ZŁOŻA HYDROTERMALNE

Źródła wody

1. Woda pomagmowa, juwenilna, oddziela się od stopów w procesie ich krzepnięcia i powstawania skał magmowych.

• Woda może się wydzielać z magmy, przy pochłanianiu jej przez magmę w głębszych i oddawaniu w górnych częściach słupa magmowego na zasadzie pompy magmowej

• Woda może się wydzielać z magmy, przy wyciskaniu magmy ku górze, aż do jej krystalizacji w wyniku spadku ciśnienia i temperatury.

• Woda może się wydzielać z magmy, w procesie krystalizacji wskutek narastania jej stężenia oraz ciśnienia parcjalnego.

1. Woda pometamorficzna, wydziela się w wyniku metamorfizmu skał w głębokich strefach skorupy ziemskiej wskutek zwiększającego się ciśnienia i temperatury. Pochodzenie jej związane jest z uruchomieniem wód zamkniętych w przestrzeniach porowych oraz z dehydratacją substancji mineralnych, zawierających grupę hydroksylową. Oddawanie wody przez skały nasila się wraz ze wzrostem temperatury. Wody hydrotermalne powstające wskutek regionalnego metamorfizmu progresywnego i ultrametamorfizmu wędrują przed ogólnym frontem metamorfizmu tworząc wyprzedzającą strefę procesów hydrotermalnych.

2. Woda meteoryczna, wadyczna,

Źródła substancji mineralnej

• Wody termalne w trakcie krążenia w spękaniach i porach osadzają związki mineralne i powodują hydrotermalne przeobrażenie skał otaczających.

• W strefach wpływu wysokotemperaturowych wód zmineralizowanych rozwija się intensywne parowanie, odgazowanie, powstają strumienie gazowo-parowe oraz wtórne o kwaśnym charakterze, powierzchniowe roztwory termalne powodujące hydrotermalne przeobrażenie skał otaczających.

• Skład chemiczny wód termalnych ulega zmianom, co powoduje wytrącanie się zróżnicowanych związków mineralnych.

• Substancja mineralna w roztworach hydrotermalnych może być:

1. Juwenilna magmowa, są to pochodne pierwotnej podskorupowej magmy bazaltoidowej, które oddzielają się przy podnoszeniu się tej magmy ku górze i jej ochładzaniu w górnych strefach skorupy ziemskiej. Do typomorficznych metali grupy perydotytów i gabroidów należą: Fe, Mn, Ti, V, Cr, Ni, Cu, Pt.

2. Asymilacyjna magmowa, związane są z magmą granitoidową powstającą w procesie przetopienia dolnej części osadowej skorupy, intrudującą w górne piętra, które nie uległy silnemu metamorfizmowi i granityzacji. Do typomorficznych metali grupy granitów należą: Sn, W, Be, Li, Nb, Ta.

3. Filtracyjna pozamagmowa

• Częściowe przyswajanie substancji ze skał otaczających dotyczy głównie pierwiastków petrogenicznych, w mniejszym stopniu pierwiastków pośrednich i metalicznych.

1. Pierwiastki petrogeniczne, wchodzące w skład złóż hydrotermalnych (Si, Ca, Mg, K, Cl) wychwytywane są ze skał przez które przedostawały się roztwory hydrotermalne. Redepozycja pierwiastków petrogenicznych odbywa się w sposób zróżnicowany i jest zależna od ciśnienia, temperatury procesu i ciśnienia parcjalnego tlenu. W miarę spadku ciśnienia i temperatury oraz wzrostu ciśnienia parcjalnego tlenu zahamowuje się proces ługowania ze skał i przenoszenia najpierw składników biernych, następnie bardziej ruchliwych, przy niskim ciśnieniu i temperaturze oraz przy wysokim ciśnieniu parcjalnym tlenu, co jest charakterystyczne dla warunków przypowierzchniowych powstawania minerałów, w strefie zanikającej działalności powulkanicznej- składników najbardziej ruchliwych. Ustalono szereg względnej ruchliwości i kolejności redepozycji składników (od bezwładnych do bardziej ruchliwych): Al₂O₃, SiO₂, MgO, FeO, Fe₂O₃, K₂O, CaO, Na₂O, Pb, Cu, Zn, As, An, Hg, H₂O, SO₃. Związki pierwiastków petrogenicznych, uwalniane ze skał otaczających w procesie powstawania złóż metasomatycznych, często ponownie osadzają się z roztworów hydrotermalnych tworząc się nad ciałami rudnymi.

