaliny, a którego zawartość i zasoby nie kwalifikują się do podejmowania samodzielnej jego eksploatacji.
38, Jednostka surowcowa - jednostka profilu litostrategicznego której położenie i rozprzestrzenienie daje się przedstawić na przekrojach i mapach, wyróżniona na podstawie cech lifologicznych i surowcowych (fizycznych, chemicznych, technologicznych).
39, Geologiczne zasoby złoża - całkowita ilość kopaliny lub kopalin w granicach złoża.
40, Geologiczne warunki powstania złóż - klimat (temp., wilgotność), - skład skał macierzystych (skały ultra zasadowe i zasadowe, skały kwaśne i inne), - struktura geologiczna, - hydrogeologia, - wiek geologiczny (czas trwania się pokrywy), - morfologia terenu.
41, Przyrodnicze cechy złóż - geotektoniczne, - geologiczne, - stratygraficzne, - litologiczne, - tektoniczne.
42, Klasyfikacja złóż - jest ich umownym ugrupowaniem według określonych kryteriów. Najczęściej brane pod uwagę kryteria to: - geotektoniczne, - geologiczne, - tektoniczne, - morfologiczne, - chemiczne, - fornacyjne, - technologiczne. Według wielkości, zasobności, przydatności przemysłowej itd. Mogą być stosowane kombinacje wymiennych podziałów np. klasyfikacja według formy i genezy itp.
43, Klasyfikacja genetyczna złóż (podział pod względem pochodzenia)
1. Endogeniczne - czyli powstałe pod wpływem działania sił wewnętrznych ziemi, jak wulkanizm ruchy górotwórcze itp. - wykorzystują ciepło ziemi. Zaliczamy do nich: - magmowe, - kimberlity, - pneumo-hydrotermalne, - porfirowe.
A) - tworzą się głęboko w ziemi
B) - powstają w warunkach wysokiego ciśnienia i temp.
C) - powstają bezpośrednio lub pośrednio z magmy. Wielką rolę tutaj grają składniki lotne , szczególnie margle bogatych w krzemionkę. Dają one z ciężkimi metalami połączenie gazowe, które w postaci lotnych związków wędrują w górę czasem na znaczne odległości od głównego ogniska magmowego.
D) - niektóre z tych złóż powstają z gorących roztworów wodnych.
2. Egzogeniczne - czyli powstałe na skutek działania sił zewnętrznych krztałtujących oblicza ziemi, jak wietrzenie itp. wykorzystują ciepło słoneczne (zewnętrzne). Zaliczamy do nich: - wietrzeniowe (mechaniczne, chemiczne), - osadowe (mechaniczne, chemiczne, biogeniczne, diaghetyczne).
A) - tworzą się w najbardziej powierzchniowych częściach skorupy ziemskiej.
B) - powstają przy normalnym ciśnieniu i w zwykłej temp.
C) - tworzą się przy współdziałaniu przynajmniej jednego z czynników: atmosfery, wody, organizmów. Tworzenie się ich pozostaje pod wpływem wietrzenia.
D) - część złóż powstaje z roztworów nasyconych w zbiornikach wodnych (jeziorach, morzach).
3. Metamorficzne
- zmetamorfizowane
- metamorficzne
4. Antropogeneza - wszystkie wykorzystane odpady (np. żużel)
44, Klasyfikacja geologiczna złóż - różnicuje złoża w zależności od ich położenia w stosunku do określonego elementu geologicznego np. utworów magmowych. W tym przypadku wyróżnione bywają złoża sfery wewnątrz intruzywnej, okołointruzywnej, nadintruzywnej, oraz efuzywnej. Złoża sfery intruzywnej - występują w obrębie samej intruzji magmowej. Ich przykładami mogą być złoża chromitów, tytanomagnetytów w skałach zasadowych. Złoża okołointruzywne - obecne są w sąsiedztwie intruzji, często na jej kontakcie. Ich klasycznym przykładem są złoża skarnowe. Złoża sfery nadintruzywnej - charakteryzują się występowaniem nad intruzją oraz para genetycznymi z nią związanymi. Należą do nich złoża żyłowe. Złoża sfery efuzywnej - związane są z ekstruzjami lawy najczęściej kwaśnej. Klasyfikacja geologiczna ma znaczenie dla poszukiwań oraz oceny wartości złóż.
45, Skład mineralny złóż - w budowie skorupy ziemskiej bierze udział około 3000 minerałów z których ok. 300 ma znaczenie praktyczne i przemysłowe. Dzielimy je na:
1- Minerały główne -można różnicować ze względu na ilość stanowiącą podstawową masę kopaliny, oraz na wartość użytkową, gdzie minerałem głównym jest składnik o znaczeniu praktycznym.
2 - Minerały towarzyszące - są obecne w kopalinie bądź w mniejszych ilościach, bądź też nie mają znaczenia praktycznego.
3 - Minerały podrzędne - występują w złożach w małych ilościach, mogą być użyteczne jak i nie użyteczne.