2. Pierwiastki przejściowe złóż hydrotermalnych do których należy Fe i Mn, pochodzą również ze skał otaczających.

3. Pierwiastki metalogeniczne w złożach hydrotermalnych mogą pochodzić ze skał otaczających. Świadczą o tym strefy skał zubożałe w pierwiastki wchodzące w skład rud.

Hipoteza o złożach regenerowanych

Formowanie złóż regenerowanych przebiegało różnie w zależności od warunków geotektonicznych. W obrębie platform przegrupowanie substancji mineralnych mogło być spowodowane roztworami hydrotermalnymi, które wzdłuż głębokich rozłamów wynosiły pierwiastki metaliczne ze złóż dolnego piętra strukturalnego do słabo zaburzonych utworów piętra górnego. W przypadku ponownego zaangażowania obszaru kruszconośnego w młodszej orogenezie pozbawionej plutonizmu synorogenicznego redepozycja pierwiastków rudnych przebiegała ponadto pod wpływem procesów tektonicznych i metamorfizmu. W obecności magmatyzmu synorogenicznego substancja rudna była uruchamiana też pod wpływem procesów magmowych oraz pseudomagmatyzmu palingenicznego.

• Wady hipotezy o złożach regenerowanych

1. Nie uwzględnia niezależnej roli metalogenezy kaledońskiej

2. Brak wyjaśnienia regeneracji rudy, zbudowanej z niepodatnych na rozpuszczanie i redepozycję krzemianów, tlenków, siarczków i innych związków.

Hipoteza magmowa

• Głównym źródłem substancji mineralnej złóż hydrotermalnych jest stop magmowy. Koncentracja pierwiastków w końcowych produktach krystalizacji magmy odbywa się w wyniku:

1. Nagromadzenia pierwiastków znajdujących się w nadmiarze po krystalizacji krzemianów skałotwórczych (krzem, alkalia)

2. Łatwej topliwości powodującej powstawanie pierwiastków w fazie ciekłaj podczas stygnięcia stopu

3. Lotności uwarunkowanej niską temperaturą wrzenia pierwiastków wchodzących w związki ze składnikami lotnymi (Cl, F, B)

4. Niskiej chłonności cieplnej podczas procesu wytrącania się związków

5. Odchyleń w wymiarach atomów od pierwiastków o podobnej wartościowości, które uniemożliwiają izomorficzne wchodzenie do sieci krzemianów skałotwórczych

6. Właściwości polaryzacyjnych jonów

• Częste przejścia od pegmatytów przez albito-grejzeny czy skarny do aureoli utworów hydrotermalnych wokół masywów skał magmowych, świadczy o związku genetycznym produktów działalności hydrotermalnej z tymi masywami lub ich ogniskami głębinowymi.

Rola asymilacji magmowej

Magma może wzbogacać się w pierwiastki wskutek asymilacji ze skał otaczających po ich stopieniu. Następnie podczas krystalizacji tego stopu pierwiastki te mogą tworzyć związki lotne i wytrącać się w złożach hydrotelmalnych.

Temperatura i ciśnienie

Początkowa temperatura okruszcowania hydrotermalnego to 700-600^oC i obniża się do 50-25 ^oC. Największa ilość rud hydrotermalnych powstaje w zakresie 400-100 ^oC.

• Złoża hipotermalne, tworzące się na dużych głębokościach (ponad 1 km), w warunkach bardzo dużego ciśnienia i temperatury 500-300 ^oC

• Złoża mezotermalne, tworzące się na średnich głębokościach (do 1 km), w warunkach dużego ciśnienia i w średniej temperaturze 300-200 ^oC

• Złoża epitermalne, tworzące się na małych głębokościach (do 1 km), w warunkach umiarkowanego ciśnienia i w niskiej temperaturze 200-50 ^oC

Formy transportu związków mineralnych w roztworach hydrotermalnych

• Transport substancji mineralnych w rzeczywistych roztworach minerałów budujących kruszce hydrotermalne zakłada możliwość krystalizacji minerałów z roztworów w miarę spadku temperatury i wzrostu stężenia. Większość minerałów hydrotermalnych (siarczki) cechuje się jednak niską rozpuszczalnością. Transport metali może odbywać się w postaci rozpuszczalnych podwójnych związków siarczkowych HgS

x 2Na₂S. Według rozpuszczalności siarczków metali ciężkich w siarczku sodowym wyróżnia się:

1. Źle rozpuszczalne w stopach siarczku sodowego (Fe, Mo)

2. Dobrze rozpuszczalne w stopach siarczku sodowego, lecz źle rozpuszczalne w jego roztworach (Zn, Pb, Cu, Ag, Bi, Cd)

3. Dobrze rozpuszczalne w roztworach i stopach siarczku sodowego (Hg, As, Sb)

• Transport substancji mineralnych w koloidalnych roztworach minerałów rud hydrotermalnych

• Transport substancji mineralnych w łatwo rozpuszczalnych związkach prostych roztworów jonowych z wytrącaniem trudno rozpuszczalnych minerałów siarczkowych złóż hydrotermalnych. Transport metali odbywa się w postaci zdysocjowanych związków na jony proste (Cl^-, F^-, kationy metali). W roztworze oprócz halogenków występuje H₂S który jest bierny w temperaturze 400 ^oC i znajduje się w stanie niezdysocjowanych cząsteczek. W miarę ostygania bierny H₂S ulega zdysocjowaniu, reagując z halogenkami powodując wytrącanie się metali w postaci siarczków.

• Transport substancji mineralnych w łatwo rozpuszczalnych związkach kompleksowych roztworów jonowo-molekularnych, która polega na transporcie substancji mineralnych ulegających dysocjacji elektrolitycznej na etapach cząsteczki zespolonej

a jonów kompleksowych a jonów prostych.

Przyczyny krążenia roztworów hydrotermalnych

• Ascenzyjny ruch roztworów hydrotermalnych spowodowany jest ciśnieniem hydrostatycznym, powstającym w basenach wód hydrotelmalnych typu artezyjskiego

• Roztwory hydrotermalne wydzielające się z ogniska magmowego w fazie ciekłej są transportowane przy udziale ciśnienia litostatycznego

• Krążenie roztworów hydrotermalnych wiąże się z powstawaniem próżni w rozwierających się w szczelinach, powodujących wsysanie roztworów hydrotermalnych.

• Ascenzyjne krążenie roztworów wiąże się z ciśnieniem fazy gazowej gromadzącej się podczas krystalizacji magmy, związanej hydraulicznie ze słupem skondensowanego roztworu.

Przyczyny i sposoby wytrącania się substancji z roztworów hydrotermalnych

1. Reakcje wymiany, mogą zachodzić między stałymi fazami mineralnymi, wytrącanymi we wszystkich stadiach okruszcowania, a roztworami następnych stadiów.

2. Wykładnik wodorowy, pH

3. Koagulacja koloidów z zoli hydrotermalnych następuje w wyniku

• Nagłego przesycenia, pochłaniania roztworów

• Reakcji wymiennej połączonej z rozkładem

• Rozpadu jonów kompleksowych

• Działania elektrolitów

1. Efekt filtracyjny, przejawia się we wzroście stężenia substancji rozpuszczonych w roztworach hydrotermalnych przy przesączaniu się ich przez skały półprzepuszczalne

2. Sorpcja podczas procesów hydrotermalnych powstawania rud przejawia się w adsorpcji, absorpcji i chemisorpcji.

3. Naturalne pola elektryczne

4. Zmiana temperatury polega na bezpośrednim obniżeniu się stałych rozpuszczalności związków w miarę ochładzania się roztworów, co powoduje ich nasycenie i strącanie w osad. Wpływ pośredni polega na zróżnicowanej zmianie aktywności chemicznej jonów prostych i kompleksowych w roztworach hydrotermalnych wraz ze zmianą temperatury roztworów. Powoduje to zastąpienie jednych reakcji wymiany przez inne, związanych ze zmianą ciśnienia i stopnia dysocjacji roztworu.