4 - Minerały użyteczne - są wykorzystywane przez człowieka, a minerały nieużyteczne, przy współczesnym stanie techniki nie mają znaczenia praktycznego.
5 - Minerały rudne (kruszcowe) - są źródłem jednego lub kilku metali. Nieliczne z nich występują w stanie rodzimym, większość tworzy różnego rodzaju związki chemiczne.
6 - Minerały nie rudne - to te, które współwystępują z minerałami kruszcowymi, a nie są źródłem ...........
7 - Minerały pierwotne - nazywa się te które są wynikiem właściwego procesu powstania złoża oraz przyczyną koncentracji surowca.
8 - Minerały wtórne - powstają jako produkt przeobrażenia minerałów pierwotnych, najczęściej w wyniku wietrzenia, z tego powodu minerały te nazywane są minerałami hipergenicznymi.
9 - Minerały trwałe - w ciągu długich okresów geologicznych nazywane są chronofilnymi, a nietrwałe chronoksenicznymi.
46, Surowcowa klasyfikacja złóż - kopalne paliwa stałe są to różnorodne skały płonne pochodzenia organicznego zwane kaustobiolitami należą do nich: torf, węgiel kamienny i brunatny, antracyt, łupki Klasyfikacja Kaustobiolitowa rozwinęła się w dwóch głównych kierunkach genetyczno naukowym, technologiczno użytkowym. Klasyfikacje naukowe biorą pod uwagę genezę, skład i strukturę wewnętrzną oraz zasadnicze parametry węgli z poszczególnych pokładów. Klasyfikacje użytkowe są natomiast oparte na praktycznej przydatności właściwości technologicznych i handlowej węgli, pokładów jak i złóż. W zaklasyfikowaniu węgli są również pomocne badania petrograficzne pod mikroskopem. Ważnym kryterium klasyfikacji paliw kopalnych jest również zawartość materii mineralnej, która po spaleniu węgla daje popiół i pewną ilość produktów lotnych.
47, Podział minerałów:
1 - Ze względu na warunki powstania - wyróżnia się minerały:
a) - endogeniczne - np. magmowe powstające w wyniku krystalizacji magmy.
b) - hipergeniczne - tworzące się w następstwie procesów rozwijających się na powierzchni ziemi, oraz metamorfogeniczne formujące się podczas metamorfizmu.
2 - Ze względu na współczesność powstawania - minerałów w określonym procesie geologicznym wyróżnia się minerały syngenetyczne i epigenetyczne w stosunku do tego procesu. Wiele minerałów może występować w złożach różniących się warunkami powstawania. Minerały takie nazywa się przechodnimi. Typowymi ich przedstawicielami są kwarc i piryt. Minerały w złożach tworzą naturalne zbiory, zwane zespołami para genetycznymi.
48, Etap minerologji - jest to okres w którym nastąpiło nagromadzenie się substancji mineralnej w wyniku jednego procesu genetycznego np. magmowego, pegmatytowego, pnełmatolitycznego, hydrotermalnego, wietrzeniowego, osadowego, metamorficznego.
49, Zasoby bilansowe - zasoby złoża lub jego części, którego cechy naturalne spełniają wymagania określane przez kryteria bilansowości i umożliwiają podejmowanie jego eksploatacji.
50, Zasoby pozabilansowe - zasoby złoża lub jego części, którego cechy naturalne powodują, iż jego eksploatacja nie jest możliwa obecnie ale przewiduje się, że będzie możliwa w przyszłości w wyniku postępu technicznego, zmian ogulno gospodarczych itp.
51, Zasoby bilansowe warunkowe - zasoby spełniające kryteria bilansowe których eksploatacja nie jest możliwa ze względu na warunki formalno - prawne, organizacyjne, wymagania ochrony środowiska itp., ale mogące ulec zmianie w wyniku odpowiednich działań technicznych, organizacyjnych, administracyjnych itp. W szczególności zasoby na obszarach dla których brak zezwolenia na prowadzenie eksploatacji.
52, Zasoby przemysłowe - części zasobów bilansowych, które mogą być przedmiotem ekonomicznie uzasadnionej eksploatacji w warunkach określonych przez projekt zagospodarowania złoża, optymalny z punktu widzenia technicznego i ekonomicznego przy spełnieniu wymagań ochrony środowiska.
53, Zasoby nieprzemysłowe - część zasobów bilansowych (w tym bilansowe warunkowe) których eksploatacja nie jest możliwa w warunkach określonych przez projekt zagospodarowania złoża, z przyczyn technicznych lub ekonomicznych.
54, Składnik użyteczny towarzyszący - składnik mineralny lub chemiczny, który może być odzyskany w czasie przeróbki kopaliny, a którego zawartość i zasoby nie kwalifikują się do podejmowania samodzielnej jego eksploatacji.
55, Zawartość składnika użytecznego - jest to ilość składnika użytecznego w kopalinie określona w %, a w przypadku metali szlachetnych i rzadkich w g/t.
- brzezina - najmniejsza dopuszczalna zawartość składnika użytecznego w kopalinie wyznaczająca grubość złoża, którego zasoby są obliczone.