5. Zmiana ciśnienia może doprowadzić do wrzenia roztworu hydrotermalnego, wzrostu koncentracji rozpuszczonej substancji.

METASOMATOZA

• Metasomatoza odznacza się tym, iż substancja mineralna złóż hydrotermalnych może gromadzić się w wyniku wypełniania pustych przestrzeni lub zastępowania skał otaczających.

• Metasomatoza alkaliczna zachodzi pod wpływem sodu lub potasu. W warunkach wysokich temperatur prowadzi domikroklinizacji lub albityzacji skał krzemianowych. W trakcie spadku temperatury wzrasta kwasowość, powodując zastępowanie wczesnej mikroklinizacji, przez albityzację, związaną ze słabymi własnościami zasadowymi sodu. W obniżonych temperaturach metasomatoza potasowa prowadzi do powstania muskowitu, serycytu, które zastępują plagioklazy i biotyt. W niższych temperaturach glinokrzemiany zastępowane są w środowisku kwaśnym przez dickit i kaolinit, a w środowisku alkalicznym przez smektyt.

• Metasomatoza kwarcowa prowadzi do powstania stref okwarcowania, początkowo rozwijającego się po skaleniach i węglanach. Powstają horfelsy, kwarcyty, jaspility.

• Metasomatoza węglanowa jest typowa dla środowiska alkalicznego średnich i niskich temperatur. Skały macierzyste ulegają zastąpieniu przez węglany wapnia, żelaza, manganu, magnezu.

• Metasomatoza magnezowa w wysokich i średnich temperaturach powoduje powstawanie chryzotylu w skałach zasasadowych, w temperaturach średnich i niskich w skałach zasadowych i w wapieniach- magnezytu, lub powoduje dolomityzację wapieni.

• Metasomatoza żelazowo-magnezowa rozwija się w środowisku alkalicznym w temperaturach niskich i średnich, w środowisku kwaśnym w znacznie wyższych powodując chlorytyzację biotytu, piroksenów, amfiboli.

• Metasomatoza siarczkowa związana z oddziaływaniem siarkowodoru powodując pirytyzację.

• Metasomatoza hydracyjna uzależnia pojawienie się minerałów uwodnionych. W warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury w procesie hydratacji tworzy się biotyt i hornblenda. W warunkach średnich powstaje muskowit, tremolit, epidot. Przy niskim ciśnieniu w warunkach subwulkanicznych roztwory te mogą ulec wyparowaniu, więc metasomatoza hydratacyjna może odbywać się przy niskiej temperaturze dając strefy propilityzacji i zeolityzacji.

• Złoża metasomatyczne różnią się od złóż wypełnienia następującymi cechami:

1. Nieregularną formą kontaktów

2. Obecnością reliktów skał nie zastąpionych

3. Śladami tekstur skał zastąpionych w utworach hydrotermalnych

4. Brakiem tekstur grzebieniastych i krustafikacyjnych typowych dla utworów powstałych w pustkach

5. Swoistymi kształtami kryształów rozwijającymi się w procesie metasomatozy we wszystkich kierunkach

• Podstawowe znaczenie w procesie metasomatozy ma infiltracyjne dostarczenie składników zastępujących, natomiast rola dyfuzji sprowadza się do wyrównania koncentracji składników w roztworze w strefach przeobrażenia.

• W procesie matasomatozy tworzy się seria kolejnych stref mineralnych których skład i rozmieszczenie zależą od zdolności migracyjnej składników oraz od ogólnych warunków fizyko-chemicznych.

Skały otaczające złoża hydrotermalne i ich przeobrażenia

• Okwarcowanie, zależy od składu wyjściowego skały, charakteru okruszcowania hydrotelmalnego, oraz jego związku z okruszcowaniem (horfelsy kwarcyty wtórne, jasperoidy)

• Serycytyzacja obejmuje skały o składzie kwaśnym i średnim, w którym plagioklazy ulegają zastąpieniu przez serycyt)

• Berezytyzacja, odmiana serycytyzacji polegająca na przeobrażeniu hydrotermalnym skały z serycytem i pirytem

• Chlorytyzacja

• Propilityzacja jest charakterystyczna dla niskotemperaturowych utworów hydrotermalnych związanych z wulkanizmem zasadowym

OPIS ZŁÓŻ

Katatermalne złoża hydrotermalne

Złoża pirytów

1. Rio Tinto (Hiszpania)

2. Wieściszowice

3. Rudki

Rio Tinto

• Złoże tworzą trzy ciała rudne, związane z drugorzędną formą antyklinalną

• Masywne rudy pirytu występują na kontakcie kwaśnych piroklastyków formacji wulkaniczno-osadowej i łupków

• Ruda masywna, tworzy ciągłe pokłady, występuje w tufach przykrywających utwory wulkaniczne

• Ruda zawiera piryt ze sfalerytem, galeną i arsenopirytem, pirotynem, bournonitem, tetraedrytem, z minerałów płonnych: kwarc, baryt, węglany.

• Rudy sztokwerkowe znajdują się na wychodniach oraz pod rudą pokładową, wśród zmienionych kwaśnych efuzywów

• Składają się one z silnie okwarcowionych, schlorytyzowanych i zserycytyzowanych ryolitów, zawierających żyłki i impregnacje pirytu i chalkopirytu.

• Pod wpływem czynników hipogenicznych w złożach sztokwerkowych wykształciła się wtórna zonalność ze strefami utlenienia, ługowania, cementacji oraz rud pierwotnych

• Złoże typu sedex

Wieściszowice

• Złoże związane z pirytonośnymi łupkami serycytowo-chlorytowo-kwarcowymi

• Minerałem rudnym jest piryt, ze śladowymi ilościami arsenopirytu, galeny, sfalerytu

• Złoże typu sedex

Rudki

• W spągu występuje ruda markasytowo-pirytowa, o charakterze brekcjowym

• W stropie występuje ruda syderytowa

• Centrum złoża zbudowane z śmietany hematytowej

Złoża rud kwarcowo- molibdenitowych

Climax Mine (USA)

Climax Mine

• Na obszar złożowy składa się kompleks zsylifikowanych, zmineralizowanych granitów, łupków łyszczykowych od prekambru do karbonu

• Na kompleksie leży sztok zbudowany ze skał o składzie od monzonitu kwarcowego do granitu, wieku środkowo trzeciorzędowego

• Powyższy sztok tworzy batolit Climax

• W górnym trzeciorzędzie doszło do przesuniecia batolitu wzdłuż strefy uskokowej Mosquito

• Strefa uskokowa Mosquito ma swoje założenia w prekambrze

• z formowaniem się batolitu wiąże się mineralizacja molibdenowo-wolframowo-cynowa

• Ciała rudne układają się koncentrycznie wokół batolitu

• W centralnej części złoża znajduje się jądro kwarcowe

• W złożu wydziela się 4-y nakładające się na siebie strefy rudne

1. Dolna strefa rud molibdenu

2. Dolna strefa rud wolframu

3. Górna strefa rud molibdenu i wolframu

4. Strefa rudna Ceresco

• Silnie zsylifikowane jądro kwarcowe zawiera nieznaczną ilość molibdenu

• Wokół jądra układa się strefa rud o zawartości 0,3-0,4% Mo, miąższości 100-300 m

• Okruszcowanie jest wprost proporcjonalne do stopnia spękania skał

• W skałach jądra batolitu doszło do metasomatycznej sylifikacji pęknięć

• Głównymi minerałem kruszcowym jest: molibdenit, towarzyszą: kwarc, piryt, fluoryt, topaz, minerały V, Sc, Sn, Ti

Złoża rud kwarcowo- enargitowych

Butte (USA)

Butte

• Złoże związane jest z monzonitem kwarcowym

• Skałami otaczającymi są zmetamorfizowane osady prekambru i sfałdowane osady fanerozoiku