- minimalna - najniższa zawartość składnika użytecznego w kopalinie przy której jego odzysk w procesie przeróbczym jest możliwy, wyznacza granicę między kopaliną a skałą płoną.
- minimalna średnica - najmniejsza dopuszczalna średnia zawartość składnika użytecznego w złożu przy której jego odzysk może być ekonomicznie uzasadniony.
56, Seria surowcowa - duży zespół warstw o podobnych cechach litostratygraficznych i facjalnych (np. wapienie jury górnej, wapienno - dolomitowe, piaskowcowe itp.) może obejmować jedno lub kilka kompleksów surowcowych.
57, Kompleks surowcowy - grupa warstw serii surowcowej o zbliżonych cechach litologicznych (minerologiczno - petrograficznych) i surowcowych (fizycznych, chemicznych i technologicznych) i określonej przydatności surowcowej.
58, Zespół surowcowy - odcinek profilu litologicznego obejmujący jeden lub kilka kompleksów, niezależnie od ich przynależności do wyróżnionych serii, wymagających selektywnej eksploatacji (np. cementowy surowca niskiego, kamienia budowlanego itp.).
59, Punkt rozpoznawczy - miejsce w którym wykonano obserwację i pobrano próbki w celu udokumentowania złoża i zbadanie otaczającego górotworu (otwór wiertniczy, wyrobisko górnicze, odsłonięcia naturalne).
60, Parametry złoża - wielkość (miąższość, % zawartości, zasoby), - forma złoża, - budowa, - regularność wykształcenia, - zasobność ( wydajność z jednostki powierzchni), - możliwość wykorzystania.
61, Tektoniczno ekonomiczne elementy - położenie geograficzne, - zagospodarowanie, - dostępność górnicza (głębokość, warunki wodne, obecność gazów, warunki cieplne, własności geotektoniczne)
62, Źródła wody - woda pomagmowa lub ......... (zawartość wody do 10%średnio jest to ok. 0,2 km3 z każdego km.3 magmy), - woda pometamorficzna (do 30% w stosunku do masy skalnej), - woda meteoryczna (swobodna)
63, Źródła substancji - wody termalne związane z wulkanami: (szczawy siarkowodorowe, szczawy azotowe, wody azotowe), - juwenilne źródła magmowe, - azymilacyjne źródła magmowe, filtracyjne źródła pozamagmowe
64, Miąższość złoża - odległość między warstwą stropową i spągową złoża. Miąższość - grubość w odniesieniu do kompleksu warstw skalnych, glebotwórczych, np. miąższość złoża węglowego, piaskowców, torfu w glebie, nadkładu, ale nigdy nie miąższość pokładu węgla, ani jednej warstwy skalnej. (rzeczywista miąższość złoża) granica złoża mierzona wzdłuż linii prostopadłej do powierzchni obrazującej sposób ułożenia złoża.
65, Wyrobisko - sztuczne odsłonięcie złoża i skał otaczających w których można przeprowadzić obserwacje i pobrać próbki niezbędne dla udokumentowania złoża.
66, Geologiczno górnicze warunki eksploatacji - warunki naturalne (geologiczne) wpływające na sposób prowadzenia eksploatacji bezpieczeństwo i rezultaty.
67, Kryteria jakości surowców -
1. węgiel brunatny - o jakości i przydatności technologicznej decydują: wartość opałowa ,zawartość siarki.
2. węgiel kamienny - głównym wskaźnikiem przydatności do podstawowych obecnie zastosowań w energetyce, gazownictwie, koksownictwie są zawartości części lotnych.
3. ropa naftowa - jakość ropy naftowej jest zależne od wydajności lekkich frakcji i własności otrzymanej benzyny, nafty, olejów pędnych i maszynowych.
4. gaz ziemny - jakość gazu ziemnego zmienia się w szerokich granicach w zależności od składu chemicznego. Podstawowymi miernikami jakości są:
- wydajność gazoliny która jest proporcjonalna do ......................................... i cięższych węglowodorów
- ciepło spalania
- mała zawartość H2O i H2S ułatwiająca oczyszczenie gazu przed transportem.
- zawartość He kwalifikująca go do oddzielenia.
- zawartość par Hg wymuszająca głębokie oczyszczenie gazu przed ewentualnym użyciem.
68, Pokłady - są to złoża leżące przeważnie zgodnie na innych warstwach. W stosunku do swojej na ogół niewielkiej grubości zajmują one równoległe powierzchnie.
69, Żyły pokładowe - są to płaskie wypełnienia szczelin tektonicznych przez kruszce metali lub inne minerały użyteczne. Do złóż pokładowych można zaliczać również niektóre soczewki, których rozciągłość w stosunku do grubości jest znaczna.
70, Gniazda - skupienia surowca mineralnego o kształtach nieregularnych. Ich wymiary sięgają od kilku do kilkunastu metrów.
71, Pnie - skupienia o formie wydłużonej w jednym kierunku o przekroju zbliżonym do kolistego lub eliptycznego lub też soczewkowym. Wymiary od 100 do 1000 m.
2