• Złoże o charakterze żyłowym

• Żyły zmieniają kierunek w zależności od zmian naprężeń

• Występują sztoki, żyły o długości 2-3 m, schodzących do głębokości 600 m

• Dwa systemy żył głównych

1. Anakonda

• 5 głównych i 15 mniejszych żył o kierunku E-W

• Żyły o długości 8 km, miąższości 9 m, sięgających 1,5 km głębokości

• Ich upad maleje z głębokością

• Przy zmianie kierunku brak mineralizacji

1. Blue

• 30- 40 żył prostopadłych do systemu Anakonda

• Żyły o długości 1 km, miąższości od 1 do 3 m, schodzących do głębokości 600 m

• Okruszcowanie trójetapowe

1. Etap wczesny- paragenezy kwarc- molibdenit,piryt, chalkopiryt, węglany, fluoryt, magnetyt, hematyt

2. Etap główny

a. Anakonda- chalkopiryt

b. Blue- chalkozyn, enargit, sfaleryt, rodochrozyt, Ag

3. Etap późny- bornit, tenantyt, chalkopiryt, hematyt, Ag

• Występują zmainy okołorudne

1. Etap wczesny- seryctytyzacja

2. Etap główny- serycytyzacja, argilityzacja

Złoża rud galenowo-kwarcowo-pirytowych

Freiberg (Niemcy)

Freiberg

• Złoże związane z kopułą zbudowaną z granitów i gnejsów czerwonych, oraz synklinorium pomiędzy nimi

• Źródłem rudy jest pluton Fraibergu, będący granitoidem wydłużonym w kierunku NW-NE

• Dwa systemy żył:

1. N-S o miąższości nie przekraczającej 30 cm

2. W-E o miąższości 1 m

• Systemy żył zbudowane są z dwóch elementów:

1. Głównej strefy tektonicznej.

2. Szczelin opierzających

• Istnieją dwa cykle okruszcowania: waryscyjski i postwaryscyjski

• Okruszcowanie syderytem, pirytem, sfalerytem, tetraedrytem, galeną bogatą w Bi, Ag

Złoża metasomatycznych rud Pb-Zn bogatych w Ag

1. Trepcza (b. Jugosławia)

2. Leadville

Trepcza

• Zmetasomatyzowana została partia zmarmuryzowanych wapieni, przylegających do komina eruptywnego zbudowanego z trachitów

• Ruda masywna zawierająca galenę, piryt, sfaleryt Fe, pirotyn, chalkopiryt, węglany

• W fragmentach złoża mineralizacja skarnowa przejawiająca się obecnością aktynolitu, granatów, hedenbergitu,magnetytu

Leadville

• Na kontakcie wapień/porfir okruszcowanie magnetytem, pirytem, hematytem

• Złoże typu wysoko- i niskotemperaturowego

Mezotermalne złoża hydrotermalne

Złoża paragenezy Co- Ni- Bi- Ag- U (5-ciometalicznej)

1. Jachymów (Czechy)

2. Kowary

3. Kletno

4. Radoniów

5. Rudki

6. Przybram (Czechy)

Kowary- ?Wolność?

• Złoże ustytuowane jest w S-E części metamorficznej osłony Karkonoszy, na kontakcie z granitem lub w jego pobliżu.

• Skałami otaczającymi jest zespół skał metamorficznych tworzących 2 km soczewę przylegającą częściowo do granitu, określaną jako formacji rudonośnej.

• W skład formacji rudonośnej wchodzą marmury, łupki łyszczykowe, erlany, skarny

• Skały te pocięte są apofizami granitowymi, zgodnie z nimi zalega złoże magnetytu

• Formację rudonośną przecinają poprzeczne uskoki, z których największy tzw. uskok główny

• Złoże magnetytu wykształcone jest w postaci soczew o miąższości 1m

• Ruda składa się z magnetytu, maghemitu, pirotynu, pirytu, arsenopirytu, ilmenitu

• Mineralizacja polimetaliczna z uranem wykształcona jest w postaci nieregularnych gniazd, wypełnień żył lub stref pociętych drobnymi żyłkami.

• Wśród minerałów kruszcowych dominuje nasturan, zespoły minerałów Cu, Ag, Co, Ni, Bi, As, Se, Hg

• Złoże magnetytowe powstało w wyniku metamorfizmu regionalnego, na skutek przekształcenia pierwotnego osadu żelazistego.

• Efektem termicznego oddziaływania graniu karkonoskiego było utworzenie skarnów, co powodowało rekrystalizację skupień magnetytu

Kowary- ?Podgórze?

• Strefy uranonośne związane z gnejsami i łupkami krystalicznymi

• Okruszcowanie związane z uskokami

Kletno

• Największe skupienia mineralizacji polimetalicznej stwierdzono w partiach udostępnionych wyrobiskami sztolni 9 i 12, 15.

• Nasilenie okruszcowania polimetalicznego malało wraz z głębokością.

• Skupienia polimetaliczne towarzyszą strefie mineralizacji fluorytowej.

• Skupienia rud polimetalicznych znajdują się w przyskarnowej, strzaskanej tektonicznie części kwarcowo- fluorytowej.

• Ciała rudne mają formy krótkich żył typu sztokwerkowego przechodzących w gniazda.

• Są to żyły kwarcowe, fluorytowe, kalcytowe przebiegające w sąsiedztwie skarnu magnetytowego, o miąższości do 40 cm.

• Pomagmowe mineralizacje uranowe z polimetalami zwykle nie występują w dużych uskokach.

• Spotyka się je w drugorzędowych strefach tektonicznych, równoległych lub ukośnie odchodzących od głównego kierunku. Korzystne dla tych mineralizacji są części strzaskane, zawarte między dużymi dyslokacjami lub w ich sąsiedztwie, miejsca skrzyżowań, przecięć, łączenia się i rozczłonkowania szczelin, brekcje tektoniczne, zwłaszcza w środowisku skalnym sprzyjającym wydzielaniu się związków uranu.

• Pierwotnym minerałem uranu w Kletnie jest blenda smolista, która krystalizuje w formach kolomorficznych, kulistych, nerkowatych lub skorupowatych. W Kletnie występuje kilka odmian nasturanu zróżnicowanych pod względem stopnia utlenienia U. Występuje również czerń uranowa, gummit, uranofan, torbernit, autunit i sharpit.

• W formacji polimetalicznej stwierdzono: U, Fe, Au, Ag, As, Sb, Cu, Bi, Hg, Pb, Zn, Se. Wszystkie te pierwiastki tworzą własne fazy mineralne, reprezentowane przez zespoły: metali rodzimych, siarczków, selenków, tlenków, wodorotlenków, siarczków, krzemianów, węglanów i fosforanów

• Fluoryt współwystępujący z mineralizacją uranową jest czarny, spękany. Konsystencja fluorytu jest luźna, przy rozkruszeniu wydziela zapach fluoru. W miarę oddalania się od skupień minerałów uranu barwa fluorytu staje się ciemnofioletowa, fioletowa przechodząc do barw pastelowych.

• Kalcyt i uranonośny wapień krystaliczny zabarwione są na różowo. Kwarc jest słabo zadymiony, makroskopowo jest widoczna w nim obecność hematytu.

• Wg Polańskiego mamy do czynienia ze złożami średnich temperatur- złożami blendy smolistej w towarzystwie pirytu i galeny, a zazwyczaj sfalerytu.

• Wg Banasia można wydzielić tu dwie zróżnicowane w czasie fazy mineralizacji. Starszą, skarnowo-magnetytową i młodszą, hydrotermalną, polimetaliczno- fluorytową. Genezę mineralizacji polimetalicznej można przyjąć za hydrotermalną, przy czym roztwory mineralizujące były pochodzenia magmowego i nie wykluczone, że również metamorficznego.

Radoniów

• Złoże związane z gnejsami i granitognejsami

• Okruszcowanie nasturanem z fluorytem, galeną, pirytem

Przybram (Pb, Zn, Ag, Cu, Sb)

Vrancice (Pb, Zn, Ag, Cu)

• Złoże występuje w synklinorium Berradian

• Skałami budującymi synklinorium są proterozoiczne utwory nasunięte na kambryjskie osady podczas orogenezy waryscyjskiej

• Rudy koncentrują się w obrębie 3-ch zon:

1. Strefa rud w obrębie Clay Fault

2. Strefa rud w obrębie Dedov i Dubenec-Druholice Fault

3. Strefa rud w obrębie plutonu właściwego (Centar Bohemian Pluton)

Okręg Brezove-Hory

• Związany z Clay Fault

• Główną rolę odgrywają kambryjskie dajki diabazowe

• Skały otaczające silnie potrzaskane

1. Faza starsza dürrerz

• Syderyt, kwarc, arsenopiryt, sfaleryt (Fe, Cd, Mn, Ge. Ga), galena (Ag)

2. Faza Dürrerz

• Syderyt zastępowany jest kwarcem, syderytem

• W otwartych szczelinach syderyt zastępowany jest kwarcem, syderytem II, chalkopirytem

3. Ankeryt

4. Kalcyt

Okręg Buhotin

• Główną role odgrywa dioryt

• Skały otaczające to diabazy, skały kwarcowo- diabazowe, osady kambryjskie

• Żyły polimetaliczne

• Żyły kwarcowe zawierają Au

Okręg Vranice

• Główną rolę odgrywają granodioryty biotytowe, aplity granitowe, lamprofiry

• Żyły różnorodnie rozwinięte i potrzaskane

• Kierunek zapadania N-S

• We Vranicach żyły o długości 2-3 km, grubości 20-30 cm

• Zawierają chalkozyn, bornit, sfaleryt (Fe, Mn, Sn, Ga, Ge, In), galenę

Złoża metasomatycznych syderytów

1. Erzberg (Austria)

2. Bilboa (Hiszpania)

Erzberg

• Soczewa wapieni dewońskich zmetasomatyzowana prawie całkowicie w syderyt

• Przejściowe partie ogniwa stanowią partie ankerytu i dolomitu

Bilboa

• Metasomatozie uległy wapienie kredowe

• Górne partie złoża uległy utlenieniu do hydrohematytu i limonitu

Epitermalne złoża hydrotermalne

Złoża rud Zn-Pb typu Missisipi Valley

Śląsko-krakowski obszar złożowy Zn-Pb

Śląsko-krakowski obszar złożowy Zn-Pb

• Występują w brzeżnych częściach permo-mezozoicznej pokrywy platformowej, zbudowanej z utworów permu, triasu, jury.

• W podłożu platformy występują sfałdowane utwory syluru, dewonu, oraz karbonu dolnego zawierające intruzje magmowe i przejawy mineralizacji kruszcowej, odmiennej od triasowej

• Na kontaktach z nimi skał węglanowych dewonu, rzadziej karbonu stwierdzono występowanie analogicznej mineralizacji jak w utworach triasowych

• Na utworach podłoża leżą niezgodnie, prawie poziomie, w formie nieciągłej zlepieńcowate utwory permu.

• Utwory triasu wykształcone są w facji germańskiej

• Piaskowiec pstry dolny i środkowy budują piaskowce z wkładkami ilastymi

• Górny piaskowiec pstry (ret) zawiera dolomity, margle dolomityczne, podrzędnie łupki ilaste, w obszarach zachodnich również wapienie

• Dolny wapień muszlowy na obszarze zagłębia kruszcowego wykształcony jest w jego spągowej części jako wapienie gogolińskie, stopniowo zastępowane w obszarach wschodnich (Chrzanów, Olkusz, Bolesław) przez dolomity

• Powyżej nich znajdują się dolomity kruszconośne (olkuskie)

• Utwory te przykrywają przekraczająco skały środkowego wapienia muszlowego, które poza granicami zagłębia przechodzą w wapienie diploporowe

• Utwory triasowe budują nieckowate płaskie jednostki tektoniczne w okolicy Tarnowskich Gór, Bytomia i Chrzanowa, w okolicy Olkusza i Zawiercia zapadają monoklinalnie na N i NE.

• Złoża rud Zn-Pb związane są z dolomitami, głównie z górnymi częściami dolnego wapienia muszlowego, częściowo z dolomitami retu, podrzędnie z dolomitami diploporowymi

• Kruszce występują w dolomitach, zwłaszcza przyległych do utworów wapiennych lub tworzących wkładki w wapieniach.

• Złoża tworzą formy pokładowe, pseudopokładowe, soczewowe i gniazdowe o charakterze wielopoziomowym

• Minerałami kruszcowymi są: sfaleryt, wurcyt, galena, bolesławit, piryt, markasyt, baryt

• W strefie utlenienia występuje smitsonit, goethyt, hemimorfit tworzące rudy galmanowe

• Rozmieszczenie kruszców jest strefowe

• Najbardziej zewnętrzne strefy zagłębia mają charakter ołowiowy, wewnętrzne cynkowy

• Złoża obszaru śląsko-krakowskiego zaliczane są do złóż stratoidalnych, o charakterze poligenicznym

2

---